Józef Szajna (1922 - 2008)

Malarz, scenograf, reżyser, wykładowca akademicki. Profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Urodził się 13 marca 1922 w Rzeszowie. Zmarł 24 czerwca 2008 w Warszawie.

Urodził się w spolonizowanej od kilku stuleci rodzinie włoskiego lub niemieckiego pochodzenia, jako jeden z trzech synów kolejowego maszynisty Juliana Szajny i jego żony Karoliny z Pieniążków.

W okresie okupacji niemieckiej był uczestnikiem ruchu oporu, działając w Związku Walki Zbrojnej. Aresztowany trafił do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, a później do Buchenwaldu, był więźniem Karnej Kompanii. Przeżycia obozowe znalazły swe odbicie w twórczości. Jego twórczość to technika malarska, połączona z asamblażem i kolażem w której treścią jest zagłada, zniszczenie, przemijanie.
Studiował w krakowskiej ASP, dyplom z grafiki otrzymując w 1952 roku, zaś dyplom ze scenografii w 1953 roku. W latach 1955-1966 był współzałożycielem, dyrektorem, dyrektorem artystycznym Teatru Ludowego w Krakowie, gdzie jego twórczość plastyczna w wyraźny sposób wpływała na kształt przedstawień (m.in. Rewizor M. Gogola, Księżniczka Turandot C. Gozziego, Myszy i ludzie wg J. Steinbecka, Dziady A. Mickiewicza). W roku 1972 roku założył Warszawskie Centrum Sztuki „Studio". Opracował scenografię i reżyserował wiele przedstawień teatralnych w kraju i zagranicą. Jego prace były i są wystawiane w wielu miastach Polski i na licznych wystawach światowych. Współpracował z teatrami w Anglii, Holandii, Niemczech, Izraelu, Egipcie, Turcji, Portugalii i Hiszpanii.

Był członkiem międzynarodowych stowarzyszeń artystów, członkiem włoskiej Akademii Sztuki i Pracy, przewodniczącym Stowarzyszenia Kultury Europejskiej, honorowym członkiem Association Internationale des Arts Plastiques, oraz członkiem Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. W 50 rocznicę wyzwolenia Auschwitz koordynował pracami nad wystawą stanowiącą hołd dla ofiar nazizmu. W latach 1988-1990 członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Został pochowany 30 czerwca na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Otrzymał liczne medale i nagrody, m.in. Nagrodę miasta Krakowa i Warszawy, nagrodę "Foundation of A. Jurzykowski" (Fundacja Jurzykowskiego) w Nowym Jorku.

Uhonorowany m.in. Krzyżem Komandorskim, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą i 13 marca 1997 postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego "w uznaniu doniosłych zasług dla kultury oraz za wybitne osiągnięcia w twórczości artystycznej" Krzyżem Wielkim (1997) Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Oświęcimskim. W 2005 został odznaczony przez ministra kultury Waldemara Dąbrowskiego Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis. Honorowy obywatel Opola. W 1976 roku otrzymał dyplom ministra spraw zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Stefana Olszowskiego.

Pośmiertnie 6 lipca 2008 odsłonięto odcisk jego dłoni w brązie na Bursztynowej Promenadzie Gwiazd w Gdańsku.

