Archiwum - Słowo na dziś

31.07.2018
Bread and Puppet Theatre

awangardowy teatr amerykański utworzony w Nowym Jorku (1961), pod kierunkiem rzeźbiarza Petera Schumanna (ur. 1934 na Dolnym Śląsku). Głównym założeniem artystycznym zespołu było przezwyciężenie podziału na sztukę i życie (stąd nazwa teatru - Chleb i Lalka - interpretowana dosłownie: aktorzy piekli wraz z widzami chleb, a w działaniach scenicznych korzystali z kukieł). Od 1974 zespół stanowił komunę. Spektakle przypominały procesje religijne, czasem średniowieczne moralitety z elementami komedii dell' arte, śmiało ingerujące w życie polityczne (np. zbrodnie ludobójstwa w Kambodży). Światowe uznanie zyskał kontestacyjny spektakl „Wołanie ludu o mięso" po przedstawieniu na festiwalu w Nancy (1969). Konferansjer w tym widowisku zapowiada na początku, co będzie przedmiotem pokazu: „Pokażemy wam dziś wieczór całą Biblię w ciągu dwóch godzin: Stary Testament ze stworzeniem zwierzęcia i człowieka, wygnanie z Raju, Kaina i Abla, wszystkie pokolenia Noego, potop i wszystkie pokolenia do Józefa, Nowy Testament ze Zwiastowaniem, narodzinami, ucieczką do Egiptu, rzezią Niewiniątek, błogosławieństwami, przypowieściami, cudami, Ostatnią Wieczerzą, Ukrzyżowaniem, a nawet króciutkim Zmartwychwstaniem. Akcja prologu toczy się w Grecji. Zobaczycie Boga nieba Uranosa we własnej osobie, jego ślub z Matką Ziemią, narodziny Kronosa i ścięcie Uranosa". To karkołomne zadanie przełożone zostało na sugestywne i symboliczne obrazy z udziałem ogromnych kukieł, które ilustrują główne przesłanie spektaklu zawarte w tytule - wołanie o mięso. Spektakl ukazywał nagromadzenie ludzkiej nienawiści, które przeradza się w zbrodnię i gwałt.


Źródło: http://www.aict.art.pl/


30.07.2018
Chau

Indyjski dramat taneczny wykonywany w niektórych miejscowościach stanów Bihar, Bengal i Orissa. Pierwotnie przedstawienia chau stanowiły część obchodów wiosennego święta Chaitra Parva, obchodzonego w połowie kwietnia. Ich charakterystycznymi cechami było używanie malowanych masek oraz specyficzna technika tańca, powstała przez przetworzenie sztuki walki parikhanda. W latach 20. i 30. jedna z odmian chau istniejąca w Seraikellaw w stanie Bihar została zmodyfikowana przez miejscowych książąt, którzy dążyli do jej „uklasycznienia" i zbliżenia do tradycyjnych form tańca indyjskiego.

ak
Źródło: Słownik teatru


29.07.2018
Habima

Teatr żydowski grający w języku hebrajskim, założony jako wędrowny zespół przez N. Cemacha w Białymstoku w 1909. W 1917 osiedliła się w Moskwie, a rok później przekształciła w studio teatralne pod opieką artystyczną Moskiewskiego Teatru Artystycznego. Współpracując z reżyserem J. Wachtangowem, pełniącym funkcję jej kierownika artystycznego, stworzyła legendarną inscenizację „Dybuka" Sz. An-skiego (1922). Przygotowała także przedstawienia innych dramatów żydowskich (m.in. „Wieczny Żyd" D. Pinskiego, 1919; „Golem" H. Leiwika, 1925). Odegrała ważną rolę w budzeniu świadomości kulturalnej Żydów, propagując (mimo kontroli władz) ideologię syjonistyczną. W 1926 po tournee zagranicznym zespół nie powrócił do ZSRR. Jego część, na czele z N. Cemachem pozostała w Stanach Zjednoczonych, ale większość wyjechała na występy do Palestyny, by w 1931 osiedlić się tam na stałe. W 1945 Habima otrzymała nową siedzibę w Tel Avivie, w 1948 została upaństwowiona, a w 1953 przekształcona w Izraelski Teatr Narodowy „Habima".


