Józef Elsner (1768-1854)

Syn Jana Elsnera – stolarza, wyrabiającego m. in. instrumenty muzyczne. Wychowywał się w Grodkowie na Śląsku, podlegał wpływom niemieckim, w domu mówił po niemiecku - dopiero ok. 30. roku życia opanował język polski. Studiował teologię we Wrocławiu, rozpoczął naukę muzyki i pisał pierwsze kompozycje. W Wiedniu w 1789 podjął ostateczną decyzję zostania muzykiem. Od 1792 pracował we Lwowie jako kapelmistrz lwowskiego teatru niemieckiego.

We Lwowie wystawił swoją pierwszą operę, jeszcze z librettem niemieckim: "Ibrahim und Abdallah oder Die seltenen Bruder" (1795), tam też poznał go Bogusławski, gdy przejął teatr niemiecki, i zaproponował napisanie muzyki do swej sztuki "Iskahar, król Guaxary" (1797); była to pierwsza partytura Elsnera do polskiego tekstu.

Wraz z Bogusławskim przeniósł się w 1799 do Warszawy i tam osiedlił się na stałe jako "dyrektor muzyki" przy Teatrze Narodowym. Elsner (w 1805) został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Mimo późniejszych nieporozumień z Bogusławskim utrzymał urząd "dyrektora muzyki" Teatru Narodowego przez ćwierć wieku (także za dyrekcji Osińskiego). W 1824, po konfliktach z ówczesnym II dyrygentem, Karolem Kurpińskim, odszedł z tego stanowiska.

Był aktywnym pedagogiem w Szkole Dramatycznej, działał w zorganizowanej wg jego projektu Szkole Elementarnej Muzyki i Sztuki Dramatycznej, wreszcie w Instytucie Muzyki i Deklamacji, przemienionym później na Szkołę Główną Muzyki. Był m.in. profesorem Fryderyka Chopina. Założył w Warszawie sztycharnię nut i wydał "Wybór pięknych dzieł muzycznych i pieśni polskich z przełomu XVIII-XIX w".

W 1839 poszedł na emeryturę, a pięć lat później uległ częściowemu paraliżowi, nadal jednak sporo komponował. Jego twórczość obejmuje łącznie: 38 dzieł scenicznych, m.in. opery: "Echo w lesie" (1808, libr. W. Pękalski - wznowione w 1975 przez Warszawską Operę Kameralną), "Leszek Biały czyli Czarownice z Łysej Góry" (1809, libr. L. A. Dmuszewski), "Król Łokietek czyli Wiśliczanki" (1818; libr. L. A. Dmuszewski), "Jagiełło w Tenczynie" (1820, libr. A. Chodkiewicz) i ok. 120 utworów religijnych, oratorium pasyjne "Męka Chrystusa Pana" (1835-37), szereg kantat i pieśni, 8 symfonii, liczne utwory instrumentalne itd.

Ogromną zasługą Elsnera było zwalczanie panujących jeszcze wówczas poglądów, jakoby język polski nie nadawał się do śpiewu operowego. Problem zastosowania języka polskiego w operze rozwinął w najważniejszej ze swych licznych prac - w "Rozprawie o metryczności i rytmiczności języka polskiego" (1818).

Józef Elsner był członkiem honorowym wielu towarzystw muzycznych w kraju (m.in. Krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Muzyki) oraz lipskiego Musikverein der Universitätskirche St. Pauli. Był też członkiem masonerii - w 1814 został namiestnikiem katedry w loży Świątyni Stałości, w 1820 członkiem najwyższej kapituły, w 1821 mistrzem katedry.

Za zasługi na polu muzyki został odznaczony w 1823 Orderem Św. Stanisława. Na jego cześć zostały wybite 3 medale.

Źródło: Przewodnik Operetkowy Lucjan Kydryński, Culture.pl, Wikipedia