Lalki mają głos

Monodram Anny Skubik w reżyserii Anthonego Nikolcheva to lalkowo-dramatyczny majstersztyk. Lalkarka kryje się z lalkami w klaustrofobicznej przestrzeni drewnianej sześciennej platformy; zza falujących foliowych płacht wyłaniają się kolejne postacie. W spektaklu zagrały lalki znane z dawnych przedstawień Teatru Lalek, począwszy od Procesu i Kosmicznej odysei z 1985 roku, po Franciszka. Sen everymana z 2009. Ten specyficzny powrót do przeszłości nabiera wymiaru symbolicznego, podkreśla „odwieczną” samotność głównej bohaterki i jej zagubienie w świecie sztuki. 

Pełne entuzjazmu i radości animowanie ulubionych postaci przeradza się w schizofreniczny seans opętania twórcy przez tworzywo. Lalki buntują się przeciw kierującym nimi dłoniom, żądają własnego głosu. Pragną stworzyć własny spektakl, według klasycznych reguł dramatycznych, z pogardą wypowiadając się na temat teatru lalek traktowanego jako rozrywka dla dzieci. Główna bohaterka jest przerażona tym, że kierując lalkami, słyszy głosy odmienne od własnego; stopniowo traci kontrolę nad swoim ciałem (zwłaszcza w przejmującej scenie, gdy jej nieposłuszna ręka wiedzie ją do kolejnej postaci), sama staje się marionetką (jakże gorzko brzmią tu słowa Józefa K.: niech wie, co to znaczy być pociąganym za sznurki).

Znakomity tekst Nikolcheva rozpisany na sześć postaci to ciąg rozważań nad istotą życia i sztuki; przedstawia dramat uczłowieczenia lalki i „zlalczenia” człowieka. Lalki łączą z animatorką skomplikowane relacje – z jednej strony widoczna jest ich bezwarunkowa miłość i oddanie (silikonowa Maxine rozpaczliwie prosi: oddychaj za mnie), z drugiej – złośliwość, rozgoryczenie i pragnienie wolności. Lalkarka zdaje się gubić w korowodzie stworzonych przez siebie postaci, traci swoją prawdziwą, ludzką tożsamość.

Spektakl pozostaje mocno niejednoznaczny. Samotność głównej bohaterki i jej zamknięcie w teatralnym świecie dopuszcza interpretowanie postaci lalek jako jej własnych demonów. Lalkarka zdaje się staczać w otchłań szaleństwa; raz po raz wybucha nerwowym śmiechem, szuka pomocy u milczącej Maxine; zostaje zmuszona do błędnego tańca z bezgłowym kosynierem ze spektaklu Komuż obce Racławice.  

Anna Skubik kolejny raz (po wielokrotnie chwalonych Złamanych paznokciach) udowadnia swój talent lalkarski i dramatyczny. Jej lalki to postaci mocno zindywidualizowane – każda mówi własnym głosem, ma swój repertuar gestów, ruchów, tików.  Każda animowana jest w odmienny sposób, żyje obok lalkarki – co sprawia, że na linii scena-widownia wytwarza się pełne niepokoju napięcie.

To właśnie napięcie, podsycane mocą świetnego tekstu, powoduje, że oglądamy spektakl jak dobry thriller, z zapartym tchem i drżeniem serca. Towarzyszy nam nieustanna gra światła i dźwięku; słyszane na początku szepty i bełkotliwe odgłosy budzących się do życia lalek przeradzają się w cyrkowo-marszowe melodie o mechanicznym rytmie.

Przedstawienie zostało doskonale skomponowane; już od pierwszej chwili uaktywnia u widza emocjonalny niepokój, który towarzyszy mu aż do dramatycznego finału. Spektakl kreuje rozpiętą między sztuką a życiem rzeczywistość, pełną sprzeczności i nieuświadomionych lęków. Jego wspaniała, pozbawiona miejsc pustych harmonia urzeka i zniewala. I sprawia, że jego przerażającemu pięknu nie sposób się oprzeć.