ak
Źródło: Słownik teatru


28.07.2018
Kabaret Starszych Panów

Cykl telewizyjnych programów, utrzymanych w konwencji kabaretu literackiego, stworzonych przez J. Przyborę (1915-2004), poetę, autora tekstów i J. Wasowskiego (1913-1984), kompozytora. Jako tytułowi "starsi panowie" - nieco zagubieni w świecie niedzisiejsi artyści - obaj autorzy byli bohaterami poszczególnych widowisk, składających się z piosenek i absurdalnych dialogów, ułożonych w ciągu luźno ze sobą powiązanych scenek. Ogromną popularność i trwałą wartość mają przede wszystkim piosenki Przybory i Wasowskiego, należące do arcydzieł gatunku. W programach Kabaretu Starszych Panów wykonywali je wybitni aktorzy, do których osobowości poszczególne utwory były dostosowywane. Kabaret nadawany był w latach 1958-66. W latach 70. powtórzono w nieco zmienionych wersjach niektóre programy, które nie zostały wcześniej zarejestrowane (Kabaret jeszcze starszych panów). Poza telewizją "starsi panowie" oraz ich współpracownicy wystąpili w filmie K. Kutza "Upał" (1964).


ak
Źródło: Słownik Teatru


27.07.2018
Praktykab(e)l

(fr. praticable, ang. practicable, niem. Podest, Pratikabel, hiszp. Praticable, ros. npaкmuкaбль)


1. Składnik dekoracji, rodzaj podium podwyższającego jakiś fragment sceny najczęściej w celu wyodrębnienia na niej pewnego zamkniętego planu gry.
2. Składana przystawka do rzędu krzeseł na widowni, przymocowana od strony przejścia; straponten, dostawka.>


ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


26.07.2018
Parafraza

Przekształcenie cudzego utworu literackiego w nowe dzieło, w odróżnieniu od adaptacji niewiążące się ze zmianą jego rodzaju literackiego. W kontekście teatralnym o parafrazie mówi się zazwyczaj w sytuacjach wykorzystania istniejącego dramatu dla stworzenia nowej sztuki o odmiennej wymowie, charakterze i estetyce, ale przy zachowaniu fabuły i postaci (np. „Opera za trzy grosze" B. Brechta jako parafraza „Opery żebraczej" J. Gaya), lu w przypadku przekładu zawierającego liczne elementy subiektywnej interpretacji, łącznie z rozbudową wypowiedzi postaci (np. „Cyda" P. Corneille'a autorstwa S. Wyspiańskiego).


ak
Źródło: Słownik teatru


Didaskalia

Zapisywane w dramacie, a zasadniczo nie przeznaczone do wygłoszenia w czasie przedstawienia informacje o działaniach, wyglądzie i cechach postaci, miejscu akcji oraz zalecanych środkach teatralnych. W odróżnieniu od wypowiedzi postaci posiadają nadawcę umieszczonego poza światem przedstawionym, utożsamianego zazwyczaj z autorem. Nieznane w starożytności i rzadkie do XVIII wieku, rozwinęły się szczególnie w XIX wieku pod wpływem realizmu, który doprowadził do ich rozbudowania i uszczegółowienia, a nawet przekształcenia w autonomiczne całości, dalekie od wszelkiej instrukcji.

ak
Źródło: Słownik teatru


25.07.2018
Aktualizacja

(fr. actualisation, ang. actualization, niem. Aktualisierung, hiszp. actualización, ros. Aкmyaлuзaцuя)
Operacja polegająca na adaptacji jakiegoś dawniejszego tekstu do współczesności: do aktualnych okoliczności i/lub do gustów nowej publiczności; interpretacja (nieraz modyfikacja) fabuły dokonywana w taki sposób, by odbiorca odnalazł w niej odniesienia do rzeczywistości, w jakiej sam żyje. Aktualizacja nie zmienia w zasadzie głównego toku fabuły i zachowuje podstawowe relacje między postaciami; najczęściej zmianom ulegają czas i miejsce akcji.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


24.07.2018
Praktyka znakotwórcza

(fr.pratique signifiante, ang. signifying practice, niem. Signifikantenpraxis, hiszp.práctica significante, ros. практика oзнaчaкoщaя)


Tak nazywana jest (J. Kristeva) postawa wobec tekstu czy przedstawienia przeciwstawna traktowaniu go (co zresztą jest koncepcją wielce problematyczną) jako struktury statycznej i zamkniętej, uchylającej możliwość aktywnej, współtworzącej jego sensy ingerencji czytelnika czy widza.


ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych


23.07.2018
Katastaza

(gr. katastasis = uspokojenie), część tragedii antycznej poprzedzająca katastrofę, dla której charakterystyczne jest nagromadzenie dramatycznych powikłań i konfliktów.


Źródło: http://www.aict.art.pl/


22.07.2018
Inscenizacja

Sztuka całościowego opracowania przedstawienia teatralnego, obejmująca oryginalną interpretację dramatu, dobór dostosowanych do niej środków artystycznych i technicznych, a także koordynację całości. Jako odrębna umiejętność i dziedzina działania artystycznego inscenizacja pojawiła się w XX wieku wraz ze wzrostem znaczenia reżysera i uznaniem go za głównego twórcę przedstawienia teatralnego. W teatrze europejskim pierwszym wielkim inscenizatorem był M. Reinhard. W Polsce pierwsze inscenizacje tworzył S. Wyspiański, a pierwszym inscenizatorem w pełnym tego słowa znaczeniu był L. Schiller. ak


Źródło: Słownik teatru


21.07.2018
Antrepryza

(fr. entreprise) dawniej: przedsięwzięcie teatralne, teatr pozostający pod czymś zarządem.


Źródło: http://www.aict.art.pl/


20.07.2018
Charakteryzacja

Ogół środków plastycznych wykorzystywanych przez aktorów do zmiany wyglądu twarzy i sylwetki, tak by zatrzeć cechy indywidualne aktora, a przybrać pożądane cechy postaci. Do środków charakteryzacji zalicza się przede wszystkim makijaż, różnego rodzaju dodatki nakładane na twarz i głowę (peruki, zarost, sztuczne nosy, podbródki, brodawki itp.) oraz środki zmieniające kształt sylwetki (watowanie w celu pogrubienia, sztuczne dodatki tworzące wady postawy właściwe postaci, np. garb). Charakteryzacja jest ściśle powiązana z kostiumem i służy jako środek zewnętrznej prezentacji środowiska, pochodzenia i cech psychicznych granej osoby. Szczególnie chętnie wykorzystuje się ją w przypadku bohaterów historycznych i legendarnych, których wygląd jest znany lub też został w znacznym stopniu ukształtowany przez istniejącą ikonografię. Charakteryzacja była wysoko ceniona przez teatr realistyczny i naturalistyczny, ale Stanowić też może narzędzie stylizacji i groteski. W teatrze polskim za największych mistrzów charakteryzacji uważano L. Panczykowskiego, W. Rapackiego i K. Junoszę- Stępowskiego. Charakteryzator – zawód, polegający na nadaniu twarzy i sylwetce aktora cech granej przez niego postaci (wieku, osobowości, wyglądu zewnętrznego). Do narzędzi pracy charakteryzatora należą: kosmetyki, peruki, zarosty itd. Swoje zadanie charakteryzator wykonuje na podstawie projektów, sporządzonych przez scenografów, wykorzystuje także własną wiedzę i doświadczenia plastyczne. Źródło: Słownik teatru, Wikipedia (rk)


19.07.2018
AXER ERWIN

(ur. 1917, zm. 2012), reżyser teatralny, wieloletni dyrektor (a uprzednio wicedyrektor) i kierownik artystyczny Teatru Współczesnego w Warszawie (1949-81); autor ponad 50 inscenizacji, m.in. „Kordiana” Juliusza Słowackiego (1956), „Much” Jean-Paul Sartre'a (1957), „Kariery Artura Ui” Bertolta Brechta (1962), „Tanga” Sławomira Mrożka (1965), „Matki” Witkacego (1970), „Miłości na Krymie” Sławomira Mrożka (1994). Poza macierzystym teatrem reżyserował także w ZSRR, RFN i Austrii. Okazując demonstracyjnie swój szacunek dla tekstu dramatu, zwłaszcza klasycznego, A. nie stronił od nowatorskiej dramaturgii (Ionesco, Bond). „Temperament artystyczny - pisała Marta Fik -gust literacki i sposób reagowania na świat, zbliżają Axera raczej ku dramaturgii nowszej i to tej, która ukazuje bohaterów, przeżywających zarówno konflikty ogólne, jak i prywatne, z pewnym dystansem...” Stąd w spektaklach A. dominuje kameralność. Reżyser stwarza przy tym pole dla aktorskiej wynalazczości, zawsze jednak podporządkowanej dyscyplinie nadrzędnej całości. Artysta stworzył jeden z najlepszych po wojnie polskich zespołów teatralnych, odkrywając zarazem dla teatru nowy repertuar i wybitne indywidualności aktorskie.


