Helmut Kajzar (1941 - 1982)

Dramaturg, reżyser teatralny, radiowy i telewizyjny, teoretyk teatru, pedagog, tłumacz.

Urodził się 18 sierpnia 1941 r. w Bielsku-Białej, zmarł 21 sierpnia 1982 r. we Wrocławiu.

Pochodził z rodziny chłopskiej, jego rodzicami byli Jan Kajzar i Paulina z Kulischów. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Grodźcu, następnie do gimnazjum w Bielsku-Białej, które ukończył w 1959 r.

Podczas studiów na UJ (polonistyka, filozofia) w Krakowie działał w studenckim środowisku teatralnym. W 1963 debiutował jako reżyser, wystawiając "Króla Edypa" Sofoklesa w studenckim "Teatrze 38". W latach 1965-69 studiował reżyserię w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (PWST).

W 1970 odbył się jego debiut dramaturgiczny - sztukę "Paternoster" wystawił w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu Jerzy Jarocki. W tym samym roku opublikował "Rycerza Andrzeja" (prapremiera w jego własnej reżyserii, w 1974 w Teatrze Studio w Warszawie), ponadto był autorem granych na wielu scenach utworów: "Trzema krzyżykami", "Villa dei misteri", "Obora", "Samoobrona".

Zarówno jako autor, jak i reżyser był zafascynowany twórczością Tadeusza Różewicza, uważał się za jego ucznia i kontynuatora, wielokrotnie na różnych scenach wracał do jego sztuk. Zrealizował "Świadkowie, albo nasza mała stabilizacja" (Katowice, 1967), "Akt przerywany" (Teatr STS, Warszawa, 1970; Getynga, 1972), "Śmiesznego staruszka" (Teatr Polski, Wrocław, 1968; Reduta 70, Lublin, 1970; Rzeszów, 1970; Londyn, 1977), "Stara kobieta wysiaduje" (Tybinga 1974; Gränna 1974, Scheersberg 1975; Teatr Narodowy, Warszawa 1978), "Wyszedł z domu" (Radio Sztokholm, 1975). Jako reżyser związany był przede wszystkim z teatrami Wrocławia, Krakowa (Teatr Bagatela), Warszawy (Teatr Studio, Narodowy, Mały, Powszechny). Poza wymienionymi reżyserował m.in. "Sędziów" i "Bolesława Śmiałego" Wyspiańskiego, "Śmierć gubernatora" Kruczkowskiego, "Policję" Mrożka, "Ślub" Gombrowicza oraz utwory własne.

Ostatnie jego prace, to warszawskie inscenizacje "Villa dei misteri" (Teatr Mały, 20 lutego 82) i "Antygona" Sofoklesa (Teatr Powszechny, 17 czerwca 82). Współpracował stale z ośrodkami teatralnymi, głównie laboratoryjnymi w RFN i Szwecji, reżyserował, wykładał, prowadził kursy i zajęcia w ramach Międzynarodowych Warsztatów Teatralnych w Scheersberg i Gränna, był cenionym w kraju i za granicą teoretykiem nowego teatru, sformułował program teatru metacodziennego.

W Teatrze Polskiego Radia wyreżyserował prawie sto spektakli. Debiutował 27 marca 1968 sztuką Tadeusza Różewicza „Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja". Ponadto reżyserował słuchowiska takie jak m. in.: „Koloratura" Wisławy Szymborskiej (premiera 24 stycznia 1969), „W małym dworku" Stanisława Ignacego Witkiewicza (premiera 21 września 1969), „Jasny pokój dziecinny" Ireneusza Iredyńskiego (premiera 4 czerwca 1970), „Trzy historie miłosne" Guillauma Apollinaire'a: „Faworyta", „Pośmiertna narzeczona" i „Święta Adorata" (premiera 13 sierpnia 1971), „Róża zmartwychwstanka" Władysława Terleckiego (premiera 16 sierpnia 1972), „Wyszedł z domu" Tadeusza Różewicza (premiera 4 lutego 1973), „List" Zbigniewa Herberta (premiera 14 marca 1973), „Smuga cienia" Josepha Conrada Korzeniowskiego (premiera 4 sierpnia 1974), „Gwiazda" Andrzeja Szczypiorskiego (premiera 13 października 1974, „Betlejem polskie" Lucjana Rydla (25 grudnia 1975), „Paternoster" Helmuta Kajzara! (premiera 11 lipca 1976), „Casanova przez kobietę pokonany" Giovanniego Giacomo Casanovy (premiera 1 października 1977), „Kaukaskie Kredowe Koło" Bertolta Brechta (premiera 3 czerwca 1979), „Aszantka" Włodzimierza Perzyńskiego (premiera 18 czerwca 1980), „Ogłoszenie matrymonialne" Kazimierza Orłosia (premiera 3 grudnia 1980).

Autor i reżyser słuchowisk radiowych, zapraszanych do współpracy także przez rozgłośnie zagraniczne (Szwecja, NRD, RFN, Bułgaria).

Jest autorem przekładów dramaturgii niemieckojęzycznej, tomu poświęconemu nowemu teatrowi pt. "Sztuki i eseje" (1977), publikacji przygotowywanej do druku przez Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury pt. "Z powierzchni - Szkice o teatrze".

Wykładał w szkołach filmowych w Łodzi, Berlinie (NRD) i Sztokholmie.

Mąż aktorki teatralnej Jolanty Lothe.
Został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Cieszynie.

Nagrody i odznaczenia:
1969 - Kalisz - IX KST - III nagroda za inscenizację "Bolesława Śmiałego" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Współczesnym im. Edmunda Wiercińskiego we Wrocławiu
1977 - Wrocław - XVIII FPSW - wyróżnienie za reżyserię przedstawienia "Odejście głodomora" Tadeusza Różewicza w Teatrze Współczesnym im. Edmunda Wiercińskiego we Wrocławiu
1978 - Kalisz - XVIII KST - wyróżnienie za reżyserię przedstawienia "Odejście głodomora" Tadeusza Różewicza w Teatrze Współczesnym im. Edmunda Wiercińskiego we Wrocławiu
1979 - Srebrny Krzyż Zasługi
1981 - Wrocław - XXII FPSW - nagroda za reżyserię autorskiego przedstawienia "Obora" w Teatrze Narodowym w Warszawie

Źródło: Almanach Sceny Polskiej

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
18 sierpnia 2023
Portrety
Helmut Kajzar

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...