Ogólna nazwa widowisk estradowych o kameralnym charakterze, składających się ze skeczy, monologów, piosenek, numerów tanecznych, rzadziej popisów sztukmistrzów i niewielkich form teatralnych połączonych zapowiedziami konferansjera. Stanowi kameralną formę rewii, od której różni się tez większą troską literacką i artystyczną formę przedstawień. Kabaret narodził się jako kolejne wcielenie bezpretensjonalnej rozrywki w paryskich barach i kawiarniach końca XIX wieku. Pierwsze widowiska tego typu pojawiły się w 1881 roku w kawiarni Chat Noir.

ak
Źródło: Słownik teatru

(1884-1969), dyrygent. Związany z teatrami operowymi Lwowa, Warszawy i Poznania. Pełnił też funkcję korepetytora solistów. Nie znamy daty jego przybycia do Skolimowa.

Źródło: G. Michalik, "Hamlet w stanie spoczynku. Rzecz o Skolimowie"

Budynki teatralne klasycznego teatru indyjskiego. Wznoszono je na terenie świątynnym, zwykle po prawej stronie świątyni, tak by aktorzy, grając, zwracali się twarzą do boga. Przestrzeń teatralna składała się z prostokątnej sceny otwartej z trzech lub jednej strony, przed którą znajdowały się lekko wzniesione miejsca dla widzów. Budynki kuttambalam były stosunkowo niewielkie, co miało zapewnić widzom dobrą widoczność i możliwość śledzenia skomplikowanych gestów i mimiki.

ak
Źródło: Słownik teatru

Drugi obok nataki podstawowy gatunek dramatyczny klasycznego teatru indyjskiego. Podobnie jak nataka liczy 5-10 aktów, a jej akcja zawiera wszystkie pięć ogniw dramatycznych sandhi. Oba gatunki różni to, że akcja prakarany nie jest znana widzom z mitów czy legend, lecz stanowi kreację autora; bohaterami nie są władcy czy bogowie, ale przedstawiciele wyższych klas społecznych (dowódcy, bramini, kupcy, kobiety z dobrej rodziny, a nawet kurtyzany). Prakarana przedstawia historie z życia codziennego, często dotyczące perypetii miłosnych. Najbardziej znany przykład tego gatunku to „Gliniany wózeczek", przypisywany królowi Śudrace (IV w.n.e.).

ak
Źródło: Słownik teatru

(1973-1944), krytyk literacki i pisarz, m.in. autor powieści „Pałuba" (1903), a wraz z Henrykiem Mohortem dramatu „Dobrodziej złodziei" (wyst. 1906). Krytykę traktował jako równorzędną część twórczości literackiej. Przez cale życie pisał recenzje teatralne, skupiając uwagę na problematyce dramatów; mniej interesował się inscenizacją i grą. Wygłaszał sądy często pod prąd opinii, zawsze poparte gruntowną analizą tekstu i racjonalnym przekonaniami klerka; opowiadał się za dramatem psychologicznym, nie doceniając np. eksperymentów Witkacego; polemizował z jego teorią Czystej Formy („Walka o treść", 1929). Jako pierwszy w Polsce dostrzegł wielkie perspektywy rozwojowe sztuki filmowej.

Źródło: http://www.aict.art.pl/

Gatunek dramatu teatralnego obejmujący dzieła przeznaczone do przedstawienia w kościołach i stanowiące część liturgii. Jego poszczególne formy wiążą się z obchodami najważniejszych świąt katolickich: Wielkanocy (Processio in Ramis Pamarium – wjazd Chrystusa do Jerozolimy w Niedzielę Palmową, Depositio Crusis – podniesienie Krzyża, Elevatio Crusis – złożenie Krzyża do Grobu, Visitatio Sepulchri – nawiedzenie Grobu w dzień Zmartwychwstania prze trzy Marie, a następnie św. św. Piotra i Jana), Bożego Narodzenia i Bożego Ciała. Tekst dramatu liturgicznego śpiewano po łacinie, a w przedstawieniu o ascetycznej formie brały udział wyłącznie osoby duchowne. Powstał ok. X wieku, zaś największą popularność zdobył w Niemczech i Francji w XII-XIII wieku. Dalsza ewolucja dramatu liturgicznego doprowadziła go do przekształcenia w misterium. Kres jego istnieniu położyły uchwały soboru trydenckiego w 1568 roku.

