Bruno Schulz (1892 - 1942)

Pisarz, tłumacz, grafik, malarz, rysownik i krytyk literacki.

Urodził się 12 lipca 1892 w Drohobyczu koło Lwowa. Zmarł 19 listopada 1942 w Drohobyczu.

Był trzecim i najmłodszym dzieckiem Jakuba Schulza i Henrietty, z domu Kuhmerker.

Uczeń gimnazjum 1902-1910 w Drohobyczu. Maturę zdał z odznaczeniem. W 1910 r. rozpoczął studia architektoniczne na Politechnice Lwowskiej. Studiów nie ukończył, w 1913 roku powrócił do domu.

W latach 1914-15 studiował malarstwo na ASP w Wiedniu. W 1915 roku zmarł jego ojciec. Następne lata Bruno Schulz spędza na samokształceniu, maluje oraz tworzy prace graficzne.

W latach Bruno Schulz pracował jako nauczyciel rysunków i kierownik wydziału robót ręcznych w państwowym gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły.

Początki twórczości literackiej Brunona Schulza zbiegają się z latami, kiedy był nauczycielem 1924-41. W 1933 r. Bruno Schulz zadebiutował w "Wiadomościach Literackich" opowiadaniem "Ptaki". W tym samym roku dzięki pomocy Zofii Nałkowskiej wydał w wydawnictwie Rój "Sklepy cynamonowe". Pierwszy znany utwór, "Noc Lipcowa" z 1928 r., został opublikowany dopiero w 1936 r., w tomie "Sanatorium pod Klepsydrą".

Z dnia na dzień stał się postacią publiczną. Bruno Schulz zaczął częściej bywać w Warszawie, wszedł w świat literacki. Rozpoczął stałą współpracę z „Wiadomościami Literackimi", w charakterze recenzenta nowości literackich. Poznał wielu pisarzy, artystów i krytyków. Korespondował m.in. z Witoldem Gombrowiczem, Zofią Nałkowską, Witkacym i Arturem Sandauerem).
Mimo braku aktywności społecznej, Schulz opowiadał się za programami socjalnymi lewicy, był jej zwolennikiem i sympatykiem.

W latach 1941-42 Bruno Schulz znalazł się w żydowskim getcie w Drohobyczu. Dostał się wtedy "pod opiekę" gestapowca Feliksa Landaua, dla którego malował obrazy i porządkował skonfiskowane przez Niemców księgozbiory. Przyjaciele z Warszawy przygotowywali mu fałszywe papiery (prawdopodobnie Nałkowska i Truchanowski). Dzień przed planowanym wyjazdem Bruno Schulz został zastrzelony na ulicy przez gestapowca Karla Günthera w trakcie pogromu Żydów, w "czarny czwartek" 19 listopada 1942 roku.

Twórczość Brunona Schulza znajdowała się w trójkącie oddziaływań trzech kultur: żydowskiej, polskiej i niemieckiej. Zalicza się ją do prozy poetyckiej,nasyconej liryzmem, fantastyką, zawierającej przetworzone realia życia Drohobycza. Charakterystyczny jest język jego prozy. Niebywale bogaty, poetycki, pełen archaizmów, jak gdyby Schulz odkrywał na nowo pierwotne znaczenie słów.

Jego styl porównuje się do modernistycznego ekspresjonizmu Franza Kafki, łączy się go także z surrealizmem, kreacjonizmem, psychoanalizą. Sam Schulz cenił twórczość Rainera Marii Rilkego, Kafki i Tomasza Manna.

Do niedawna Schulzowi przypisywano autorstwo pierwszego polskiego przekładu Procesu Kafki. Obecnie większość badaczy jest przekonana, iż tłumaczenia powieści dokonała jego narzeczona, Józefina Szelińska. Pisarz jedynie użyczył swojego nazwiska po przejrzeniu pracy i dokonaniu niewielkich korekt.

Proza Schulza jest zjawiskiem oryginalnym w światowej literaturze, a jego specyfika sprawia niemałe trudności w przełożeniu na język innych dziedzin sztuki. Opiera się na narracji, dialog pojawia się w niej sporadycznie. Pełna jest metafor, opisuje świat materialny jako migotliwy, zmienny. Dlatego niektórzy badacze, m.in. Jerzy Ficowski, uważają, że przełożenie tej literatury na język filmu czy teatru jest niemożliwe.

Niezależnie od tych opinii doszło do wielu adaptacji teatralnych oraz dwóch znaczących adaptacji filmowych. Za każdym razem dokonywali ich twórcy poszukujący własnego sposobu przełożenia Schulzowskiej prozy i poetyki zdolnej oddać jej klimat.

Wśród dziesiątek polskich realizacji scenicznych są m.in. „Sanatorium pod Klepsydrą" Studia Pantomimy przy Politechnice Szczecińskiej z 1971 r., „Sklepy cynamonowe" w reżyserii Ryszarda Majora z 1976 r. i „Republika marzeń" w reżyserii Rudolfa Zioły z 1987 r., „Sanatorium pod Klepsydrą" w reżyserii Jana Peszka, z udziałem Marii i Błażeja Peszków (1994), a także „Ostatnia ucieczka" w reżyserii Aleksandra Maksymiaka, spektakl zrealizowany we Wrocławskim Teatrze Lalek w 2004 r. W swych autorskich przedstawieniach, głównie w „Umarłej klasie" z 1975 roku, do Schulza nawiązywał Tadeusz Kantor. Schulz inspiruje artystów teatralnych na całym świecie – ciągle powstają nowe przedstawienia.

Jest wiele wersji jego śmierci i pochówku. Jedna z nich mówi, że został pochowany przez swojego przyjaciela pisarza Izydora Friemana na, dziś już nieistniejącym, cmentarzu żydowskim w Drohobyczu.

Źródła: www.brunoschulz.org, gazeta.pl, Wikipedia, E-teatr, 

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
12 lipca 2017
Portrety
Bruno Schulz

Książka tygodnia

Aurora. Nagroda Dramaturgiczna Miasta Bydgoszczy. Sztuki finałowe 2024
Teatr Polski w Bydgoszczy
red. Davit Gabunia, Julia Holewińska, Agnieszka Piotrowska

Trailer tygodnia

„Tupot Poetycki" - w B...
Zuzanna Szmidt
Zuzanna Szmidt - urodzona w Warszawie...