Bohdan Butenko (1931 - 2019)

Od 1939 roku mieszkał i pracował w Warszawie, gdzie studiował początkowo w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, a później, po połączeniu się dwóch warszawskich uczelni, na Akademii Sztuk Plastycznych. Dyplom obronił w 1955 roku w pracowni Jana Marcina Szancera. Tematem jego pracy były ilustracje do książki Mikołaja Leskowa "Opowieść o tulskim mańkucie i stalowej pchle". W tym samym roku Butenko został redaktorem artystycznym wydawnictwa Nasza Księgarnia. Pracował tam 10 lat.

Bohdan Butenko ilustrował książki pisarzy polskich i zagranicznych od 1956 roku. Współpracował z wieloma wydawnictwami dla dzieci i młodzieży: "Misiem", "Płomyczkiem", "Płomykiem", "Świerszczykiem" czy "Światem Młodych".

Jest również autorem własnych książek. Najbardziej znane to: seria przygód Kwapiszona wydana przez Naszą Księgarnię, "Pierwszy! Drugi!! Trzeci!!!", "Pyś, czyli wiadukt nad chaszczami", "Bałwanka Gapiszona", "Gapiszon i krokodyl", "To ja, Gapiszon", "Królewna Śnieżka". Na podstawie przygód Gapiszona w 1964 roku powstał serial telewizyjny.

Do jednych z najnowszych projektów Butenki zaliczyć należy ilustracje do książki "Kapelusz kapitana Drake'a"Andrzeja Żaka, książki wydanej przez Akapit Press. Czarno-białe ilustracje Butenki charakteryzuje i tutaj lekkość i poczucie humoru. Nieco innym w charakterze projektem jest "Immionnik", wydany w 2016 przez ISKRY. Tym razem tekst pisany jest przez samego Butenkę, a napis na okładce "Tylko dla dorosłych" sugeruje intrygującą zawartość.

Bohaterowie
Gapiszon, ulubiona postać Butenki, został powołany do życia 5 listopada 1958 roku. Początkowo był on rysowany przez ilustratora "na żywo" w telewizji na łatwo tłukących się szklanych taflach. Siedem lat później bohater trafił na łamy czasopisma dla dzieci "MIŚ". Gapiszon jest przedszkolakiem w berecie z antenką, później zamienionym na czapeczkę z pomponem. Ukazało się łącznie siedem zbiorów jego przygód. Pierwsze książeczki, wydane nakładem Wydawnictwa Ruch pojawiły się w 1970 roku. Były to: "Gapiszon w tarapatach", "Gapiszonowe to i owo" i "Pomysły Gapiszona". W kolejnych latach powstały "Zabawy z Gapiszonem", "Gapiszon i dynia" i "Co z Gapiszonem?". Ostatnią częścią serii jest napisana prozą opowiastka "Bałwanka Gapiszona" z 2001 roku. Jego przygody drukowane były na Litwie, na Węgrzech w NRD i w Bułgarii.

Pod koniec lat 60. na potrzeby "Świerszczyka" zostali stworzeni inni bohaterowie – hipopotam Gucio i pies Cezar. Butenko narysował te postaci do scenariusza Krystyny Boglar. Niezdarny Gucio i rozważny Cezar uwielbiają zabawy i podróże i zawsze starają się pomóc słabym i bezbronnym. Mają bujną wyobraźnię, dzięki czemu niezwykłe przygody spotykają ich nawet w kuchni czy w ogrodzie. Ukazało się łącznie 16 komiksów z ich przygodami. Na ich podstawie telewizja Polska zrealizowała również 10 odcinków kukiełkowej dobranocki, do której scenografię stworzył Butenko. W 2011 roku wydawnictwo Dwie Siostry wydało przygody Gucia i Cezara zebrane w jednej książce.

Adresowany do starszych dzieci Kwapiszon jest głównym bohaterem serii komiksowej autorstwa Butenki wydawanej w latach 1976-1981 przez Naszą Księgarnię. Kwapiszon jest warszawiakiem, harcerzem i wielbicielem wędkarstwa. Znajduje tajemniczą szkatułkę i wpada w tarapaty: ścigają go dwaj złodzieje: Faworyt i Kompan, którzy próbują mu ją odebrać. Serię o Kwapiszonie wyróżnia specyficzna technika wykonania: plansze komiksu składają się z czarno-białych zdjęć i fotomontaży, na ich tle narysowane są postaci i przedmioty. Wypowiedzi bohaterów są oszczędne i lakoniczne. Mimo to autorowi udaje się przemycać w nich treści dydaktyczne, dotyczące ważnych miejsc i postaci związanych z historią Polski. Zdjęcia do komiksów wykonali: Jerzy Troszczyński, Zbigniew Doliński, Jan Marian Czarnecki, Zbigniew Szmidt. Przygody Kwapiszona zostały wydane w ośmiu tomach.

