Anna Polony (1939)

Anna Władysława Polony. Ukończyła Wydział Aktorski (1960) oraz Wydział Reżyserii Dramatu (1984) w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Od 1973 wykładowczyni na krakowskiej uczelni, od 1987 do 1991 jej prodziekan, a w latach 1999-2005 – prorektor.

W 1959 debiutowała na scenie Starego Teatru w Wojny trojańskiej nie będzie Jeana Giraudoux w reżyserii Jerzego Kaliszewskiego. Po studiach związała się z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. W 1964 przeniosła się do zespołu Starego Teatru, w którym na stałe pracowała do 2002 roku. Na tej scenie zetknęła się z Konradem Swinarskim. Zagrała we wszystkich największych przedstawieniach reżysera, w wielu z nich tworząc wybitne kreacje.

Pierwszą ważną rolą w spektaklach Swinarskiego był Orcio w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego (1965), następnie m.in.: Claire w Pokojówkach Jeana Geneta (1966), Joas w Sędziach Stanisława Wyspiańskiego (1968) i Hermia w Śnie nocy letniej Szekspira (1970). W 1971 zagrała u Swinarskiego Dziewczynę w Żegnaj Judaszu Ireneusza Iredyńskiego. Była to rola, którą aktorka od początku ceniona w Krakowie, zyskała ogólnopolski rozgłos.

Następne ważne role Polony w przedstawieniach Swinarskiego to Helena we Wszystko dobre, co się dobrze kończy Szekspira (1971) i Kobieta (Maryla) / Ewa w Dziadach Adama Mickiewicza (1973). W obu spektaklach zagrała z odwagą, pełną świadomością namiętności towarzyszących jej bohaterkom. Potrafiła przykuć uwagę widzów samym pojawieniem się na scenie. Wielką kreacją Polony była także Muza w Wyzwoleniu Stanisława Wyspiańskiego (1974). Grała tam aktorkę, która gra Muzę.

Polony osiągała również sukcesy w Teatrze Telewizji, z którym współpracowała od 1969. Stworzyła ciekawe role zwłaszcza w repertuarze rosyjskim, była m.in. Wierą w Ostatnim Maksyma Gorkiego (1973) i Maszą w Czajce Antoniego Czechowa w reżyserii Ireny Wollen (1975). W tym samym czasie zaczęła karierę reżyserską. Jej pierwszym przedstawieniem było Dwoje na huśtawce Williama Gibsona w Starym Teatrze (1974). Rozpoczęła także pracę dydaktyczną w krakowskiej szkole teatralnej. W latach 1987-1991 była prodziekanem Wydziału Aktorskiego, w latach 1999-2002 prorektorem uczelni.

W 1980 wystąpiła jako Anna Andriejewna w Rewizorze Mikołaja Gogola reżyserowanym przez Jerzego Jarockiego. W 1981 zagrała Ofelię w Hamlecie Szekspira w reżyserii Andrzeja Wajdy. Nie po raz pierwszy aktorka zagrała na przekór tradycji. Mając ponad 40, lat pokazała inne oblicze Ofelii i mimo kontrowersyjnych opinii wyszła z tej próby zwycięsko. W następnych sezonach grała m.in.: Carycę Katarzynę w Termopilach polskich Tadeusza Micińskiego w reżyserii Krzysztofa Babickiego (1985), Maman Liedermeyer w Wiośnie narodów w Cichym Zakątku Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Tadeusza Bradeckiego (1987), Aktorkę / Fradę w Dybuku Szymona An-skiego w reżyserii Wajdy (1988). Coraz częściej reżyserowała, zrealizowała m.in.: Urodziny Stanleya Harolda Pintera (1984) i Przed sklepem jubilera Karola Wojtyły (1988). Rzadko, ale z powodzeniem grała poza teatrem. Wystąpiła w przeniesionym na ekran Z biegiem lat, z biegiem dni Wajdy (1980), jako Magda Egri w filmie Magdy Meszaros - Dziennik dla moich dzieci (1982) oraz Dekalogu VII Krzysztofa Kieślowskiego (1988). Można ją było oglądać w kolejnych filmach Meszaros - ponownie w roli Magdy Egri w Dzienniku dla mojego ojca i matki (1990) i jako matkę przełożoną w karmelu w Niemczech w Siódmym pokoju, filmie o życiu błogosławionej Edyty Stein (1995). Zagrała w telewizyjnym obrazie Andrzeja Barańskiego Wszyscy święci (2002, film powstał w ramach cyklu Święta polskie). Ostatnio wcieliła się także w postać ekscentrycznej babci trzydziestoletniej, szukającej męża Sabiny w komediodramacie Rewers Borysa Lankosza (2009).

