Jedyny taki Teatr

A do tego również i format, sprzyjający fotografiom, na których swobodnie można obejrzeć emocje aktorów, szczegóły scenografii, kostiumów tworzących klimat określonego spektaklu. Interesujący projekt graficzny okładki jak i całości, w tym pastelowa barwa oraz liternictwo swym kształtem oscylujące między przeszłością a teraźniejszością autorstwa Kai Gliwy sprzyjają wzrokowemu odbiorowi tej pozycji.

- W niniejszej publikacji próbujemy przyjrzeć się temu, co postanowiliśmy nazwać „fenomenem Starego Teatru" – czytamy w przedmowie Waldemara Raźniaka, dyrektora oraz Beniamina M. Bukowskiego, zastępcy dyrektora ds. artystycznych. Serię tekstów otwiera Dariusz Kosiński, stawiając pytanie „Czym jest krakowski Stary Teatr?" I w swoim bardzo ciekawym artykule wyjaśnia, że w ujęciu historyczno-słownikowym Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej jest jedną z najważniejszych, jeśli „nie wprost najważniejszą, polską sceną teatralną". Dlaczego w uzasadnieniu Kosiński powołuje się na patronat nad krakowską sceną Stanisława Wyspiańskiego i jego dzieła nazywanym „studium o Hamlecie"? Warto przeczytać.

Z kolei Patryk Kencki w publikacji „Stare dzieje Starego Teatru" bardzo skutecznie przenosi czytającego w przeszłość, przywołując najważniejsze fakty, kolejnych dyrektorów oraz aktorki i aktorów z Antoniną Hoffmann oraz Heleną Modrzejewską w rolach głównych.

Jagoda Henrik Spalińska prezentuje postać Jana Gawlika, dyrektora „złotej ery", pisząc, że „można odnieść wrażenie, że w szczytowym momencie swej historii, czyli w dekadzie 1970-1980, Stary Teatr w Krakowie działał bez dyrektora". Zatem komu zawdzięczał tak doskonałą formę? Warto się dowiedzieć. Czytamy, że czas ten umocnił pozycję Starego „jako najlepszego polskiego teatru". Autorka imponuje nie tylko wysokim poziomem treściowym przedstawianego materiału, ale także zwraca uwagę czytelnika na niezwykle rzetelnie przeprowadzoną kwerendę, by okres ten udokumentować. Ilość szczegółów historyczno-literackich, analiza spektakli, omawianie kreacji aktorskich podane są w bardzo jasny sposób; dotyczy to również wielostronnego obrazu postaci dyrektora Gawlika. W kolejnym rozdziale Małgorzata Dziewulska porusza problemy „teatru dialogicznego". Pisze o spektaklu „Sen o Bezgrzesznej", o inscenizacji „Dziesięć portretów z czajką w tle". Przywołuje wiele legendarnych spektakli, pisze o nowych i obiecujących siłach Starego. Interesująco przedstawia idee muzyczne Stanisława Radwana, dyrektora naczelnego i artystycznego Starego Teatru w latach 1980-1990.

I kolejny rozdział w dziejach Starego Teatru, czyli „Otwieranie teatru. Dyrekcja Mikołaja Grabowskiego" autorstwa Anny R. Burzyńskiej. Czytamy, że dyrekcja ta w latach 2002-2012, z dzisiejszej perspektywy wydaje się „niezwykle owocnym i pionierskim w skali kraju projektem kuratorskim". Do grupy młodych artystów zapraszanych w tym czasie, autorka, oprócz ówczesnego kierownika literackiego Grzegorza Niziołka, autorka zalicza m.in. Igę Gańczarczyk, Pawła Miśkiewicza. Dekadę tę Anna R. Burzyńska określa jako „coś w rodzaju międzypokoleniowego pojedynku". - Kto wygrał? - pyta i odpowiada. – Wszyscy: artyści, dyrekcja i widzowie". Z kolei Jakub Papuczys przedstawia czas dyrekcji w osobach Jana Klaty i Sebastiana Majewskiego, opatrując tekst tytułem „Gry z pamięcią, tradycją, historią". Swoją uwagę, jak zaznaczył, skupił na trzech spektaklach mających swe premiery w początkowym okresie dyrekcji Jana Klaty, ponieważ w jego opinii to one najbardziej ją charakteryzują. A są nimi: Poczet Królów Polskich w reżyserii Krzysztofa Garbaczewskiego, „Geniusz w golfie" w reżyserii Weroniki Szczawińskiej oraz „Sprawa Gorgonowej" w reżyserii Wiktora Rubina.

