Jubileusz w Zabrzu

"Pół żartem, pół sercem" - reż: Tomasz Obara - Teatr Nowy w Zabrzu

12 grudnia o godzinie 18.00 Teatr Nowy w Zabrzu świętuje swoje 50-lecie.

Państwowy Teatr Nowy w Zabrzu powstał w 1959 roku, kiedy likwidowano Państwowe Przedsiębiorstwo Imprez Estradowych. Staraniem grupy miejscowych miłośników teatru, a także władz partyjnych i administracyjnych, działający w ramach tej instytucji objazdowy zespół teatralny, osadzony został w Domu Kultury Huty Zabrze - pięknym, zabytkowym budynku dawnego kasyna Donnesmarcków - i zyskał ramy instytucjonalne.

Zabrze było wówczas miastem zdecydowanie robotniczym, zdominowanym przez przemysł ciężki. Znaczna część jego mieszkańców pozbawiona była głębszych tradycji i potrzeb kulturalnych. Nowo powołana placówka pod wodzą Wacława Kozioła i Danuty Bleichlerówny miała na celu rozbudzanie zainteresowań artystycznych w środowisku robotniczym, zaspokajanie potrzeb stosunkowo nielicznych elit oraz edukację kulturalną dzieci i młodzieży.

Budowanie pozycji

Tak wytyczone zadania na długie lata określiły profil teatru i charakter jego repertuaru, który siłą rzeczy musiał być rozległy i eklektyczny. Obejmował klasykę polską i obcą, spektakle lekturowe i bajki dla dzieci, a także utwory popularne, ze szczególnym uwzględnieniem widowisk muzycznych, również z akcentami regionalnymi. Jednakże teatr nigdy nie stronił też od współczesnego repertuaru - wysoko cenione zarówno przez widzów, jak i przez krytykę, były m.in. premiery utworów S. Mrożka i T. Różewicza, a także autorów śląskich - m.in. A. Siekierskiego, a później St. Bieniasza.

Przez pierwsze lata teatr funkcjonował w bardzo trudnych warunkach, korzystając z sali widowiskowej Zakładowego Domu Kultury na takich samych zasadach, jak m.in. miejscowy klub bokserski. Niemniej działał bardzo intensywnie, częściej występując w terenie niż we własnej siedzibie. Dopiero w roku 1967 stał się wyłącznym gospodarzem wyremontowanego i przystosowanego do wymogów teatralnych obiektu.

Złoty okres

Złoty okres w dotychczasowej historii Teatru Nowego przypada na lata 70. i początek lat 80. minionego wieku i nierozłącznie wiąże się z osobą Mieczysława Daszewskiego - znakomitego aktora i reżysera, wieloletniego dyrektora, cieszącego się ogromnym szacunkiem i autorytetem przywódcę zespołu. Za jego dyrekcji powstały najbardziej pamiętne przedstawienia, w jego reżyserii bądź też realizowane przez cenionych w kraju twórców, ukształtowany został wszechstronny i bardzo sprawny zespół. Scena zabrzańska okresowo uchodziła za najciekawszą w regionie. 

Wielką umiejętnością dyrektora Daszewskiego było budowanie takiego repertuaru, który spełniając wymienione wyżej zadania, nie wyrzekał się wysokich ambicji artystycznych. Obok znakomitych inscenizacji utworów klasycznych (często zapomnianych, jak „Kupiec” Plauta czy „Volpone” B. Jonsona albo wystawianych dość rzadko, jak „Ryszard III” Szekspira - jedno z najwybitniejszych przedstawień w dziejach Teatru Nowego) zawsze pozostawało miejsce dla dramaturgii współczesnej, również tej wymagającej najbardziej nowoczesnego języka teatralnego, jak wspomniane wyżej utwory T. Różewicza. Z kolei widowiska muzyczne były w tamtym okresie jedną z wizytówek Teatru Nowego. Inscenizacja M. Daszewskiego „Na szkle malowane” E. Brylla i K. Gaetrner przez wielu krytyków uznana została za najlepszą w kraju. Nieco później ogromnym powodzeniem cieszyło się „Wesele na Górnym Śląsku” J. Ponityckiego na motywach sztuki St. Ligonia, w reżyserii J. Klemensa. O ile eklektyzm w odniesieniu do repertuaru teatralnego niekoniecznie jest określeniem pozytywnym, działalność M. Daszewskiego może być przykładem jego mistrzowskiej realizacji.

