East Side Story

Autor rozpoczyna swoje rozważania od zarysu historii krystalizacji musicalu jako gatunku scenicznego w USA, obejmując okres od końca XIX wieku aż do lat 60. XX wieku, kiedy to powstawały dzieła będące odniesieniem i wzorcem także dla dzisiejszych twórców, jak „Skrzypek na dachu” czy „Cabaret”. Podkreśla jego hybrydyczny charakter i związki z bogactwem tradycji europejskiej w postaci dramatów liturgicznych, oratoriów, różnych typów opery, baletu, wodewilu czy burleski oraz amerykańskiej (tu głównie extravaganza i komedia muzyczna). Sporo miejsca poświęca, istotnym dla tradycji polskiej, związkom musicalu z „poważną i wyniosłą” operą oraz bardziej trywialną operetką. Pierwsze musicale jako takie to w Polsce lata 50. XX wieku – wcześniej bowiem nie używano tego terminu. Początkowo były to adaptacje stosunkowo prostych muzycznie i naiwnych pod względem treści produkcji amerykańskich („Kiss me Kate”, „Hello Dolly” czy „My Fair Lady”), później pierwsze całkowicie rodzime twory o różnej wartości artystycznej – „Miss Polonia”, „Dziękuję Ci Ewo” czy „Miłość Szejka”. 

Rozkwit musicalu w Polsce na przełomie lat 60. i 70. XX wieku Mikołajczyk łączy z postacią Danuty Baduszkowej i jej działalnością w Teatrze Muzycznym w Gdyni. Była ona jednocześnie teoretykiem i praktykiem teatru, reżyserem i kierownikiem artystycznym, a przede wszystkim odnowicielką repertuaru polskiego teatru muzycznego. Dzięki jej staraniom, pomimo trudności lokalowych i technicznych, scena w Gdyni wyrosła na najbardziej nowatorską w kraju. Postulowała wprowadzenie na sceny muzyczne bohaterów polskiej świadomości zbiorowej, dzięki czemu jeszcze w 1969 roku wystawiono tam „Kapra królewskiego”, pierwszy musical czerpiący wprost z polskiej tradycji narodowej i nawiązujący do historii Gdańska. Inne produkcje tego okresu to, między innymi, „Pan Zagłoba” na motywach „Ogniem i mieczem” oraz „Pancerni i pies” – adaptacja popularnych ówcześnie „Czterech pancernych” (jak widać, przejawy intertekstualności w polskiej kulturze popularnej można było zaobserwować już czterdzieści lat temu).

W kolejnej części publikacji autor dokonuje przeglądu i swojego rodzaju klasyfikacji najciekawszych spektakli dekady 1970-1980. Zaznacza, że cechują się one różną specyfiką i różne były ich sceniczne losy. Za klasyczną już i najtrwalszą, bo z powodzeniem wystawianą do dziś, uważa śpiewogrę „Na szkle malowane” Katarzyny Gärtner i Ernesta Brylla z 1970 roku. Za pierwszą polską rock operę uznaje „Nagą” zespołu Niebiesko-Czarni a „Kolędę-nockę” Brylla i Wojciecha Trzcińskiego za polską odpowiedź na „Hair”. Pełnię spektrum przedstawień tego okresu zamykają kabaretowy „Cień” Macieja Małeckiego i awangardowa „Szalona lokomotywa” krakowskiego Teatru STU. Lata 80. w świetle ustaleń Mikołajczyka to z kolei rozkwit spektakli w iście broadwayowskim stylu, w tym również adaptacji przebojów amerykańskich – „Skrzypka na dachu”, „West Side Story” czy „Jezus Christ Superstar” - a także parodia filmów z Brucem Lee, polski disco-musical „Drugie wejście smoka”.

Zawsze trudno oceniać pozycje pionierskie, jednak książka ta jest niewątpliwie cenną pozycją i solidnym uzupełnieniem sporych braków w dotychczasowym piśmiennictwie. Mikołajczyk dokonał żmudnego przeglądu prasowych artykułów i recenzji, a nawet dotarł do pozycji niepublikowanych (interesująco zapowiadające się „Dzieje scen muzycznych w Polsce 1945-1965” autorstwa Małgorzaty Komorowskiej) - wielka szkoda, że wydawnictwo nie zawiera spisu bibliografii. Z tego jednak względu może być czytana jako studium historyczne polskiego musicalu, szkic na temat losów polskich teatrów muzycznych (wspominanej sceny gdyńskiej, Teatru Rozrywki w Chorzowie czy Teatru Muzycznego w Poznaniu), ale i opracowanie dotyczące krytyki teatralnej. Autor przekonuje, że ten słabo rozpoznany i wydawałaby się, nieco egzotyczny na tle przaśnej rzeczywistości PRL-u nurt polskiego teatru, paradoksalnie jest bardzo interesujący. Miejmy nadzieję, że z równym zaangażowaniem podejmie się wkrótce opisu kolejnych, najnowszych dekad dziejów polskiego musicalu. Materiału do opracowania jest przecież aż nadto.

"Musical nad Wisłą Historia musicalu w Polsce w latach 1957-1989"
Jacek Mikołajczyk
Wydawnictwo: Gliwicki Teatr Muzyczny