ak
Źródło: Słownik teatru

Turecka nazwa ludowego teatru cieni, popularnego w Turcji i krajach arabskich Afryki Północnej (tamtejsza odmiana nazywana jest karakuz). Jej repertuar stanowią krótkie przedstawienia komiczne z udziałem typowych bohaterów: sprytnego i lekkomyślnego Karagoza (któremu teatr zawdzięcza nazwę) oraz jego przyjaciela, bardziej refleksyjnego i roztropniejszego Hacivata. Oprócz nich pojawiają się inne typowe postaci reprezentujące różne grupy społeczeństwa tureckiego i arabskiego. Sylwetki i elementy dekoracji wykonanae są z wyprawionej, przezroczystej i barwnie malowanej skóry. Animuje się je przy pomocy drążków trzymanych przez lalkarza znajdującego się za ekranem, na który rzutowane są cienie. Pochodzenie karagoz jest przedmiotem sporów, podobnie jak pytanie o to, czy wcześniej pojawił się on w krajach arabskich (pierwsze wzmianki pochodzą już z XI w., a teksty z XIII w.), czy w Turcji. Współczesny karagoz przeżywa kryzys związany z naporem kultury masowej i odwrotem od form tradycyjnych. Odmianą karagoz tureckiego jest grecki teatr cieni karaghiozis.

ak
Źródło: Słownik teatru

Ogół prac teatralnych podejmowanych przez ludzi niebędących zawodowcami, zarówno w znaczeniu zarabiania na życie pracą w teatrze, jak i posiadania odpowiedniego wykształcenia, zwłaszcza potwierdzonego uznawanymi powszechnie certyfikatami. Precyzyjne wyznaczenie granic między teatrem zawodowym a teatrem amatorskim jest trudne szczególnie w tych krajach i okresach, gdzie istniały ściśle zinstytucjonalizowane formy życia teatralnego. W pewnym sensie amatorskie były np. przedstawienia starożytnego teatru greckiego i (przynajmniej w części) misteryjnego teatru średniowiecznego. Także współcześnie odróżnienie teatru amatorskiego od zawodowego, zwłaszcza działającego poza instytucjonalnym teatrem dramatycznym (teatr alternatywny), bywa bardzo trudne. Dlatego też często przyjmuje się dodatkowe kryteria związane z motywacją pracy w teatrze amatorskim, którą opisuje się jako działalność podejmowaną dla przyjemności w czasie wolnym. Tak rozumiany, może stanowić zarówno rodzaj towarzyskiej zabawy (theatre de societe), jak i sposób na wyrażenie nieznajdujących innego ujścia emocji, poglądów i wyobrażeń, w obu przypadkach odgrywając ważną rolę w kształtowaniu ludzkich postaw. Szczególnymi przypadkami teatru amatorskiego są teatr szkolny i teatr studencki.

ak
Źródło: Słownik teatru

Rodzaj mowy scenicznej cechującej się szczególnymi walorami dźwiękowymi i ponadcodzienną ekspresywnością. W przeszłości termin używany jako synonim mowy scenicznej, współcześnie wiązany przede wszystkim z wygłaszaniem fragmentów o szczególnej organizacji dźwiękowej i rytmicznej (zwłaszcza wierszowanych, odznaczającym się troską o pełną i poprawną wymowę, zachowanie melodyki i tempa, akcent i intonację. Stosowany w tym kontekście, ma często zabarwienie pejoratywne, oznaczając przesadnie ozdobny, jawnie sztuczny sposób mówienia. Niechęć do deklamacji związana z rozwojem zachodniego aktorstwa psychologicznego doprowadziła do niemal całkowitego zaniku sztuki pięknego mówienia, stanowiącej niegdyś jeden z najważniejszych walorów teatru.

ak
Źródło: Słownik teatru

odmiana dramatu, w której ważna rola przypada fantastyce, charakterystyczna dla okresu romantyzmu, np. „Za kulisami", fantazja dramatyczna Cypriana Norwida (1866), w której m.in. gawędzą ze sobą instrumenty muzyczne.