Nagrody i wyróżnienia:1956 - Nagroda artystyczna Nowej Huty

1957 - Nagroda artystyczna "Przeglądu Kulturalnego" za scenografie do sztuk wystawionych w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie
1957 - Nagroda im. Boy'a Klubu Krytyki Teatralnej za działalność artystyczną w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie
1958 - Nagroda Artystyczna "Przeglądu Kulturalnego" w dziedzinie plastyki za dekoracje do sztuk wystawionych w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie
1958 - wyróżnienie w Teatrze Narodów w Paryżu
1959 - Nagroda Artystyczna Nowej Huty
1959 - Budowniczy Nowej Huty
1962 - MKiS - nagroda III st. za udział prac w wystawie scenograficznej "Polskie dzieło plastyczne w 15-leciuPRL"
1962 - I nagroda za film animowany na Ogólnopolskim Festiwalu Filmowym
1965 - Złota Odznaka Miasta Krakowa
1968 - Kraków - I nagroda Roku 1968 Galerii Arkady w Krakowie
1969 - Kalisz - IX KST nagroda III st.za inscenizację "Bolesława Śmiałego" w T.Współczesnym we Wrocławiu
1969 - Katowice - Plakietka z Melpomeną - nagroda TV Klubu Recenzentów - za reżyserię i scenografię przedstawienia "Szkarłatny proch" Seana O'Caseya w Teatrze Ślaskim im.Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach
1971 - Nagroda m.Krakowa za upowszechnianie kultury
1971 - Praga - Międzynarodowa Wystawa Scenografii "Quadriennale" - Złoty Medal
1971 - MKiS - nagroda za nowatorstwo i poszukiwania inscenizacyjne oraz wybitne osiągnięcia w zakresie plastyki teatralnej
1972 - Warszawa - IV Festiwal Sztuki - I nagroda i Złoty Medal
1972 - Krzyż Komandorski OOP
1974 - Medal 30-lecia PRL
1974 - Monachium - Międzynarodowa Wystawa Scenografii "Exemplum"
1975 - Złota Odznaka ZPAP
1975 - Zasłużony Działacz Kultury
1975 - Medal 30-lecia PRL
1976 - Dyplom MSZ
1977 - Kalisz - XVII KST nagroda specjalna jury za wizję plastyczną przedstawienia "Cervantes"
1979 - Krzyż Kawalerski OOP
1979 - Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia za twórcze osiągnięcia artystyczne w dziedzinie teatru i plastyki scenicznej"
1981 - Włochy - Akademik Złotego Medalu Accademia Italia delle Arti e del Lavoro
1982 - Trybuna Ludu - nagroda za całokształt działalności artyst.w dziedzinie teatru,za humanistyczne walory twórczości teatralnej
1982 - Złoty Cenatur - nagroda włoskiej Akademii Pracy i Sztuki w Salsomaggiore
1984 - Dyplom Honorowy z okazji XXXV-lecia Międzynarodowego Instytutu Teatralnego w uznaniu wybitnich osiągnięć popularyzujących w świecie polską sztukę teatralną
1984 - Vessillo Europeo delle Arti (Europejski Sztandar Sztuki) - nagroda Accademi d'Europa
1984 - Medal 40-lecia PRL
1985 - Statuetka Zwycięstwa - przyznana przez Ośrodek Studiów i Badań Narodów we Włoszech
1985 - Zasłużony dla Kultury Narodowej
1985 - Dyplom Honorowy ITI za wybitne osiągnięcia w popularyzacji polskiej sztuki teatralnej za granicą w okresie 40-lecia
1985 - Oscar d'Italia - nagroda dla najwybitniejszych twórców współczesnego świata
1986 - Odznaczenie "Zasłużony dla kultury narodowej"
1987 - Nagroda m.Warszawy
1988 - Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych za szczególne zasługi w propagowaniu polskiej kultury za granicą
1992 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą OOP
1992 - ITI- nagroda polskiej sekcji krytyków teatr. za popularyzację polskiej sztuki teatralnej za granicą
1993 - Honorowa Odznaka ZAiKS-u (wręczana z okazji 75-lecia ZAiKS-u)
1994 - Złota Maska za autorski spektakl "Ślady"
1995 - nagroda Fundacji im.Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku
1999 - Katowice - Nagroda "Koryfeusz scenografii polskiej"
2002 - Nagroda Ministra Kultury za rok 2001
2003 - Rzeszów - "Józef" - nagroda Specjalna w plebiscycie na Człowieka Roku 2002 za całokształt twórczości
2003 - Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Śląskiego
2003 - doktorat honoris causa Uniwersytetu w Oldenburgu
2003 - doktorat honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
2005 - Złoty Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze
2006 - Honorowy Obywatel m. Oświęcimia
2007 - Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Rzeszowskiego

Źródło: Wikipedia, E-teatr

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
14 marca 2024
Portrety
Józef Szajna

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...