Załamanie

Pierwsze lata po zmianach ustrojowych były dla teatru bardzo trudne. Odpływ widowni, związany ze zmianą modelu życia, a także z likwidacją wielu dużych zakładów pracy, wcześniej będących stałym partnerem placówki, okazał się bardzo dotkliwy i negatywnie wpłynął na jej sytuację ekonomiczną. Jej sytuacja dodatkowo pogorszyła się po przejęciu przez miejscowy samorząd. W ciągu kilku lat doszło do bolesnego okrojenia zespołu. Ze względów bezpieczeństwa budynek teatru zagrożony był wyłączeniem z eksploatacji.

Odbudowa

Stabilizacja i odbudowa zespołu, a także pozycji teatru w regionie, wiąże się z osobą Andrzeja Lipskiego, który w latach 70. debiutował jako aktor na zabrzańskiej scenie. Następnie był jej dyrektorem do 2007 roku. Za jego dyrekcji, obok wielu znakomitych przedstawień (spośród których wymienić trzeba przede wszystkim obsypanego wieloma prestiżowymi nagrodami „Wampira” W. Tomczyka, w reż. M. Sławińskiego - największy sukces w dotychczasowych dziejach teatru), zrodziła się inicjatywa niezwykle cenna i jak się okazało - bardzo szczęśliwa: Festiwal Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość Przedstawiona”. Twórcą unikalnej formuły festiwalu był zabrzański dramaturg St. Bieniasz, a jego wieloletni organizatorzy - B. Ciosek i właśnie A. Lipski - sprawili, za sprawą bardzo konsekwentnego i trafnego doboru repertuaru, że w ciągu kilku lat stał się on jedną z najważniejszych tego typu imprez w regionie, wyraźnie istniejącą też na teatralnej mapie kraju. Zaś w Zabrzu i śląskiej aglomeracji wykształciła się znaczna grupa publiczności, znakomicie przygotowanej do odbioru współczesnej dramaturgii. 

Festiwal jest organizowany przez bardzo szczupły zespół i przy stosunkowo niskim budżecie (w tym roku - niespełna 400 tys. zł., w tym 60 tys. dotacji ministerialnej). Poza spektaklami konkursowymi proponuje widzom szereg wartościowych imprez towarzyszących, m.in.: przegląd najciekawszych - w tym przedpremierowych! - spektakli Teatru Telewizji i słuchowisk Polskiego Radia, warsztaty dramaturgiczne, „czytanie dramatu” przez amatorskie młodzieżowe zespoły teatralne, minireplikę Krakowskiego Festiwalu Filmowego. Tegoroczny, dziewiąty już festiwal - ze spektaklami w reż. m.in. J. Klaty, G. Jarzyny, A. Augustynowicz - pod względem programowym uznany został przez krytykę i przedstawicieli jury za jeden z najciekawszych w kraju.

Ostatnie lata

W ostatnich latach, w związku z przeobrażeniami społeczno-gospodarczymi zachodzącymi w mieście, pracami nad zmianą jego wizerunku i nową strategią promocyjną, Teatr Nowy funkcjonuje w klimacie znacznie bardziej sprzyjającym. Staraniem władz samorządowych zmodernizowano scenę i widownię. Trwają przygotowania do kolejnego etapu remontu budynku głównego i budynku administracyjnego, a także do uruchomienia sceny kameralnej, niezbędnej do rozszerzenia oferty repertuarowej placówki i dalszego wzbogacania programu festiwalu. Sam teatr bardzo zintensyfikował swoją działalność - radykalnie zwiększyła się liczba premier i przedstawień, w tym również wyjazdowych. 

Spektakle Teatru Nowego coraz częściej zapraszane są na krajowe festiwale (w roku ubiegłym „Tutam” B. Schaeffera nagrodzony został na Ogólnopolskim Festiwalu Komedii TALiA w Tarnowie, niebawem prezentowany będzie na wałbrzyskich „Fanaberiach” i na „Schaefferiadzie” w Słupsku; „Bardzo zwyczajna historia” M. Łado zaproszona została na Rzeszowskie Spotkania Teatralne). W październiku 2009 roku spektaklem „Don Kichote” w reżyserii K. Prusa, ze scen. M. Mikulskiego Teatr Nowy zainaugurował 21. Festiwal Teatru Eksperymentalnego w Kairze.


Materiały Teatru
12 grudnia 2009

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...