Źródło: www.aict.art.pl


18.07.2018
Parodos

W tragedii antycznej: pierwsza pieśń chóru śpiewana w trakcie jego wkraczania na orchestrę, zazwyczaj po prologu.

ak
Źródło: Słownik teatru


17.07.2018
Paradyz

Galeria, jaskółka, W teatrach budowanych od XVIII do początku XX w. najwyższy i najbardziej wysunięty balkon widowni, na który dostępne są najtańsze bilety wstępu, zazwyczaj nienumerowane, czasami stojące . Widownię zasiadającą w jaskółce stanowią najczęściej studenci, lub publiczność niewykształcona, ceniąca w teatrze niezbyt wybredny humor. Jednocześnie była to publiczność łatwo ulegająca teatralnej iluzji i o bardzo spontanicznych reakcjach. Charakteryzowała się głośnym zachowaniem.


ak
Źródło: Słownik teatru


16.07.2018
Paludament

Zasłona nadscenia złożona z udrapowanego materiału, badź z poprzecznych pasków pomalowanego płótna, przedstawiających np. niebo. Paludament stosowano w teatrze ze sceną pudełkową przed wprowadzeniem malowanego na płótnie sufitu i w scenach plenerowych. Między poszczególnymi częściami paludamentu umieszczano urządzenia służące do podnoszenia i opuszczania dekoracji, a także flugi.


ak
Źródło: Słownik teatru


15.07.2018
Epilog (z gr. ‘zakończenie wypowiedzi’)

Końcowa część utworu dramatycznego następująca po właściwym zakończeniu jego fabuły i zawierająca podsumowujący całość komentarz, czasem informacje o dalszych losach postaci. Tradycyjny epilog teatralny miał formę monologu wypowiadanego wprost do publiczności przez jedną z postaci i konwencjonalnie kończył się prośbą o przychylność (np. epilog Puka w „Śnie nocy letniej" lub Prospera w „Burzy" W. Shakespeare'a). W dramacie nowożytnym często pojawiają się epilogi o charakterze metateatralnym (epilog „Balladyny" J. Słowackiego).


ak
Źródło: Słownik teatru


14.07.2018
Pulpitum

W teatrze rzymskim i włoskim teatrze renesansowym: wzniesiony podest biegnący wzdłuż frons scaenae i stanowiący główną przestrzeń gry aktorskiej. Powstało z proskenionu w wyniku rozbudowy skene i jej przesunięcia na połowę orchestry. Przejęte za traktatem Witruwiusza przez architektów włoskich, po poszerzeniu ramy scenicznej przekształciło się w proscenium.


ak
Źródło: Słownik teatru


13.07.2018
Buchdrama

(niem. = drama książkowa, także Lesedrama), dramat książkowy, pisany z intencją dotarcia do czytelników, a nie widzów, lub niemożliwy do wystawienia w okresie, kiedy powstał, ze względu na odmienność konwencji teatralnej, obfitość tekstu pobocznego i inne względy, np. „Nie-Boska Komedia” Zygmunta Krasińskiego (1835). Dzisiaj pojęcie wyłącznie historyczne - we współczesnej teorii bada literackich przyjęto, że każdy dramat jest potencjalnym zapisem utworu scenicznego (a przynajmniej jego podstawą lub partyturą), niezależnie od deklarowanych przez autora intencji, a tym bardziej niezależnie od ocen współczesnej autorowi krytyki. Szczególna odmianą b. są dramaty quasi-niesceniczne: ich książkowy charakter jest świadomą prowokacją autora albo elementem dyskusji z panującą estetyką, np. dramaty Chłopca z Deszczu, postaci z „Dwóch teatrów” Jerzego Szaniawskiego (1946), m.in. „Krucjata dziecięca”, która może być wystawiona tylko w Teatrze Snów.


Źródło: www.aict.art.pl


Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...