Henryk Talar (1945)

Aktor teatralny, telewizyjny, radiowy, filmowy i dubbingowy, reżyser teatralny, dyrektor teatrów.

Urodził się 25 czerwca 1945 roku w Kozach.

 Szkołę podstawową i Technikum Mechaniczno-Elektryczne ukończył w Bielsku-Białej. 21 stycznia 1965 roku nawiązał etatową współpracę z Teatrem Polskim w Bielsku-Białej na stanowisku montażysty sceny i aktora-adepta.

Zadebiutował już na pierwszym roku PWST w Krakowie rolą Chłopca kuchennego Marcelego Stęporka w "W małym dworku" Stanisława Ignacego Witkiewicza 6 czerwca 1966. W 1969 roku z ukończył z wyróżnieniem Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie i mimo zgody Ministerstwa Kultury na pracę w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, zdecydował się na dalszą aktorską drogę w mniejszych ośrodkach teatralnych.

Był członkiem zespołów Teatrów Dramatycznych w Szczecinie (1969-1970), gdzie wystąpił jako Willy w "Niemcach" i Edyp w "Antygonie". Następnie trafił na podejmującą ambitne artystyczne zadania scenę kaliskiego Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego prowadzoną przez Izabellę Cywińską. Grał tam duże role w ważnych przedstawieniach. Wcielił się w postać Konrada w skupionej na wydobyciu współczesnych kontekstów inscenizacji "Wyzwolenia" Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Macieja Prusa (1970), u którego zagrał także Czeladnika II w "Szewcach" Stanisława Ignacego Witkiewicza (1971) i tytułową rolę w "Eryku XIV" Augusta Strindberga (1972). Występował w przedstawieniach realizowanych przez Cywińską, między innymi jako Prozorow w "Trzech siostrach" Antoniego Czechowa (1972) i Lefranc w "Ścisłym nadzorze" Jeana Geneta (1972). Był także Arielem w "Burzy" Williama Szekspira w inscenizacji Zofii Wierchowicz (1971) i Wacławem z Fredrowskiej komedii "Mąż i żona" przygotowanej przez Henryka Baranowskiego (1972).

We wrocławskim Teatrze Polskim zagrał w "Ryszardzie III" (1973), aby następnie na długie lata związać się z Teatrem Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie (1975-1982, 1985-1997). Początkowo grał w drugim planie. Jego wyraziste i skupione aktorstwo oraz umiejętność dogłębnego pokazania postaci w kilku gestach i słowach sprawiały, że doskonale sprawdzał się w epizodach (Delegat II w "Balu manekinów"). Z czasem na warszawskiej scenie im. Jaracza zaczął występować także w rolach pierwszoplanowych. Kreację stworzył w kameralnym przedstawieniu "Wyspa" Athola Fugarda, Johna Kani i Winstona Ntshony przygotowanym przez Macieja Domańskiego, gdzie grał Johna, jednego z więźniów obozu dla przeciwników apartheidu; partnerował mu Roman Wilhelmi (1979). Współpracował z Januszem Warmińskim, u którego wystąpił między innymi jako Nabielak w "Tryptyku listopadowym" według tekstów Stanisława Wyspiańskiego (1978), Grothe w "Po Hamlecie" Jerzego Żurka (1981) i Trofimow w "Wiśniowym sadzie" Antoniego Czechowa (1986). Z kolei Adam Hanuszkiewicz powierzył mu główną rolę w "Marii i Woyzecku" na motywach utworów Georga Büchnera (1985).

W latach 1982-1985 grał w stołecznym Teatru Studio, m.in. Saida w "Parawanach". Kolejną genetowską rolę, Generała, po powrocie aktora do Ateneum powierzył mu Andrzej Pawłowski w "Balkonie" (1985).

Był zapraszany na występy gościnne. We Wrocławskim Teatrze Współczesnym - brawurowo odegrał rolę Piszczyka w "Zezowatym szczęściu" według Jerzego Stefana Stawińskiego w reżyserii Domańskiego (1987). Autor napisał Talarowi dedykację: "...Talarowi, najlepszemu Piszczykowi, jakiego widziałem. Jego Piszczyk jest lepszy od mojego Piszczyka."

