Ignacy Machowski (1920 - 2001)

Aktor teatralny, filmowy, telewizyjny, radiowy i dubbingowy, lektor.

Urodził się 5 lipca 1920 w Rzeszowie. Zmarł 11 stycznia 2001 w Warszawie.

Już w 1944 w wyzwolonym Rzeszowie występował w tamtejszym teatrze, jeszcze jako adept studia aktorskiego, w którym wykładali m.in. Stefania Domańska i Józef Kondrat. Wraz z nim uczyli się tam i rozpoczynali pracę zawodową Kazimierz Dejmek i Adam Hanuszkiewicz.

Jedną z pierwszych ról był Wernyhora w „Weselu". Fakt, iż aktor zagrał go w wieku dwudziestu czterech lat świadczył o dużych możliwościach charakterystycznych, które z czasem rozwinął i połączył ze znakomitą umiejętnością charakteryzacji. Dopiero po wojnie zdał eksternistyczny egzamin aktorski w Łodzi, by rozpocząć pracę w Jeleniej Górze, gdzie przeniósł się macierzysty Teatr Ziemi Rzeszowskiej tworząc tym samym pierwszą polską scenę na ziemiach odzyskanych. Zagrał tam rolę Perełki w „Zemście" Aleksandra Fredry w reż. Stefanii Domańskiej (23 sierpnia 1945).

Od 1950 pracował we Wrocławiu i w Warszawie gdzie zagrał Włodzimierza Lenina w sztuce Nikołaja Pogodina „Człowiek z karabinem" w reż. Bohdana Korzeniewskiego w Teatrze Narodowym (26 października 1954). W Teatrze Wybrzeże w Gdańsku wystąpił w spektaklu „Ladacznica z zasadami" Jeana-Paula Sartre'a w reż. Zygmunta Hübnera (12 czerwca 1956).

Lata pięćdziesiąte były szczególnie płodne w kreacje filmowe. Uznano wówczas Machowskiego za „mistrza drugiego planu". Wystąpił w Popiele i diamencie Wajdy, Cieniu i Pociągu Kawalerowicza, w Eroice Munka, a także w Pętli Hasa. Tymi rolami wpisał się na trwałe w ikony „polskiej szkoły filmowej".

Jeszcze we Wrocławiu związał się z reżyserem Romanem Sykałą, która to współpraca zawiodła go do Teatru Polskiego w Poznaniu, a później do Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi. W Poznaniu uzyskał pozycję „pierwszego aktora", który grał wszelkie rodzaje ról od amanckich po stricte charakterystyczne. Zagrał m.in. Orlanda w Angelice Leo Ferrero, czy Ill'a w Wizycie starszej pani Friedricha Dürrenmatta (oba spektakle w reż. Romana Sykały). W Łodzi wystąpił m.in. w roli kapitana Quegg'a w Buncie na okręcie Caine Hermana Wouka. W tym mieście nawiązał współpracę z Jerzym Antczakiem, dzięki której powstały znakomite role w spektaklach telewizyjnych (m.in. Ojciec Goriot, Łabędzi śpiew, Dr Jeckyl i Mr Hyde).

W Łodzi również spotkał Machowski ponownie Kazimierza Dejmka, który był dyrektorem Teatru Nowego, a przed laty, w Rzeszowie – kolegą z ławki w studiu aktorskim. Właśnie w Łodzi na długie już lata związał się z tym reżyserem, co zaowocowało wielkimi i cenionymi rolami tak przez krytykę, jak i publiczność. W Teatrze Nowym wystąpił m.in. w inscenizacjach dzieł staropolskich np. w „Historyi o chwalebnym zmartwychwstaniu pańskim" zagrał sześć ról.

W 1962 Kazimierz Dejmek objął dyrekcję Teatru Narodowego w Warszawie, gdzie pociągnął wiele osób z niepowtarzalnego zespołu z Łodzi.