Dramat, którego akcja polega na stopniowym odkrywaniu prawdy na temat przeszłych wydarzeń, wpływających na postawy i działania postaci, przy czym uzyskana wiedza wywołuje zmianę stosunku do rzeczywistości i prowadzi do katastrofy. Dramat analityczny stanowi modyfikację klasycznego modelu akcji dramatycznej, w której ekspozycja zostaje rozciągnięta na cały dramat, a punkt kulminacyjny ma formę anagnoryzmu.

ak
Źródło: Słownik teatru

dramaty w znacznej mierze naznaczone groteskową deformacją i specyficznym groteskowym (absurdalnym) humorem, nawiązujące do poetyki „Ubu Króla" Alfreda Jarry'ego (1896). Do najbardziej reprezentatywnych dramatów tego kręgu zalicza się „Cycki Tyrezjasza" Guillaume'a Apollinaire'a (1916), a także dramaty Michela de Ghelderode („Wędrówka mistrza Kościeja", 1934, „Farsa mrocznych", 1936) i farsy Włodzimierza Majakowskiego („Pluskwa", 1928, „Łaźnia", 1930), a w okresie powojennym twórczość dramatyczną (patrz:) Samuela Becketta i (patrz:) Eugene'a Ionesco. W polskiej literaturze czołowe miejsce przypada (patrz:) Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi, który w swoich dramatach ukazywał groteskowy obraz świata. W kręgu groteski znalazły się dramaty Witolda Wandurskiego („Śmierć na gruszy", 1923), Brunona Jasieńskiego („Bal manekinów", 1931) i (patrz:) Witolda Gombrowicza. Specyficzny typ jarmarcznej groteski reprezentują minidramaty Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego („Teatrzyk Zielona Gęś") i ludyczny „Kabaret Kici Koci" (1982-83) Mirona Białoszewskiego, poprzedzony wyrafinowaną groteską intelektualną w „Teatrze Osobnym" (opubl. 1971) tego poety. Intelektualną groteskę o odcieniu satyrycznym reprezentuje dramaturgia (patrz:) Sławomira Mrożka, a także znaczna część dorobku dramatycznego (patrz:) Tadeusza Różewicza (przede wszystkim „Kartoteka", 1959, „Spaghetti i miecz", 1967 oraz „Grupa Laookona", 1962).

Źródło: http://www.aict.art.pl/

luźne powiązanie elementów składowych dzieła, szczególnie charakterystyczne dla utworów romantycznych i do nich nawiązujących (np. "Kordian" Juliusza Słowackiego, "Kartoteka" Tadeusza Różewicza); k.o. pozwala na wyobrażenie sobie tzw. dalszego ciągu (np. dalsze losy Kordiana) oraz wariantowe powiązanie elementów akcji (w inscenizacjach "Kartoteki" można przedstawić jej części składowe w rozmaitej kolejności).

Źródło: http://www.aict.art.pl/

(ur. 1929), wybitny polski inscenizator, związany ze Starym Teatrem w Krakowie. Do najciekawszych prac reżysera należą: "Śmierć gubernatora" Leona Kruczkowskiego (1961), "Ślub" Witolda Gombrowicza wystawiony w Studenckim Teatrze "Gliwice" przy Politechnice Gliwickiej (1960), "Matka" Stanisława Ignacego Witkiewicza (1972), "Proces" Franza Kafki (1973), widowisko "Sen o bezgrzesznej" (1979), a także realizacje dramatów Sławomira Mrożka, m.in. "Tango" (1965 w Starym Teatrze, 2009 w Teatrze Narodowym) i "Miłość na Krymie" (2007), i Tadeusza Różewicza, m.in. "Pułapki" (1992). "Jarocki chętnie stosuje w swoich przedstawieniach poetykę snu czy też wybiera takie sztuki, w których ona jest założeniem. Ale w poetyce snu u Jarockiego nie ma żadnej dowolności czy niedbałej chaotyczności. Zawsze mamy do czynienia z żelazną dyscypliną i przejrzystą kompozycją" (August Grodzicki). Potwierdzają to wspomniane realizacje "Procesu" i "Ślubu" (tego ostatniego - kilkakrotne), a także "Pater noster" Helmuta Kajzara (1971) i spektakle wg prozy Gombrowicza: "Błądzenie" (2004) i "Kosmos" (2005). W swoich pracach J. umiejętnie łączy rozmach inscenizacyjny i fantastykę z zimną kalkulacją i skłonnością do realistycznego detalu.