I Barbara Guczalska z publikacją „Być aktorką/aktorem Starego Teatru", w której z ogromną wrażliwością, w charakterystycznym stylu, którym potrafi oddać tak wielostronny portret aktora oraz tak ująć istotę sztuki aktorskiej, że powstaje wielowymiarowy obraz. I od razu stawia tezę, którą fantastycznie udowadnia. - Zespół aktorski Starego Teatru jest swoistym fenomenem: od niemal pół wieku trwa w stabilnym składzie, a wielu jego aktorów starszego pokolenia jest związanych z ta scena przez całe życie". Tekst jest wyjątkowo bogato ilustrowany fotografiami zajmującymi także i całą płaszczyznę stron, oddającymi istotę kreacji scenicznych tworzących ten fenomen.

Całość zamyka tekst „Historia gmachu przy placu Szczepańskim" opracowany przez Annę Litak oraz „Kalendarium" autorstwa Agnieszki Fryz- Więcek, Anny Litak oraz Agaty Dąbek. Opowieść o tym najstarszym czynnym do dzisiaj gmachu teatralnym w Polsce, pełna architektonicznych szczegółów, poczynań i decyzji jego kolejnych właścicieli brzmi jak wyjątkowe curriculum vitae!

„Kalendarium" rozpoczyna data: 17.X.1781. W tym dniu bowiem magistrat krakowski wydał zezwolenie Mateuszowi Witkowskiemu na „odprawianie komedii pod kondycją, aby na miesiąc płacił 50 złp." do kasy miejskiej. I tak powstał „pierwszy polski, stały, publiczny i zawodowy teatr w Krakowie, jeden z najstarszych w kraju". Ten historyczny przegląd ujmujący najważniejsze teatralne wydarzenia kończy data IX. 2021 informująca o mających w tym czasie czytań performatywnych najlepszych tekstów konkursu „Młod(sz)a Polska". Kalendarium jest bardzo przejrzyste, uzupełnione fotografiami różnego formatu. I tu warto podkreślić ich wysoką jakość.

Wydawnictwo „Fenomen Starego" jest hołdem złożonym ludziom i teatrowi jako instytucji. Na jego stronach fenomen ten tworzyły najznakomitsze imiona i nazwiska polskich dramaturgów, reżyserów, kompozytorów, aktorów, choreografów, scenografów, kostiumologów, twórców związanych z teatrem. Przez 240 lat wybitni artyści w dziedzinie sztuki i zasłużeni dla kultury polskiej stworzyli panteon, w którym zapewne jest miejsce dla przyszłych pokoleń. Publikacja ta obrazuje rodzenie się teatralnego fenomenu, jego wrastanie i rozprzestrzenianie się w kulturze polskiej, europejskiej i światowej. Unaocznia w niej miejsce aktorów, tworzących legendy, reżyserów dla których twórcza wyobraźnia nie ma granic.

Podział artystycznego życiorysu Starego Teatru na dekady, na czas tworzenia wielkich reżyserów, aktorów, scenografów i kompozytorów daje możliwości i szanse na bardzo wnikliwe przeanalizowanie całego jego „życiorysu" oraz na obserwację rozwoju jego osobowości oraz charakteru. Można przypuszczać, że kolejna dekada, prowadząca do jubileuszu 250-lecia istnienia teatru, okaże się interesującą kontynuacją obecnej koncepcji tej monografii.

__

"Fenomen Starego" - redakcja Agnieszka Fryz-Wiącek; Projekt graficzny i skład: Kaja Gliwa; Wydawca: Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, 2021; Okładka: miękka ze skrzydełkami; Format: 300 x 235; Liczba stron: 143; ISBN 978 83 86347 04 9