Anna Polony

Debiutowała na scenie Starego Teatru jako Mała Poliksena w spektaklu „Wojny trojańskiej nie będzie" Jeana Giraudoux w reżyserii Jerzego Kaliszewskiego (premiera 12 lipca 1959). Na dyplom w PWST zagrała Dorynę w „Świętoszku" Moliera w reżyserii Tadeusza Burnatowicza (premiera 19 marca 1960).

Po studiach związała się z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Wystąpiła tam w kilkunastu spektaklach m in. jako Janielka w „Królowej przedmieścia" Konstantego Krumłowskiego w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego (premiera 17 grudnia 1960), Józia w „Damach i huzarach" Aleksandra Fredry w reżyserii Romana Niewiarowicza (premiera 1 grudnia 1961), Obrzędniczkę, Ducha, Diabła w „Dziadach" Adama Mickiewicza w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (premiera 5 czerwca 1963).

W 1964 przeniosła się do zespołu Starego Teatru, w którym na stałe pracowała do 2002 roku. Na tej scenie zetknęła się z Konradem Swinarskim. Zagrała we wszystkich największych przedstawieniach reżysera, w wielu z nich tworząc wybitne kreacje.

Pierwszą ważną rolą w spektaklach Swinarskiego był Orcio w „Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego (1965), następnie m.in.: Claire w „Pokojówkach" Jeana Geneta (1966), Joas w „Sędziach" Stanisława Wyspiańskiego (1968) i Hermia w „Śnie nocy letniej" Williama Szekspira (1970). W 1971 zagrała u Swinarskiego Dziewczynę w „Żegnaj Judaszu" Ireneusza Iredyńskiego. Była to rola, którą aktorka od początku ceniona w Krakowie, zyskała ogólnopolski rozgłos. Następne ważne role Polony w przedstawieniach Swinarskiego to Helena we „Wszystko dobre, co się dobrze kończy" Williama Szekspira (1971) i Kobieta (Maryla) / Ewa w „Dziadach" Adama Mickiewicza (1973). W obu spektaklach zagrała z odwagą, pełną świadomością namiętności towarzyszących jej bohaterkom. Potrafiła przykuć uwagę widzów samym pojawieniem się na scenie. Wielką kreacją Polony była także Muza w „Wyzwoleniu" Stanisława Wyspiańskiego (1974). Grała tam aktorkę, która gra Muzę.

Serię postaci zagranych u Swinarskiego dopełniają role u innych reżyserów. Polony wcieliła się m.in. w postać Zelki w „Marszu" Mieczysława Piotrowskiego (1973), Racheli w „Weselu" Wyspiańskiego (1977) w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego oraz Dulskiej w Wajdowskim „Z biegiem lat, z biegiem dni" (1978).

Polony osiągała również sukcesy w Teatrze Telewizji, z którym współpracowała od 1969. Stworzyła ciekawe role zwłaszcza w repertuarze rosyjskim, była m.in. Wierą w „Ostatnim" Maksyma Gorkiego (1973) i Maszą w „Czajce" Antoniego Czechowa w reżyserii Ireny Wollen (1975). W tym samym czasie zaczęła karierę reżyserską. Jej pierwszym przedstawieniem było „Dwoje na huśtawce" Williama Gibsona w Starym Teatrze (1974). Rozpoczęła także pracę dydaktyczną w krakowskiej szkole teatralnej. W latach 1987-1991 była prodziekanem Wydziału Aktorskiego, w latach 1999-2002 prorektorem uczelni.

W 1980 wystąpiła jako Anna Andriejewna w „Rewizorze" Mikołaja Gogola reżyserowanym przez Jerzego Jarockiego. W 1981 zagrała Ofelię w „Hamlecie" Williama Szekspira w reżyserii Andrzeja Wajdy. Nie po raz pierwszy aktorka zagrała na przekór tradycji. Mając ponad 40 lat pokazała inne oblicze Ofelii i mimo kontrowersyjnych opinii wyszła z tej próby zwycięsko. W następnych sezonach grała m.in.: Carycę Katarzynę w „Termopilach polskich" Tadeusza Micińskiego w reżyserii Krzysztofa Babickiego (1985), Maman Liedermeyer w „Wiośnie narodów" w „Cichym Zakątku" Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Tadeusza Bradeckiego (1987), Aktorkę / Fradę w „Dybuku" Szymona An-skiego w reżyserii Wajdy (1988).

