Czy kultura wysoka może być masowa?

Dominowały wystąpienia wybitnych naukowców, kulturoznawców i filozofów, którzy zastanawiali się nad społeczną rolą kultury.

Legutko boi się o Polaków

Do ostrego sporu doszło jedynie podczas porannej sesji o tożsamości kulturalnej Polaków. Prof. Ryszard Legutko, filozof i wiceminister edukacji w rządzie PiS zaatakował współczesną kulturę, opartą na indywidualizmie, krytykował otwarcie na wpływy zachodnie i wyraził obawy o trwałość polskiej tożsamości kulturowej. - Polscy inteligenci tak się otworzyli na Europę, że zaraz się w niej rozpłyną - ostrzegał.

Polemizował z nim historyk i filozof prof. Krzysztof Pomian: - Lęk przed utratą polskiej tożsamości jest nieuzasadniony. Nie ma żadnej zglajszachtowanej Europy. Zainteresowanie Innym maleje, media zacieśniają horyzonty, zamiast je poszerzać. Nie ma globalnej wioski, wbrew proroctwom McLuhanna.

Zdaniem prof. Pomiana zagrożeniem dla tożsamości nie jest Europa, ale niszczenie autorytetów, wyrażające się w haśle "łże-elit". Filozof zwracał uwagę także na niebezpieczeństwo jakie niesie ograniczanie wolności twórczej. - Jeśli raz odmówi się artyście prawa do przekraczania granic, to wejdziemy na drogę, na której końcu są kanony akceptowane przez socrealizm czy III Rzeszę.

Czy kultura wysoka może bawić?

Czy dzieła Miłosza, Szymborskiej i Wajdy mogę wejść w obieg kultury popularnej? W jakim stopniu popkultura zagraża kulturze wysokiej? O tych problemach dyskutowali uczestnicy drugiej sesji, poświęconej podziałom wewnątrz kultury. Wysokiej kultury i jej wyjątkowej roli w życiu społecznym broniła Katarzyna Janowska, publicystka "Polityki". - Nie ma kultury bez hierarchii. Kultura masowa jest jak guma do żucia, przez chwilę ją żujemy, a potem wyrzucamy.

Janowska przytoczyła badania opinii publicznej, z których wynika, że większość Polaków kojarzy kulturę z schludnym ubiorem, higieną i kulturalnym zachowaniem. Połowa respondentów pytana o to, co kojarzy im się z kulturą, wskazywała na czytanie prasy. Teatru, filharmonii, galerii nie wskazał prawie nikt.

- Niech telewizja publiczna przeznacza tyle samo pieniędzy na programy kulturalne, ile na show "Taniec z gwiazdami". Niech gwiazdami masowej wyobraźni staną się Zanussi, Warlikowski, Janda czy Komorowska - apelowała dziennikarka, a zebrani poparli ją brawami.

Inne stanowisko zajął Jacek Dukaj, pisarz science fiction, autor m.in. opowiadania "Katedra", na podstawie, którego Tomasz Bagiński nakręcił swój nagrodzony Oscarem film. Jego zdaniem granice pomiędzy kulturą masową i wysoką zacierają się. - Każda kultura wysoka jest potencjalnie masowa. Nikt nie zna dnia ani godziny, nawet najbardziej zaangażowany i awangardowy artysta może nagle odnieść komercyjny sukces.

Według Dukaja kultury popularnej nie powinno się lekceważyć, ponieważ we współczesnym świecie jest ona instrumentem szerokiego oddziaływania na ludzi. - Wszyscy odbiorcy masowej kultury są po części obywatelami Stanów Zjednoczonych, wiedzą jak tam funkcjonuje policja, sądownictwo, jakie są obyczaje. Kultura masowa definiuje społeczeństwo, podsuwa wzory życia, które można realizować dzięki nowym technologiom. To jest siła.

Obok oficjalnego programu pojawiły się własne inicjatywy uczestników. Po środowym, nieudanym zdaniem większości panelu o teatrze, środowisko teatralne zwołało nieoficjalne spotkanie, aby zastanowić się nad wspólnym stanowiskiem wobec cięć w budżetach teatrów. Z osobną inicjatywą wystąpił także prof. Andrzej Tomaszewski, historyk i konserwator zabytków. W emocjonalnym wystąpieniu zaapelował do władz o przywrócenie urzędu Głównego Konserwatora Zabytków, zlikwidowanego za rządów SLD. Jego apel o scalenie służb konserwatorskich, ich wzmocnienie i odpolitycznienie Kongres poparł przez aklamację.