Podjął się działalności pedagogicznej w charakterze starszego wykładowcy w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Był nauczycielem wybitnych dzisiaj artystów teatru i filmu, także obecnych wykładowców.

W latach 1994-1997 szefował Teatrowi im. Adama Mickiewicza w Częstochowie, a między 1997 a 1999 rokiem kierował Teatrem Polskim w Bielsku-Białej. Talar ma na koncie dziesiątki ról, w tym także w dubbingu i Teatrze Polskiego Radia, z którym współpracuje od 1975 roku i gdzie brał udział w niebywałej ilości 315. spektakli.

Ze sceną Teatru Telewizji związany jest od 1971 roku, kiedy wystapił w jednej z ról programu składnego "Prometeusze" w reżyserii Izabelli Cyhwińskiej (premiera 4 kwietnia 1971). Od tej premiery w Teatrze Telewizji wziął udział w 77. przedstawieniach TTv u boku takich rezyserów jak: Maciej Prus, Aleksander Bardini, Henryk Kluba, Krystyna Meissner, Janusz Warmiński, Jan Świderski, Andrzej Łapicki, Jan Bratkowski, Stefan Szlachtycz, Ryszard Ber, Romuald Szejd, Andrzej Konic, Agnieszka Holland, Krzysztof Babicki, Olga lipińska, Maciej Dejczer, Agnieszka Lipiec-Wróblewska czy Jan Englert.

Od 2003 roku pracuje w Teatrze Narodowym. Znajduje się też czas na gościnne występy na scenach: Syreny, Koła, Sceny Prezentacje, VI Piętra.

Jak sam podkreśla szczególnie ważna jest dla niego twórczość Fiodora Dostojewskiego. W 1977 roku zagrał Piotra Wierchowieńskiego w "Biesach" w reżyserii Józefa Grudy (Teatr Polski w Poznaniu). W 2001 roku stworzył postać Porfirego w "Zbrodni i karze" w inscenizacji Bogdana Cioska (Teatr Rozrywki w Chorzowie); partnerował mu jako Raskolnikow Maciej Stuhr.

W latach dziewięćdziesiątych wcielił się w postać Policjanta w przedstawieniu Izabelli Cywińskiej, która po raz pierwszy w Polsce pokazała głośną "Antygonę w Nowym Jorku" Janusza Głowackiego (1993, Teatr Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie) i grał z powodzeniem McMurphy'ego w "Locie nad kukułczym gniazdem" Dale'a Wassermana w reżyserii Łukasza Wylężałka (1996, Teatr im. Adama Mickiewicza w Częstochowie), a także Wolanda i Piłata w inscenizacji "Mistrza i Małgorzaty" według Michaiła Bułhakowa w interpretacji Andrzeja Marii Marczewskiego (1998, Teatr Polski w Bielsku-Białej).

Aktorstwo Talara kojarzy się przede wszystkim z wydobywaniem ciemnych, niepokojących rysów ludzkiej natury. W Teatrze Telewizji stał się specjalistą od grania w policyjno-gangsterskich widowiskach, począwszy od przebojowego tryptyku "Selekcja" według Waldemara Łysiaka reżyserowanego przez Tadeusza Kijańskiego (1984-1985), w którym wcielił się w Vittorio Mattę, bossa włoskiej mafii w Stanach Zjednoczonych, poprzez "Modliszkę" Davida Williamsona w reżyserii Jerzego Domaradzkiego (1993) i telewizyjną adaptację klasycznego czarnego kryminału "Sokół maltański" Dashiella Hammetta w reżyserii Laco Adamika (1994).

