Laco Adamik (1942)

Reżyser teatralny, telewizyjny, filmowy, operowy, scenograf, scenarzysta.

Urodził się 25 grudnia 1942 roku w Malej Hradnej na Słowacji.

W Bratysławie studiował architekturę. W 1973 roku ukończył Wydział Filmowy - FAMU Akademii Sztuk w Pradze. Od 1972 mieszka i pracuje w Polsce. W latach 1982-1990 pracował jako reżyser w Teatrze Wielkim w Warszawie, gdzie zrealizował wiele głośnych premier. Od 2008 roku jest głównym reżyserem Opery Krakowskiej. Ponadto współpracował z Operą Wrocławską, Operą Śląską w Bytomiu, Operą Nova w Bydgoszczy oraz Teatrem Wielkim w Łodzi.

Debiutował w 1973 roku w Teatrze Telewizji, dla której przygotował „Białą zarazę" Karola Čapka. Odtąd realizował przede wszystkim widowiska na małym ekranie. Jako filmowiec w swojej pracy łączył zawsze reżyserię i realizację wizji. Stał się pionierem w stosowaniu najnowszych technik realizacji. Na przykład w „Poczcie Rabindranatha Tagore" (1975) eksperymentował z dźwiękowymi efektami synchronicznymi, w „Burzy" Szekspira z 1991 roku wykorzystał zdjęcia trickowe w montowaniu obrazu, natomiast dla „Don Carlosa" Fryderyka Schillera (1995) część scenografii przygotowana została w formie grafiki komputerowej. W dopracowanych, formalnie zdyscyplinowanych pracach telewizyjnych z wielką umiejętnością posługiwał się zarówno planem ogólnym, jak i zbliżeniami. Ale te wszystkie zabiegi służyły aktorom, w jego przedstawieniach powstawały wielkie aktorskie kreacje.

Współtwórcą sukcesów Laco Adamika jest Barbara Kędzierska, autorka wielu scenografii do realizacji reżysera.

Laco Adamik najczęściej sięgał do klasyki.

W Teatrze Telewizji zrealizował m.in. „Pelleasa i Melisandę" Maurice'a Maeterlincka (1977), wspólnie z Agnieszką Holland – „Lorenzaccia" Alfreda de Musseta (1978), „Borysa Godunowa" Aleksandra Puszkina (1981) i „Elżbietę, królową Anglii" Ferdynanda Brucknera (1984) z wybitnymi rolami Teresy Budzisz-Krzyżanowskiej, Jana Frycza i Marka Walczewskiego.

Kolejnym przedstawieniem z doskonałą rolą Budzisz-Krzyżanowskiej była „Fedra" Jeana Racine'a (1985). Przede wszystkim poprzez zbliżenia twarzy głównej bohaterki reżyser potrafił pokazać prawdę o postaci, jej wewnętrzną energię i szamotaninę. Powstał spektakl, który słowami klasycznego tekstu, w przejmujący i bardzo współczesny sposób opowiadał o miłości, nienawiści i winie. Interpretacja „Króla Edypa" Sofoklesa także polegała na bardzo wnikliwemu przyjrzeniu się protagonistom.

W 1995 roku Adamik zrealizował, wystawianego wcześniej na scenie dramatycznej, „Don Carlosa" Fryderyka Schillera. Oba tematy zapisane w dziele Schillera, miłosną tragedię i dramat polityczny, udało się reżyserowi, również za sprawą aktorów, bardzo sugestywnie połączyć. W „Woyzecku" (2000) - nie ukończonym dramacie Georga Büchnera z 1836 roku inscenizator z wielkim pietyzmem odtworzył realia XIX wieku, a wszystko po to, by pokazać do cna przegniły i wyrachowany świat.

Wśród tekstów XX-wiecznych przygotowywanych przez reżysera dla Teatru Telewizji znalazła się adaptacja powieści Franza Kafki „Proces" (1980). W spektaklu zrealizowanym wspólnie z Agnieszką Holland, Adamik nie zatarł wieloznaczności tekstu. Stworzył celowo zimne przedstawienie, z konkretnymi i zarazem wizyjnymi scenami. Na plan pierwszy wysuwała się tutaj przede wszystkim kondycja Józefa K., jego lęki i obsesje. W „Procesie" świetne role stworzyli Roman Wilhelmi, Zbigniew Zapasiewicz i Olgierd Łukaszewicz. Z kolei w przygotowanej w 1997 roku adaptacji powieści Juliana Stryjkowskiego „Przybysz z Narbony" Adamik umiejętnie połączył fresk historyczny z wątkiem sensacyjnym, wydobywając zagadnienia związane z wolnością sumienia.

Z tekstów współczesnych Laco Adamik wystawił jeszcze m.in. „Pogrzeb fabrykanta" Dario Fo (1980) i „Przemianę" 1999 Lidii Amejko (2001). Z powodzeniem realizował także kryminały, wyreżyserował „Żegnaj, laleczko" wg Raymonda Chandlera (1989) i „Sokoła maltańskiego" wg Dashiella Hammeta (1994). Ostatnie prace Adamika dla Teatru Telewizji to m.in. adaptacja powieści Josepha Conrada „Lord Jim" (2002) oraz interpretacja klasycznej „Pastorałki Leona Schillera" i Jana Maklakiewicza (2006).

