Kim pan jest, panie Broniewski?

Nowoczesna forma spektaklu (projekcje video, muzyka elektroniczna) może zainteresować. Tylko jakiego Broniewskiego zapamiętamy po opuszczeniu widowni?

Prapremiera sztuki „Broniewski" Radosława Paczochy odbyła się w 2014 roku w Teatrze Wybrzeże. Tekst zamówiony u autora, na deski sceniczne przeniósł reżyser Adam Orzechowski. Paczocha zdecydował się na bardzo obszerne przedstawienie biografii - dużo wydarzeń, dużo postaci - czego rezultatem było ponad trzygodzinne przedstawienie.

Reżyserka płockiego spektaklu, Julia Mark, mimo że sama nie ukrywa fascynacji Broniewskim i jego poezją, rozpoczęła od dokonania skrótów. Wspólnie z dramaturżką Moniką Mioduszewską wybrały z tego ogromnego zbioru mniej lub bardziej znaczących bohaterów nieco ponad 20. Wiele z nich to postacie autentyczne: Wat, Tuwim, Hłasko (Jakub Matwiejczyk), gen. Karaszkiewicz-Tokarzewski, z którymi Broniewski rzeczywiście się zetknął. Inne budują dramaturgię.

W tej teatralnej biografii nie mogło zabraknąć najważniejszych dla poety kobiet: Janiny, Wandy (dobra szczególnie w scenach video Dorota Cempura) oraz Marii, Anki (gościnnie Paula Stępczyńska), Ireny, o którą się pojedynkował.

Akcja spektaklu obejmuje kilkanaście epizodów z kilkudziesięciu lat życia Broniewskiego opowiedzianych nie linearnie. W słusznej obawie, że widowni mogłoby coś umknąć, od czasu do czasu padają daty porządkujące wydarzenia. Czas nie ima się jedynie tytułowego bohatera, który pozostaje młody. Aktorzy grają po kilka ról i dobrze byłoby znać życiorys poety, żeby się nie zgubić.

Broniewski w interpretacji Aleksandra Maciejczyka imponuje sprawnością fizyczną. Z mówieniem wierszy (video) też sobie poradził. W przedstawieniu słyszymy m.in.: „Księżyc z ulicy Pawiej", „Ciała", „Obrączka", „Bagnet na broń".

Dramatyczne losy poety, jego ideologiczne zachwyty i rozczarowania, a wreszcie - związki - rozgrywają się na białym prostokątnym podeście i na ekranie. Scenografię (Tomasz Schaefer) uzupełniają rekwizyty: lotki do badmintona (podczas zaciętego meczu z córką Anką, która każdym uderzeniem rakiety wypomina ojcu, że tak szybko ożenił się z Wandą), wiadra z ziemią i kontrabas, co od czasu do czasu wydaje dźwięk

Podest pełni rolę więziennej celi, i tej w Warszawie, kiedy Broniewski został aresztowany wraz z redakcją „Miesięcznika Literackiego" (1931 rok), a paczki do więzienia dostarczał mu sam Wieniawa, i tej na Zamarstynowie (1940). Podczas brutalnego przesłuchania Funkcjonariusz 2 (Dariusz Poleszak-Hass) oskarża poetę m.in. o to, że chce odłączyć Ukrainę i Białoruś od ZSRR. W formie projekcji filmowej oglądamy lwowski klub, w którym przy stole zastawionym alkoholem debatują literaci. Za chwilę zostaną aresztowani. I tylko Broniewski protestuje. Z ekranu o wędrówce po więzieniach opowiadają Janina Broniewska i Ola Watowa. Dlaczego w ten sposób?

Nie zabrakło w spektaklu Jerozolimy i Płocka (mało!). W scenie z generałem Karaszewiczem-Tokarzewskim poeta znakomicie radzi sobie z karną musztrą. A później napisze złośliwą fraszkę o dowódcy. Do rodzinnego miasta Broniewski zabrał wnuczkę Ewę i córkę Ankę, z którą miał robić film o Wiśle. Przez krótką chwilę widzimy ich nad rzeką.

Nie wybrzmiało natomiast, że Broniewski po wojnie wrócił do Polski dla Marii, choć miał już w kieszeni angielski paszport. Dowiadujemy się, że przystąpił do konkursu na wiersz o Stalinie razem z czołowymi polskimi poetami. A że był najlepszy, więc wygrał. Pieniądze potrzebne były na umieszczenie chorej na białaczkę Marii w szwajcarskiej klinice. W poruszającej rozmowie poety z odchodzącą Marią (video) na widowni zapada cisza.

Opowieść o mieszkaniu w Alei Róż ma inny ton. Broniewski sąsiadował wówczas z Gałczyńskim. Ich dowcipne rozmowy odbywają się przez cienką ścianę w łazience, a interlokutorzy siedzą roznegliżowani w wannach.

W kontrowersyjnym finale poeta usiłuje zmyć czerwoną farbę z rąk, a brudną wodę wylewa na usypany kopczyk ziemi. Czy to kurhan, mogiła, własny grób? Na scenie zjawia się Powstaniec z 2000 roku i każe rozliczyć się z przeszłością.

Jak zapowiadała przed premierą Julia Mark, „Broniewski" to spektakl przede wszystkim dla młodej widowni, który nie ucieka od trudnych tematów i ma wyciągnąć poetę z szufladki stereotypów. Pytanie tylko, jakich? Bo młody widz może wyjść z teatru przy Nowym Rynku z przekonaniem, że ten poeta to straszny pijak był i tyle. Zwłaszcza, że w wielu scenach rekwizytem jest butelka. Nie zaprzeczając, że bohater sztuki pił, mam nadzieję, że reżyserce uda się zainteresować widza czymś jeszcze i będzie chciał sięgnąć po wiersze Broniewskiego. Bo Broniewski przede wszystkim znakomitym poetą był!