W filmie od debiutu w 1978 w "Teście pilota Pirxa" w reżyserii marka Piestraka, wystąpił w kilkudziesięciu produkcjach. Kilka razy powracał na ekran w mundurze niemieckiego oficera, między innymi jako Johan Heimann w serialu "Polskie drogi" Janusza Morgensterna (1976) i hauptsturmführer Knothe, dowódca Pawiaka w "Umarłem, aby żyć" Stanisława Jędryki (1984). Ma też w swoim dorobku główne role w takich sensacyjnych produkcjach jak w wojennej opowieści Juliana Dziedziny "Umarli rzucają cień" (1978), współczesnej przemytniczej historii "Prom do Szwecji" Włodzimierza Haupego (1979), czy w wojennym obrazie szpiegowskim "Kim jest ten człowiek" Ewy i Czesława Petelskich (1984). Wystąpił w filmach Andrzeja Żuławskiego ("Na srebrnym globie", 1987) i Janusza Kijowskiego ("Stan strachu",1989). Zagrał też inspektora policji w psychologicznym dramacie Feliksa Falka "Daleko od siebie" (1995), był prorokiem Eliaszem w "Historii o proroku Eliaszu z Wierszalina" w reżyserii Krzysztofa Wojciechowskiego (1997). W 2000 roku pojawił się jako Bolesław Bierut w obrazie Teresy Kotlarczyk "Prymas. Trzy lata z tysiąca".

Henryk Talar związany jest z Teatrem Narodowym. Zagrał tam między innymi Pana Godzica w "Tartuffie albo szalbierzu" Moliera w inscenizacji Jacquesa Lassalle'a (2006), Richarda Harkina w "Wędrowcu" Conora McPhersona w reżyserii Wojciecha Malajkata (2008). Jedna z najciekawszych ról aktora na narodowej scenie to postać marionetkowego, cynicznego urzędnika Raucha w "Kazimierzu i Karolinie" Ödöna von Horvátha w reżyserii Gábora Zsámbékiego (2010).

Nagrody i odznaczenia:
1971 - nagroda Zarządu Głównego SPATiF-u za rolę Czeladnika II w "Szewcach" Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Macieja Prusa w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu na 11. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1980 - nagroda aktorska za rolę Johna w "Wyspie" Athola Fugarda, Johna Kani i Winstona Ntshony w reżyserii Macieja Domańskiego z Teatru Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie na Festiwalu de la Bâtie w Genewie;
1983 - nagroda za rolę w przedstawieniu "Łysa śpiewaczka" Eugène'a Ionesco w reżyserii Romualda Szejda w Teatrze Scena Prezentacje w Warszawie na 18. Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form w Szczecinie;
1985 - Srebrny Krzyż Zasługi - jubileusz słuchowiska "W Jezioranach";
1986 - nagroda prezesa komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji Polskiej za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji; Złoty Ekran za role w widowiskach Teatru Telewizji - Vittorio Matty w "Selekcji" według Waldemara Łysiaka w reżyserii Tadeusza Kijańskiego i Stone'a w "Potrójnym nelsonie" Richarda Harrisa w reżyserii Stefana Szlachtycza;
1988 - Zasłużony Działacz Kultury - jubileusz Teatru Ateneum w Warszawie;
1989r. - Za zasługi - Teatr Narodowy (Adam Hanuszkiewicz);
1994 - Loża Liderów '94 - nagroda "Trybuny Śląskiej";
1997 - śląska Złota Maska - nagroda za reżyserię "Zemsty" Aleksandra Fredry i rolę McMurphy'ego w "Locie nad kukułczym gniazdem" Dale'a Wassermana w reżyserii Łukasza Wylężałka w Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie;
1999r. - II Festiwal Teatrów Dramatycznych w Zabrzu - za rolę Wolanda i Piłata w "Mistrzu i Małgorzacie" w reżyserii Andrzeja Marii Marczewskiego - Teatr Polski w Bielsku - Białej;
Teatr Narodowy za rolę Richarda w "Wędrowcu";
2009 - Złoty Mikrofon - nagroda Polskiego Radia;
2010 - Srebrny Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze;
2011 - Wielki Splendor - nagroda za wybitne osiągnięcia artystyczne w Teatrze Polskiego Radia;
2012 - nagroda im. Boya przynana przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Krytyków Teatralnych - za całokształt pracy twórczej ze szczególnym uwzględnieniem roli Prospera w "Burzy" Szekspira w Studiu Teatralnym Koło;
2013 - Dwa Teatry - Sopot, główna nagroda za rolę Ilji w "Proroku Ilji" Tadeusza Słobodzianka oraz Jewgienija Siergiejewicza Dorna w "Mewie" Borysa Akunina.

Źródła: Culture.pl, FilmPolski, e-teatr.

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
26 czerwca 2023
Portrety
Henryk Talar

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...