Coraz częściej reżyserowała, zrealizowała m.in.: „Urodziny Stanleya" Harolda Pintera (1984) i „Przed sklepem jubilera" Karola Wojtyły (1988). Rzadko, ale z powodzeniem grała poza teatrem. Wystąpiła w przeniesionym na ekran „Z biegiem lat, z biegiem dni" Wajdy (1980), jako Magda Egri w filmie Magdy Meszaros – „Dziennik dla moich dzieci" (1982) oraz „Dekalogu VII" Krzysztofa Kieślowskiego (1988). Można ją było oglądać w kolejnych filmach Meszaros - ponownie w roli Magdy Egri w „Dzienniku dla mojego ojca i matki" (1990) i jako matkę przełożoną w karmelu w Niemczech w „Siódmym pokoju", filmie o życiu błogosławionej Edyty Stein (1995). Zagrała w telewizyjnym obrazie Andrzeja Barańskiego „Wszyscy święci" (2002, film powstał w ramach cyklu „Święta polskie"). Ostatnio wcieliła się także w postać ekscentrycznej babci trzydziestoletniej, szukającej męża Sabiny w komediodramacie „Rewers" Borysa Lankosza (2009).
Lata 90. przyniosły kolejne prace reżyserskie Anny Polony, w tym „Wdowy" Sławomira Mrożka, przygotowane razem z Józefem Opalskim (1993), „Poskromienie złośnicy" Williama Szekspira (1993), „Śluby panieńskie" (1993) i „Gwałtu, co się dzieje!" (1994) Aleksandra Fredry. Rzadziej występowała w teatrze, ale każde jej pojawienie się na scenie stawało się wydarzeniem. W 1995 była "pełną wulkanicznego temperamentu" (Jacek Sieradzki, "Polityka" 1995, nr 1). Yasuko Rokujo / „Jitsuko w Mishimie" Yukio Mishimy w reżyserii Wajdy (1994), Erną Korn w „Lunatykach" według Hermanna Brocha w reżyserii Krystiana Lupy (1995), Królową Małgorzatą w „Iwonie, księżniczce Burgunda" Witolda Gombrowicza w reżyserii Grzegorza Jarzyny (1997). W 1999 wcieliła się w postać Selmy Lagerlöf z „Twórców obrazów" Per Olova Enquista w reżyserii Kazimierza Kutza.

Swój aktorski jubileusz Anna Polony uczciła Panią Orgonową w „Damach i huzarach" Aleksandra Fredry w inscenizacji Kazimierza Kutza (2001).

Współpracowała z Agatą Dudą-Gracz. Była Sarą Bernhardt w „Kreaturze" Johna Murrela (2002), a potem Pierwszą Julią w „Romeo i Julii" Williama Szekspira, Krakowski Teatr Scena STU (2008). Wcieliła się w Starą Kobietę w spektaklu „Stara kobieta wysiaduje" Tadeusza Różewicza w reżyserii Henryka Baranowskiego (Teatr Ludowy w Nowej Hucie, 2006). Na deskach Starego Teatru wystąpiła w roli Ewy w „Sinobrodym - nadziei kobiet" Dei Loher w reżyserii Arkadiusza Tworusa (2005). Zagrała Królową Małgorzatę w sztuce Eugène'a Ionesco „Król umiera, czyli ceremonie" w inscenizacji Piotra Cieplaka (2008), przedstawieniu o przemijaniu i śmierci, wykorzystującym legendę Starego Teatru. W spektaklu pojawiały się odwołania do głośnych aktorskich ról wykreowanych niegdyś na krakowskiej scenie. Polony cytowała więc swoją rolę Muzy z „Wyzwolenia" Konrada Swinarskiego, Jerzy Trela (Król) odwoływał się do Konrada z tego samego legendarnego spektaklu.

Współpracę z Teatrem Starym zakończyła w styczniu 2014 z powodu sprzeciwu wobec zmiany sposobu zarządzania placówką przez Jana Klatę, który objął stanowisko dyrektora w styczniu 2013 roku. Wraz z odejściem rozpoczęła współpracę z Teatrem im. Juliusza Słowackiego.

Niemal od początku kariery uczestniczyła także w realizacji spektakli Teatru Polskiego Radia. Zarówno jako aktorka jak i reżyserka słuchowisk. Jej pierwszą rolą teatralną w radiu była postać Krystyny w „Sposobie na małżeństwo" Haliny Kwiatkowskiej i Ewy Otwinowskiej w reżyserii Romany Bobrowskiej (premiera 9 czerwca 1964), nastepnie zagrała Córkę Marhabala w „Co się raz stało w Sydonie" Henryka Sienkiewicza w reżyserii Zygmunta Hübnera (premiera 20 sierpnia 1967).
W serialu radiowym „Z biegiem lat, z biegiem dni" Joanny Olczak-Ronikier, który reżyserowała wspólnie z Romaną Bobrowską zagrała Anielę Dulską (1979).

