William Shakespeare

Dramaturg, poeta, aktor.
Urodził się 26 kwietnia 1564 w Stratford. Zmarł 23 kwietnia 1616 w Stratford. Ochrzczony 26 kwietnia 1564.
William Szekspir, znany także jako Shakespeare, Shakspere, Shakspear, Shakespere, Shaksper, Shaxper, oraz Shake-speare; ponieważ w czasach elżbietańskich zasady pisowni nie były jeszcze jednoznacznie ustalone. Istnieje kilkadziesiąt, a niektóre źródła podają ponad sto odmian tego nazwiska urodził się jako trzecie z ośmiorga dzieci Johna Shakespeare’a, rękawicznika i lokalnego polityka, oraz pochodzącej ze znanej i bogatej rodziny, Mary Arden. Jego rodzice byli kuzynostwem, ich matki były siostrami. Tego typu małżeństwa nie były w XVI wieku w Anglii niecodzienne. Przypuszcza się, że urodził się w domu rodzinnym przy Henley Street. Dokładna data dzienna nie jest znana. Przyjmuje się za datę jego urodzenia 23 kwietnia 1564.
W szkole w Stratford uczył się łaciny, historii, literatury antycznej i retoryki, zaś jego nauczycielami byli magistrowie z Oxfordu. Pracował w kilku magnackich rezydencjach jako guwerner, sekretarz, a także aktor w dworskich przedstawieniach.
W 1582 roku osiemnastoletni Szekspir ożenił się z Anne Hathaway. Mieli trójkę dzieci: Susannę (ur. 1583) i bliźnięta o imionach Hamnet i Judith, urodzone w 1585. Hamnet zmarł w 1596 roku; niektórzy przypuszczają, że jego śmierć była jedną z inspiracji do napisania Hamleta.
Nic nie wiadomo o siedmiu latach jego życia, które nastąpiły po przyjściu na świat bliźniąt. Ten czas określa się jako the lost years (stracone lata). Najbardziej prawdopodobna jest wersja, która zakłada, że dołączył do grupy teatralnej w Londynie i tam służył jej pomocą.
Pierwsza drukowana wzmianka o Szekspirze pojawia się w broszurze Roberta Greene’a z 1592 roku. W tym okresie był on już członkiem Trupy Lorda Szambelana, znanej później jako King’s Men.
W 1598 roku po raz pierwszy wziął udział w przedstawieniu; także wtedy jego nazwisko zaczęło pojawiać się w charakterze autora sztuk. Przekaz mówi, że oprócz tego, że pisał dla Trupy Lorda Szambelana teksty nowych utworów, zajmował się finansami grupy, grywał także niewielkie role w spektaklach, takich jak “Jak wam się podoba” czy “Henryk V”. Był współwłaścicielem Globe Theatre.
Wiele z jego dramatów czerpie motywy z literatury dawniejszej, co wpisywało się w specyfikę epoki, w której nie istniały jeszcze prawa autorskie, a wszelka imitacja, trawestacja i intertekstualność była jedną z najbardziej cenionych cech ówczesnej literatury. Hamlet, na przykład, bazuje na nieprzetrwałym do naszych czasów Ur-Hamlecie, zaś Król Lear na wydanej wcześniej sztuce pod tym samym tytułem. Inspiracją do ich napisania były także dzieła włoskie i angielskie, takie jak nowele i kroniki. Szekspir uważał za dobrą metodę korzystanie ze sprawdzonych wzorców – przykładowo: postać Falstaffa, pojawiająca się w Henryku IV, część 1 i część 2, okazała się tak popularna, że umieścił ją także w Wesołych kumoszkach z Windsoru. Jednocześnie za najważniejsze kryterium oceny uznawał reakcję publiczności, był gotów się jej podporządkowywać, o czym świadczyć może utwór Jak wam się podoba.
Niewiele wiadomo o początkach jego życia i twórczości. Dokonana rekonstrukcja biografii jest niekompletna, często hipotetyczna. Urodził się w miasteczku Stratford-on-Avon. Jego ojciec był rękawicznikiem sprawującym urzędy miejskie, matka wywodziła się ze szlacheckiej rodziny katolickiej. Prawdopodobnie od ok. 1581 Shakespeare gościł w domach A. Houghtona w Lea Hall i T. Hesketha w Ruffordzie, mecenasów zespołów teatralnych. Przyjmuje się, iż tam po raz pierwszy zetknął się z teatrem. Ok. 1588 przybył do Londynu, gdzie pozostał do 1610. Początkowo był aktorem i autorem scenicznych przeróbek. Pierwsze poematy, dedykowane hr. Southamptonowi, Wenus i Adonis (1593) oraz Lukrecja (1594), przyniosły mu uznanie w kręgach dworskich.
W 1594 związał się z trupą teatralną Sług Lorda Szambelana, która od 1599 wszystkie sztuki wystawiała we własnym teatrze The Globe, później w Blackfriars Theatre. Po śmierci Elżbiety I w 1603 trupa, nad którą mecenat objął Jakub I, przyjęła nazwę Sług Królewskich. W 1596 Shakespeare uzyskał tytuł szlachecki. Do naszych czasów nie przetrwał ani jeden rękopis Shakespeare'a. Za życia twórcy ukazało się tylko 7 sztuk w niedokładnym wydaniu pirackim (tzw. Bad Quartos) oraz 14 w części pokrywających się z nimi utworów autoryzowanych (tzw. Good Quartos), które były najprawdopodobniej reakcją na podrobione wersje pirackie.
Członkowie trupy Sług Lorda Szambelana opracowali na kanwie manuskryptów i częściowo na podstawie Good Quartos 36 sztuk Shakespeare'a wydanych w 1623 (tzw. Pierwsze Folio). Edycja ta ustaliła kanon utworów Shakespeare'a, stała się podstawą wszystkich późniejszych wydań.
Ostatecznie przyjmuje się, iż Shakespeare jest autorem dzieł, które dzieli się na: kroniki, komedie, tragedie, sonety, wiersze i poematy.