Źrodło: http://www.aict.art.pl/

Japoński teatr lalkowy stanowiący wraz z kabuki najważniejszy typ przedstawień rozwijający się w ramach kultury mieszczańskiej epoki Edo. Powstał pod koniec XVI wieku w wyniku zastosowania lalek (przejętych z Korei i używanych w ceremoniach buddyjskich) do zilustrowania popularnych opowieści o pięknej Joruri (stąd nazwa) i jej kochanku, wojowniku Yoshitsune. Dla joruri charakterystyczne są wysokie (ok. 1 m) lalki poruszane przez głównego animatora i jego dwóch pomocników widocznych dla publiczności. Początkowo używano lalek niewielkich rozmiarów animowanych przez jedną osobę (używa się ich dziś w sztukach kameralnych), ale od 1734 roku stopniowo zaczęto używać lalek większych, a ich rozmiar ustalił się ok. poł. XVIII wieku.

ak
Źródło: Słownik teatru

Nazwa komedii rzymskiej powstałej poprzez tłumaczenie i adaptację grackiej komedii nowej. Główni przedstawiciele to Terencjusz, Plautus.

ak
Źródło: Słownik teatru

(niem. 'wolna scena'), towarzystwo założone w 1889 roku w Berlinie przez grupę pisarzy, krytyków i aktorów (m.in. O. Brahm, M. Harden, J. i H. Hart, E. Reicher, P. Schlenther) w celu wystawiania dramatów naturalistycnych zakazanych przez cenzurę i niedopuszczanych na sceny teatrów publicznych. Mimo trudnych warunków pracy (towarszystwo nie dysponowało własną stałą sceną, przedstawienia prezentowano wyłącznie na spektaklach przedpołudniowych) przygotowano kilka premier, które stały się prawdziwą sensacją (inauguracyjne "Upiory" H. Ibsena, 29 IX 1889). (...) W krótkim czasie Freie Buhne stał się drugim obok Theatre Libre A. Antoine'a ośrodkiem naturalizmu w teatrze. O jego sukcesie zdecydował też zespół aktorski, w którym obok kierującego pracami warsztatowymi Reichera na czoło wysunęli się J. Kainz, i E. Lehmann. W 1894 roku Freie Buhne połączyła się z Deutsches Theater. Jej doświadczenia zostały wykorzystane przy tworzeniu Volksbuhne w Berlnie w 1890 roku.

ak
Źródło: Słownik Teatru

Odmiana groteski polegająca na farsowym przekształceniu konwencji gatunkowów poważnych i ich sparodiowaniu, szczególnie poprzez naruszenie jedności tonu. Najczęściej polega na zastosowaniu środków "wysokich" do tematów pospolitych lub potraktowaniu w sposób lekki i trywialny zagadnień poważnych (zwłaszcza miłości i śmierci).

ak
Źródło: Słownik teatru

W teatrze rzymskim i włoskim teatrze renesansowym: wzniesiony podest biegnący wzdłuż frons scaenae i stanowiący główną przestrzeń gry aktorskiej. Powstało z proskenionu w wyniku rozbudowy skene i jej przesunięcia na połowę orchestry. Przejęte za traktatem Witruwiusza przez architektów włoskich, po poszerzeniu ramy scenicznej przekształciło się w proscenium.

ak
Źródło: Słownik teatru

(fr. thèâtre interculturel, ang. intercultural theater, niem. Interkulturelles Theater, hiszp. teatro intercultural, ros. meamp uнmepкyльmypньlй)

Teatr międzykulturowy nie jest jeszcze gatunkiem wykrystalizowanym czy typem teatru, który doczekał się już swego opisu; co najwyżej można scharakteryzować go jako pewien styl gry czy tendencję do stworzenia teatru i dramaturgii otwartych na inspirację różnych kultur.

ak
Źródło: Słownik terminów teatralnych