U tej samej reżyserki zagrała w „Matce" Krzysztofa Kamila Baczyńskiego tytułową rolę (premiera 2 września 2000), a w „Weselu" Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Andrzeja Seweryna Kliminę (premiera 10 listopada 2012).

Należy do najpłodniejszych twórców teatralnych (brała udział w około 200 spektaklach teatru dramatycznego, telewizyjnego i radiowego), a wiele z jej ról, podobnie jak wyreżyserowane spektakle, zaznaczyło się na trwałe w historii polskiego teatru. Należy do grona najwybitniejszych polskich aktorek.

Ważniejsze nagrody i odznaczenia:
1971 - Nagroda za rolę Dziewczyny w sztuce Żegnaj Judaszu Ireneusza Iredyńskiego w reżyserii Konrada Swinarskiego ze Starego Teatru w Krakowie na 12. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
1972 - Złota Odznaka za zasługi dla Krakowa;
1975 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia;
1977 - Złoty Krzyż Zasługi;
1979 - Zasłużony Działacz Kultury; Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji; Nagroda za rolę Anieli Dulskiej w przedstawieniu Z biegiem lat, z biegiem dni w reżyserii Andrzeja Wajdy i Anny Polony ze Starego Teatru w Krakowie na V Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
1980 - Nagroda tygodnika "Przyjaźń" za rolę Pauliny Andriejewny w spektaklu Dziesięć portretów z czajką w tle według Antoniego Czechowa w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego ze Starego Teatru w Krakowie; Nagroda aktorska za tę samą rolę na 20. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1982 - Dyplom honorowy przyznany w wyniku plebiscytu "Przekroju" na najpopularniejszych aktorów krakowskich w latach 1946-81;
1987 - Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę Maman Liedermeyer w spektaklu Wiosna narodów w Cichym Zakątku Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Tadeusza Bradeckiego ze Starego Teatru w Krakowie; Nagroda za tę samą rolę na 27. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1987 - Krzyż Kawalerski OOP
1992 - Złoty Wawrzyn Grzymały;
1994 - Nagroda wojewody krakowskiego;
1995 - I miejsce w plebiscycie publiczności Spotkań na najlepszą aktorkę na 34. Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych;
2000 - Nagroda aktorska za rolę Królowej Małgorzaty w spektaklu Iwona, księżniczka Burgunda Witolda Gombrowicza w reżyserii Horsta Leszczuka (Grzegorz Jarzyna) ze Starego Teatru w Krakowie na 25. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; Ludwik - nagroda krakowskiego środowiska teatralnego za rolę Selmy Lagerlöf w przedstawieniu Twórcy obrazów Per Olova Enquista w reżyserii Kazimierza Kutza ze Starego Teatru w Krakowie;
2001 - Złota Maska dla najpopularniejszej aktorki w plebiscycie publiczności
2002 - Złota Maska za rolę Pani Orgonowej w Damach i huzarach Aleksandra Fredry w reżyserii Kazimierza Kutza ze Starego Teatru w Krakowie;
2002 - Medal Komisji Edukacji Narodowej;
2003 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;
2005 - Złoty Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze;
2007 - Nagroda Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa; Nagroda Fundacji Kultury Polskiej - Złoty Laur za Mistrzostwo w Sztuce.
2010 - Polska Nagroda Filmowa Orzeł - nagroda w kategorii "najlepsza drugoplanowa rola kobieca" - nagroda za rolę w filmie "Rewers"2010 - Sopot - X Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji "Dwa Teatry" - nagroda za rolę Cristy w słuchowisku "Czy lubi pani Schuberta?" w reż. Wojciecha Markiewicza
2011 - Kraków - Nagroda im. Romany Bobrowskiej przyznana przez Radio Kraków
2011 - Łódź - Międzynarodowy Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych - nagroda dla najlepszej aktorki za rolę Królowej Małgorzaty w spektaklu "Król umiera, czyli ceremonie" ze Starego Teatru w Krakowie
2011 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą OOP
2012 - Medal Komisji Edukacji Narodowej
2013 - Sopot - XIII Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry" - Wielka Nagroda Festiwalu za znaczące zasługi dla sceny Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji
2014 - Kraków - tytuł Małopolanin Roku 2013
2015 - Nagroda Gustaw za szczególne zasługi dla środowiska teatralnego

Źródła: Culture.pl, e-teatr.pl