Adamik przeniósł również na mały ekran słynne przedstawienia Konrada Swinarskiego ze Starego Teatru w Krakowie – „Wyzwolenie" Stanisława Wyspiańskiego (Teatr Telewizji - 1980) i „Dziady" Adama Mickiewicza (Teatr Telewizji - 1983).

Od 1977 roku debiutu reżyserskiego w operze - w „Cyganerii" Giacomo Pucciniego w Teatrze Wielkim w Łodzi, nieprzerwanie pracuje w teatrze muzycznym.

Adamik wyreżyserował m.in. „Wesele Figara" Wolfganga Amadeusza Mozarta (Teatr Wielki w Warszawie, 1983), „Toscę" Giacomo Pucciniego (krakowska Opera i Operetka, 1997), „Makbeta" Giuseppe Verdiego (Teatr Wielki w Łodzi, 1991, krakowska Opera i Operetka, 2001), „Tannhäusera" Ryszarda Wagnera (Opera Śląska w Bytomiu, 2001), „Straszny dwór" Stanisława Moniuszki (Opera Krakowska, 2002) i „Aidę" Verdiego (Opera Śląska w Bytomiu, 2003). Reżyser często przygotowuje też wielkie widowiska koncertowe, był m.in. reżyserem festiwali w Sopocie i Opolu.

W ostatnich latach współpracował ze scenami operowymi - Operą Novą w Bydgoszczy, Operą Wrocławską, Operą Krakowską, Teatrem Wielkim w Łodzi, Operą Śląską w Bytomiu i Teatrem Wielkim - Operą Narodową w Warszawie. Z rozmachem ponownie wystawił „Toscę" Giacomo Pucciniego (Opera Nova w Bydgoszczy, 2004).

Adamik powrócił także do „Cyganerii" (Teatr Wielki w Łodzi, 2007), którą debiutował w reżyserii operowej przed 30 laty. „Carmen" Georgesa Bizeta (Teatr Wielki w Łodzi, 2006) zainscenizował realistycznie i dosadnie umieszczając akcję przede wszystkim w fabryce cygar i na ulicy, osłabił także rozbuchane emocje i namiętności zapisane w dziele Bizeta. „Nabucco" Giuseppe Verdiego (Opera Śląska w Bytomiu, 2007) z wielofunkcyjną scenografią i światłem dynamizującym przebieg akcji okazało się pięknym widowiskiem, w którym reżyser umiejętnie zharmonizował wszystkie elementy spektaklu. Adamik wracał także do twórczości Stanisława Moniuszki. W Operze Wrocławskiej pokazał „Halkę" (2005). W prostej teatralnej formie wydobył jej uniwersalne sensy, przeczytał ją jako dzieło o miłości i o starciu dwóch odmiennych rzeczywistości. Zrealizował także „Straszny dwór" (2009), w którym próbował z dzisiejszej perspektywy przyjrzeć się idei sarmatyzmu. Dwukrotnie inscenizował „Manru" Ignacego Paderewskiego (Opera Nova w Bydgoszczy, 2006 i Opera Śląska w Bytomiu, 2009). Operę osadził w dzisiejszych realiach. Dawna historia stała się aktualna, opowiadała o współczesnych trudnych relacjach między społecznościami, na których tracą uwikłane w te konflikty jednostki.

W teatrze dramatycznym Laco Adamik zadebiutował „Lasem" Aleksandra Ostrowskiego w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu (1975). Wspólnie z Agnieszką Holland przygotował także m.in. „Woyzecka" Georga Büchnera w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (1978), a w 1984 roku na deskach Starego Teatru wystawił „Don Carlosa" Fryderyka Schillera, do którego powrócił potem w realizacji telewizyjnej z 1995 roku. W formie musicalowej, w Teatrze Rozrywki w Chorzowie zrealizował „Dyzmę" na motywach powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (2002).

Spektakle Adamika na scenie dramatycznej to „Opera za trzy grosze" Bertolta Brechta (Teatr Syrena w Warszawie, 2004) oraz rubaszny, bardzo udany aktorsko spektakl „Ubu, słowem Polacy" Alfreda Jarry'ego (Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 2008) zagrany w nowym przekładzie Jana Polewki.

13 grudnia 2008 odbyła się premiera „Diabłów z Loudun" Krzysztofa Pendereckiego w jego reżyserii, która uświetniła otwarcie nowego gmachu Opery Krakowskiej. Ciekawie pokazał starcie polityki i religii, wydobywając uniwersalny charakter konfliktu.

W 2010 roku na scenie Opery Wrocławskiej zrealizował „Chopina" Giacomo Orefice'a.