Lata 90. przyniosły kolejne prace reżyserskie Anny Polony, w tym Wdowy Sławomira Mrożka, przygotowane razem z Józefem Opalskim (1993), Poskromienie złośnicy Szekspira (1993), Śluby panieńskie (1993) i Gwałtu, co się dzieje! (1994) Aleksandra Fredry. Rzadziej występowała w teatrze, ale każde jej pojawienie się na scenie stawało się wydarzeniem. W 1995 była "pełną wulkanicznego temperamentu" (Jacek Sieradzki, "Polityka" 1995, nr 1). Yasuko Rokujo / Jitsuko w Mishimie Yukio Mishimy w reżyserii Wajdy (1994), Erną Korn w Lunatykach według Hermanna Brocha w reżyserii Krystiana Lupy (1995), Królową Małgorzatą w Iwonie, księżniczce Burgunda Witolda Gombrowicza w reżyserii Grzegorza Jarzyny (1997). W 1999 wcieliła się w postać Selmy Lagerlöf z Twórców obrazów Per Olova Enquista w reżyserii Kazimierza Kutza.
Swój aktorski jubileusz Anna Polony uczciła Panią Orgonową w Damach i huzarach Fredry w inscenizacji Kazimierza Kutza (2001).

Aktorka współpracowała z Agatą Dudą-Gracz. Była Sarą Bernhardt w Kreaturze Johna Murrela (2002), a potem Pierwszą Julią w Romeo i Julii Szekspira (Krakowski Teatr Scena STU, 2008). Wcieliła się w Starą Kobietę w spektaklu Stara kobieta wysiaduje Tadeusza Różewicza w reżyserii Henryka Baranowskiego (Teatr Ludowy w Nowej Hucie, 2006). Na deskach Starego Teatru wystąpiła w roli Ewy w Sinobrodym - nadziei kobiet Dei Loher w reżyserii Arkadiusza Tworusa (2005). Zagrała Królową Małgorzatę w sztuce Eugène'a Ionesco Król umiera, czyli ceremonie w inscenizacji Piotra Cieplaka (2008), przedstawieniu o przemijaniu i śmierci, wykorzystującym legendę Starego Teatru. W spektaklu pojawiały się odwołania do głośnych aktorskich ról wykreowanych niegdyś na krakowskiej scenie. Polony cytowała więc swoją rolę Muzy z Wyzwolenia Swinarskiego, Jerzy Trela (Król) odwoływał się do Konrada z tego samego legendarnego spektaklu.

W 2009 zagrała w Beniowskiego „awantur dziwnych łańcuchu złotym", który wyreżyserowała wraz z Józefem Opalskim. Spektakl został przygotowany na Festiwal Słowacki Dramaty Narodów.

Ten sam duet już kilka miesięcy później wyreżyserował Pana Jowialskiego Aleksandra Fredry, Polony dodatkowo wcieliła się w rolę Pani Jowialskiej. Spektakl wystawiony został na deskach Teatru Polonia w Warszawie. Polony zagrała następnie u Magdaleny Piekorz w Wizycie starszej pani (2010, Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach) oraz u Adama Nalepy w Chłopcach Stanisława Grochowiaka (2012, Narodowy Teatr Stary w Krakowie). W roku 2014 u boku Urszuli Popiel, kolejnej damy polskiego teatru, zagrała w Arszeniku i starych koronkach.