W Teatrze Narodowym Machowski zagrał znów w staropolszczyźnie, ale stworzył także nowe role, które przyniosły sukces tak jemu samemu, jak Kazimierzowi Dejmkowi i Scenie Narodowej. W 1962 zagrał rolę tytułową w „Słowie o Jakubie Szeli" Brunona Jasieńskiego nagrodzoną przez ministra kultury i sztuki. W 1965 roku Teatr Narodowy w Warszawie obchodził jubileusz dwustu lat działalności. Machowski znalazł się w komitecie organizacyjnym tych obchodów. Śladem tej działalności jest Deklaracja Programowa Teatru Narodowego, która w istocie jest wspaniałym manifestem tego zjawiska, jakim był ówczesny teatr Dejmka i jego aktorów. Również w czasie tych obchodów zagrał Machowski Wielkiego Księcia Konstantego w „Kordianie" Juliusza Słowackiego, gdzie zachwycał aktorski duet Ignacy Machowski – Stanisław Zaczyk – Wielki Książę i Car. W 1967 roku wystąpił jako doktor w pamiętnych „Dziadach", po których władze usunęły Dejmka ze Sceny Narodowej.

Od 1969 pracował w Teatrze Ateneum. Ten okres upłynął przede wszystkim pod znakiem roli generała von Zietena w „Wielkim Fryderyku" Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Jerzego Grudy.

Pracował ponadto z takimi reżyserami, jak Maciej Prus (Wołdemar Hawryłowicz w „Fantazym" Juliusza Słowackiego) i Jerzy Grzegorzewski „Stryj w Ameryce" Franza Kafki.

Na ten czas przypada także bodaj najważniejsza rola filmowa Machowskiego: Markiz d'Arquien, tytułowy „Ojciec królowej" w filmie Wojciecha Solarza.

W 1979 w sztuce „Kariera Nikodema Dyzmy" w Teatrze Polskiego Radia odgrywał postać Leona Kunickiego (reż. Juliusz Owidzki).

W 1981 powrócił do współpracy z Dejmkiem, tym razem na deskach Teatru Polskiego w Warszawie, w którym pozostał do końca drogi artystycznej i życia. Tu powstały takie kreacje, jak Żyd w „Weselu" Wyspiańskiego, Duda w „Drzewie" Myśliwskiego, czy tytułowa rola w „Maestrze" Jarosława Abramowa-Newerlyego. Zagrał także Rejenta w „Zemście" Aleksandra Fredry.

W trakcie jednego z przedstawień dopadł aktora zawał serca. Od tamtej pory musiał stopniowo ograniczać pracę zawodową.

W 2000 zagrał swoją ostatnią rolę – doradcę króla Heroda – Ireneusza w „Biwaku pod gołym niebem" Mariana Pankowskiego w reż. Jana Kulczyńskiego.

Ignacy Machowski ogółem w teatrze zagrał ponad sześćset ról, przeszło pięćdziesiąt ról filmowych, ponad sto w Teatrze Telewizji i tysiące w spektaklach radiowych. Wiele z nich przeszło na stałe do historii polskiego teatru i filmu.

Był trzykrotnie żonaty. Jego trzecią żoną była lekarka Zofia Dramińska-Machowska (1962). Ojciec aktora Krzysztofa Machowskiego, skrzypaczki Marii Machowskiej i Jerzego Machowskiego (ur. 1991). Brat rzeźbiarza Leona Machowskiego.

Odznaczenia i nagrody:

Order Sztandaru Pracy I klasy (1979)
Order Sztandaru Pracy II klasy (1963)
Złoty Krzyż Zasługi (1954)
Złoty Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju"
Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
Order Lenina przyznany przez Radę Najwyższą ZSRR (1970)
Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1979)
Złota Odznaka „Za zasługi dla Warszawy" (1978)
Odznaka Budowniczego Wrocławia (1969)
Odznaka „Zasłużony dla Jeleniej Góry" (1985)
Nagroda na II Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w Kaliszu za rolę w Historyi o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (1962)
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w dziedzinie teatru za rolę Jakuba Szeli w Słowie o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego i rolę Ważnej Osoby w Sprawie Aleksandra Suchowo-Kobylina w Teatrze Narodowym w Warszawie (1963);
Nagroda teatralna tygodnika Przyjaźń za rolę Włodzimierza Lenina w spektaklu Teatru Telewizji Kremlowskie kuranty Nikołaja Pogodina w reż. Jerzego Rakowieckiego (1977)
Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za osiągnięcia w dziedzinie aktorstwa radiowego (1978)
Nagroda na XII Opolskich Konfrontacjach Teatralnych w Opolu za rolę w Żywocie Józefa (1986)

Źródła: Wikipedia, E-teatr, FilmPolski

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
11 stycznia 2019
Portrety
Ignacy Machowski

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...