Kroniki:
- Król Jan (King John; ok. 1595–1596)
- Henryk VI, część 1 (King Henry VI, Part 1; ok. 1591)
- Henryk VI, część 2 (King Henry VI, Part 2; ok. 1591)
- Henryk VI, część 3 (King Henry VI, Part 3; ok. 1591)
- Ryszard III (King Richard III; 1590–1593)
- Henryk V (King Henry V; 1599)
- Henryk IV, część 1 (King Henry IV, Part 1; 1596)
- Henryk IV, część 2 (King Henry IV, Part 2; 1597)
- Ryszard II (King Richard II; 1595)
- Henryk VIII (King Henry VIII or All Is True; 1596–1598)
Komedie:
- Komedia omyłek (The Comedy of Errors 1623 Grecja
- Stracone zachody miłości (Loves' Labour's Lost) 1623 Nawarra
- Poskromienie złośnicy (The Taming of The Shrew) 1623 Włochy
- Dwaj szlachcice z Werony (The Two Gentlemen of Verona) 1623 Włochy
- Sen nocy letniej (A Midsummer Night's Dream) 1600 Grecja
- Kupiec wenecki (The Merchant of Venice) 1600 Włochy
- Wiele hałasu o nic (Much Ado about Nothing) 1600 Messyna, Sycylia
- Jak wam się podoba (As You Like It) 1623 Niesprecyzowane
- Wieczór Trzech Króli (Twelfth Night or What You Will) 1623 Grecja
- Wesołe niewiasty z Windsoru (The Merry Wives of Windsor) 1602 Anglia
- Perykles, książę Tyru (Pericles, Prince of Tyre) 1609 Grecja
- Wszystko dobre, co się dobrze kończy (All's Well That Ends Well) 1623 Włochy i Francja
- Miarka za miarkę (Measure for Measure) 1623 Wiedeń
- Cymbelin (Cymbeline) 1623 Brytania
- Opowieść zimowa (The Winter's Tale) 1623 Sycylia, Czechy
- Burza (The Tempest) 1623 Włochy
Tragedie:
- Tytus Andronicus (Titus Andronicus) 1594 Rzym
- Romeo i Julia (Romeo and Juliet) 1597 Werona
- Juliusz Cezar (The Tragedy of Julius Caesar) 1623 Rzym
- Troilus i Kresyda (Troilus and Cressida) 1609 Troja i okolice
- Hamlet (Hamlet, Prince of Denmark) 1603 Dania
- Otello (Othello) 1622 Wenecja
- Król Lear (King Lear) 1608 Brytania
- Makbet (Macbeth) 1623 Brytania
- Antoniusz i Kleopatra (Antony and Cleopatra) 1623 Egipt i Rzym
- Koriolan (Coriolanus) 1623 Rzym
- Tymon Ateńczyk (Timon of Athens) 1623 Anglia
Sonety,:
- Sonety (Shakespeare's sonnets) 1609
Cykl 154 sonetów uznawanych za perełki angielskiej liryki.
Wiersze i poematy:
- Wenus i Adonis (Venus and Adonis 1593
- Lukrecja (The Rape of Lucrece) 1594
- Namiętny pielgrzym (The Passionate Pilgrim) 1599
- Feniks i turkawka (The Phoenix and Turtle) 1602
- Skarga zakochanej (A Lover's Complaint) 1609
Utwory zaginione:
- Cardenio (Cardenio)
- Zyskane (zwycięskie) zachody miłości (Loves' Labour's Won)
Od romantyzmu do dzisiaj uznaje się Shakespeare'a za najwybitniejszego dramaturga literatury światowej, którego twórczość znacząco wpłynęła na kształtowanie się nowożytnego teatru europejskiego. Życie i dzieło Shakespeare'a stały się inspiracją dla J. Maddena, który w 1998 nakręcił film “Zakochany Szekspir”.

Źródla: “Słownik Encyklopedyczny - Literatura Powszechna” Wydawnictwa Europa 1999).

Książka tygodnia

Aurora. Nagroda Dramaturgiczna Miasta Bydgoszczy. Sztuki finałowe 2024
Teatr Polski w Bydgoszczy
red. Davit Gabunia, Julia Holewińska, Agnieszka Piotrowska

Trailer tygodnia