"Sposób, w jaki rysuje Butenko, jest bardzo charakterystyczny i przypomina dziecięce rysunki - postaci są płaskie, maksymalnie uproszczone, kreślone pojedynczą, grubą linią, pokazywane najczęściej tylko z profilu. Wypowiadane kwestie nie są umieszczane w 'dymkach' - do właściwej postaci prowadzi kropkowany ślad i jest to sposób, którego nie stosuje żaden inny rysownik.

Obok twórców takich jak m.in. Daniel Mróz, Janusz Stanny, Jan Marcin Szancer, Franciszka Themerson czy Józef Wilkoń zyskał w pełni zasłużony status klasyka gatunku, a jego projekty graficzne edukują estetycznie już trzecie pokolenie czytelników, wpływając również na poszukiwania artystyczne młodej generacji ilustratorów.
Dzięki zmysłowi estetycznemu i dbałości o szczegóły, książki opracowane przez Bohdana Butenkę stają się obiektami artystycznymi, w których wszystkie zastosowane elementy – introligatorskie, typograficzne, rysunkowe, fotograficzne – współtworzą wielopoziomową narrację plastyczną.

O niepowtarzalności stylu Butenki stanowi nie tylko mistrzowski dobór ilustracji czy kroju pisma, ale także rzadka u ilustratorów tego okresu umiejętność znajdowania takich rozwiązań poligraficznych, które wygrywały z siermiężnością możliwości drukarskich epoki PRL-u.

Nagrody krajowe:
1963, 1967, 1969, 1988, 1990, 2009, 2013 - nagrody i wyróżnienia w konkursie PTWK (Najpiękniejsza Książka Roku)
1979 - Srebrne Koziołki ("Dzień dobry!")
1979 - Srebrne Koziołki ("Historia jednego filmu")
1990 - Książka Roku PS IBBY ("O Felku, Żbiku i Mamutku")
2003 - BESTSELLERek ("Babci Brygidy szalona podróż do Krakowa")

Nagrody międzynarodowe:
1965 - nagrodę IBA (Lipsk) - il. i op. książki "Dong, co ma świecący nos" E. Leara
1970 - II nagrodę na MTK (Moskwa) - il. do książki "Ziemia" W. Zonna
1971 - nagrodę IBA (Lipsk) - il. i op. książki "Krople na start" L. Górskiego
1976 - Premio Europeo (Padwa) - il. książki "Całe życie Marianny" J. Duche
1977 - nagrodę IBA (Lipsk) za il. i op. książki "Pali się!" J. Brzechwy
2003 - nagrodę IMAGE (Istambuł) za il. do książki "Wyczyny niezrównanego hodży Nasreddina" Idriesa Shaha.

Nagrody za całokształt twórczości:
1974 - Nagroda Prezesa Rady Ministrów
1976 - Medal Komisji Edukacji Narodowej
1981 - Medal dla Twórców i Przyjaciół Książki dla Dzieci
2003 - nominacja PS IBBY do Szwedzkiej Nagrody Pamięci Astrid Lindgren
2004 - Medal PS IBBY
2005 - nominacja do Nagordy Prezydenta RP "Sztuka Młodym"
2005 - nominacja PS IBBY do Szwedzkiej Nagrody Pamięci Astrid Lindgren
2006 - "Pegazik" nagroda Poznańskich Spotkań Targowych
2006 - Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
2009 - "Guliwer w krainie Liliputów" - dla dojrzałego i wybitnego twórcy, o znaczącym dorobku artystycznym lub naukowym
2011 - Nagroda Specjalna Fundacji "ABCXXI - Cała Polska Czyta Dzieciom"
2011 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
2012 - Kawaler Orderu Uśmiechu.

Chyba nikt dokładnie nie zliczył, iloma pracami może się pochwalić. Od książek w stu procentach autorskich, poprzez plakaty filmowe, aż do scenografii teatralnych i telewizyjnych - to pozwala nazwać tego znamienitego rysownika Mistrzem Polskiej Ilustracji. Niektórzy uważają nawet, że nie tylko "Polskiej", ale z pewnością Europejskiej, a nawet Światowej...

Źródło: butenko.pl, Culture.pl