Drwale, kamery i Międzynarodówka

"Ciemny las" - aut. Andrzej Stasiuk - Wydawnictwo Czarne

Pomimo fascynacji biedotą z popeegierowskich wsi, Stasiuk w swoich książkach rzadko wypowiada się wprost na tematy polityki społecznej. W "Ciemny lesie", sztuce-antyutopii, napisanej na zamówienie Schauspielhaus z Grazu, pisarz jawnie odwołuje się do myśli socjalistycznej i nawet ją parodiuje, twierdząc, iż bezczynność prowadzi do długowieczności

Charakterystyka bohaterów dramatu nakreślona została poprzez kontrasty i proste stereotypy – Wschodu i Zachodu, natury i kultury, robotników i nadzorców. Natura to oczywiście tytułowy las, ogromny, wiekowy i trudny do okiełznania. Kultura to nowe technologie, które całkowicie opanowały dom zarządcy. Wschód reprezentują ciężko pracujący robotnicy, nie uznający zakazów, noszący wąsy i nadużywający alkoholu, za to Zachód – zarządca i jego rodzina - nie pracuje w ogóle, jest otoczony elektroniką i narkotyzuje się. Wspomniana rodzina to wiekowy Ojciec, sentymentalna i nieco staroświecka Matka oraz ich rozrywkowy i zblazowany Syn. Trzech robotników – Stary, Łysy i Młody – odpowiada trzem kolejno następującym pokoleniom pracowników. Stary to człowiek o nieco przedwojennej mentalności, zachowuje się z godnością i prostolinijnie, ceni pracę jako dobro samo w sobie. Łysy to bardziej PRL-owski kombinator, niechlujny i leniwy. Młody z kolei to już typ przypominający yuppie, chce przede wszystkim zarobić, ale równocześnie podkreślane są jego niedoświadczenie i strach.  

Tekst sztuki pozornie wydaje się być bardzo gęsty. Wyraźnie widoczne są nawiązania do „Rozmów przy wycinaniu lasu”, rodzina przypomina tę z „Tanga” Sławomira Mrożka, a kamery podglądające drwali to oczywisty motyw orwellowskiego Wielkiego Brata. Stasiuk dokonuje też szybkiego skrótu i syntezy XX-wiecznej społecznej historii Polski. I tak, w „Ciemnym lesie” mamy odwołania i nawiązania do trącących młodopolszczyzną chat krytych strzechą czy folkloru, ale i totalitarnych obozów pracy, ideałów marksizmu (szczególnie interesujące w kontekście kultury polskiej jest nazwanie Marksa następcą świętego Józefa Robotnika), czy wreszcie emigracji zarobkowej. Ta ostatnia to także rozwinięcie tez obrazowo przedstawionych wcześniej w „Fado” – Europę niedługo zaleją wschodni emigranci poszukujący pracy i szybkiego zarobku, a samoloty tanich linii staną się odpowiednikiem podmiejskich pociągów, jakimi robotnicy od lat dojeżdżają do swoich miejsc pracy.  

Pomimo tych zabiegów, dramat nie przekonuje. Tytułowy ciemny las, wbrew łatwo nasuwającym się przypuszczeniom, nie prowadzi do żadnych freudowskich konotacji. Jedyną zagadką, w dodatku nierozwiązaną, jest obecność Chińczyków mieszkający w lesie, ich kultura i tajemniczy sposób życia. Słabo uzasadnione są również motywacje działań Żony Młodego, której rola w dramacie ograniczona została do prostego chwytu – przyjeżdża z daleka i burzy spokój bohaterów. Poza tym, dla czytelnika/widza zachodniego typowo polskie aluzje mogą być nieczytelne. Talent Stasiuka o wiele lepiej realizuje się więc w jego uniwersalnej eseistycznej prozie. I tego nurtu w swojej twórczości autor zdecydowanie powinien się trzymać.

"Ciemny las" - autor: Andrzej Stasiuk - Wydawnictwo Czarne

Magdalena Kowalczyk
Dziennik Teatralny Katowice
22 października 2011

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...