Współpracę z Teatrem Starym zakończyła w styczniu 2014 z powodu sprzeciwu wobec zmiany sposobu zarządzania placówką przez Jana Klatę, który objął stanowisko dyrektora w styczniu 2013 roku. Wraz z odejściem rozpoczęła współpracę z Teatrem im. Juliusza Słowackiego.

Należy do najwybitniejszych polskich aktorek, przez lata związana z krakowską sceną, nazywana jest "pierwszą damą Starego Teatru".

Nagrody i odznaczenia:
1971 - Nagroda za rolę Dziewczyny w sztuce Żegnaj Judaszu Ireneusza Iredyńskiego w reżyserii Konrada Swinarskiego ze Starego Teatru w Krakowie na 12. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
1972 - Złota Odznaka za zasługi dla Krakowa;
1975 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia;
1977 - Złoty Krzyż Zasługi;
1979 - Odznaka Honorowa Zasłużony Działacz Kultury; Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji; Nagroda za rolę Anieli Dulskiej w przedstawieniu Z biegiem lat, z biegiem dni w reżyserii Andrzeja Wajdy i Anny Polony ze Starego Teatru w Krakowie na V Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
1980 - Nagroda tygodnika "Przyjaźń" za rolę Pauliny Andriejewny w spektaklu Dziesięć portretów z czajką w tle według Antoniego Czechowa w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego ze Starego Teatru w Krakowie; Nagroda aktorska za tę samą rolę na 20. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1982 - Dyplom honorowy przyznany w wyniku plebiscytu "Przekroju" na najpopularniejszych aktorów krakowskich w latach 1946-81;
1987 - Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę Maman Liedermeyer w spektaklu Wiosna narodów w Cichym Zakątku Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Tadeusza Bradeckiego ze Starego Teatru w Krakowie; Nagroda za tę samą rolę na 27. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych; Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
1992 - Złoty Wawrzyn Grzymały;
1994 - Nagroda wojewody krakowskiego;
1995 - I miejsce w plebiscycie publiczności Spotkań na najlepszą aktorkę na 34. Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych;
2000 - Nagroda aktorska za rolę Królowej Małgorzaty w spektaklu Iwona, księżniczka Burgunda Witolda Gombrowicza w reżyserii Horsta Leszczuka (Grzegorz Jarzyna) ze Starego Teatru w Krakowie na 25. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; Ludwik - nagroda krakowskiego środowiska teatralnego za rolę Selmy Lagerlöf w przedstawieniu Twórcy obrazów Per Olova Enquista w reżyserii Kazimierza Kutza ze Starego Teatru w Krakowie;
2001 - Złota Maska dla najpopularniejszej aktorki w plebiscycie publiczności
2002 - Złota Maska za rolę Pani Orgonowej w Damach i huzarach Aleksandra Fredry w reżyserii Kazimierza Kutza ze Starego Teatru w Krakowie; Medal Komisji Edukacji Narodowej;
2003 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;
2005 - Złoty Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze;
2007 - Nagroda Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa; Nagroda Fundacji Kultury Polskiej - Złoty Laur za Mistrzostwo w Sztuce;
2010 – Orzeł – Polska Nagroda Filmowa w kategorii Najlepsza Drugoplanowa Rola Kobieca za rolę w filmie Rewers w reżyserii Borysa Lankosza; Nagroda za rolę Cristy w słuchowisku Czy lubi pani Schuberta? w reżyserii Wojciecha Markiewicza podczas 10. Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry" w Sopocie;
2011 - Nagroda im. Romany Bobrowskiej przyznana przez Radio Kraków; nagroda dla najlepszej aktorki za rolę Królowej Małgorzaty w spektaklu Król umiera, czyli ceremonie ze Starego Teatru w Krakowie w reżyserii Piotra Cieplaka wręczane podczas Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi; Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski;
2013 - Wielka Nagroda Festiwalu za znaczące zasługi dla sceny Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji podczas 13. Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry" w Sopocie;
2014 - Tytuł Małopolanin Roku 2013;
2015 - Nagroda GUSTAW przyznawana przez Związek Artystów Scen Polskich.

Źródła: Culture.pl (Monika Mokrzycka-Pokora), E-teatr, Wikipedia, FilmPolski