Następnie stworzył dwa spektakle dla krakowskiej sceny: „Carmen" Georgesa Bizeta (2010) oraz „Barona cygańskiego" Johanna Straussa (2010). W tym samym roku wystawił na scenie Teatru Rozrywki w Chorzowie „Wesołe kumoszki" Paula Englishby'ego. Była to pierwsza realizacja muzycznej wersji „Wesołych kumoszek z Windsoru „Williama Szekspira na polskiej scenie. W spektaklu zawarte zostało ponad 20 utworów muzycznych, ubarwiających historię dwóch mężatek, które demaskują zalecającego się do nich Sir Falstaffa, przy okazji borykając się z rodzinnymi perypetiami.

W 2011 w Teatrze Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu premierę miała z kolei „Tosca" Giacomo Pucciniego w reżyserii Adamika. Była to trzecia realizacja opery w wykonaniu reżysera po wersji bydgoskiej z 1997 roki oraz krakowskiej z 2004.

Katarzyna Wojtaszak zapraszała w swojej recenzji:
„Tosca to opera, którą trzeba zobaczyć. Nie tylko dlatego, że Puccini uważany jest za ostatniego wielkiego kompozytora tego gatunku i nie tylko dlatego, że to operowy hit, który wypada znać. Przede wszystkim dlatego, że Tosca w reżyserii Laco Admika, wykonywana przez poznańskich artystów i zaproszonych gości jest dowodem na to, że w XXI wieku możemy nadal emocjonować się i wzruszać wielką historią miłości i zbrodni, opowiedzianą magicznymi nutami." (Dziennik Teatralny Poznań, 07.05.2011)

Kolejnym spektaklem Adamika było megawidowisko Opery Wrocławskiej, „Kniaź Igor" Aleksandra Borodina (2011). Pół roku później, w czerwcu 2012 roku wystawił „Wesele Figara" Mozarta na deskach Opery Krakowskiej. Przedstawienie pozostało wierne mozartowskiemu dziełu, przy czym mocno zaakcentowane były treści społeczne. Oprócz artystów rodzimej opery, w spektaklu Adamika wystąpił solista Metropolitan Opera – Mariusz Kwiecień.

Adamik wyreżyserował następnie „Trubadura" Giuseppe Verdiego, a spektakl został wystawiony w Operze Krakowskiej (2013) oraz Teatrze Wielkim w Łodzi (2014). Na każdej ze scen wystąpili twórcy związani z lokalnymi teatrami. Podobnie wyglądała realizacja wagnerowskiego „Tannhäusera", wystawionego w 2015 w Operze Śląskiej w Bytomiu, a w 2016 w Operze Krakowskiej.

W 2015 roku Adamik stworzył jeszcze dwa widowiska: „Manru" Jana Ignacego Paderewskiego (Opera Śląska w Bytomiu) oraz Cyganerię Giacomo Pucciniego (Opera Krakowska).

Reżyser nakręcił cztery filmy. W 1978 roku zadebiutował „Wstecznym biegiem" - dramatycznym obrazem o poświęceniu i odpowiedzialności. Później zrealizował jeszcze „Chama" (1979) na podstawie powieści Elizy Orzeszkowej oraz serial telewizyjny „Crimen" (1988) na motywach powieści Józefa Hena. Jedynym, jak do tej pory, filmem kinowym Adamika jest psychologiczny obraz „Mężczyzna niepotrzebny!" (1981) opowiadający o miłości dwójki ludzi i związanych z nią trudnych, moralnych wyborach.

Jest twórcą scenariuszy do kilku filmów i spektakli telewizyjnych, autorem grafiki i efektów specjalnych, adaptacji spektakli telewizyjnych, realizatorem telewizyjnym kilkunastu spektakli, reżyserem telewizyjnym m. in. „Wyzwolenia" (1980) i „Dziadów" (1983) w reż. Konrada Swinarskiego, a także scenografem („Mienie" 1974).

Był mężem reżyserki Agnieszki Holland. Ojciec reżyserki Kasi Adamik.

Nagrody i odznaczenia:
1979 - Olsztyn - Festiwal TV - nagroda "Złoty Szczupak" za film "Wsteczny bieg"
1980 - Kalisz - XX KST - wyróżnienie w dziedzinie widowisk Teatru Tv za przeniesienie do Teatru Tv inscenizacji Konrada Swinarskiego "Wyzwolenie" Stanisława Wyspiańskiego w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (wspólnie z Agnieszką Holland)
1981 - Nagroda Komitetu d/s Radia i TV I stopnia za osiągnięcia reżyserskie w Teatrze Tv
1982 - Koszalin - X KSF Młodzi i Film - główna nagroda "Jantar 82" w kategorii debiutów fabularnych kinowych za film "Mężczyzna potrzebny"
1985 - Warszawa - Nagroda Komitetu d/s Radia i TV za reżyserię przedstawienia TV "Elżbieta królowa Anglii" Ferdynanda Brucknera
1989 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
1993 - Nagroda I Festiwalu Poskiej Twórczości Tel. za całokształt twórczości telewizyjnej
1994 - Włochy - XLV Prix Italia - wyróżnienie za spektakl TV "Król Edyp" Sofoklesa
1997 - Warszawa - III OKNWPSW - nagroda za reżyserię przedstawienia tv "Przybysz z Narbony" wg Juliana Stryjkowskiego w Teatrze TV i wyróżnienie za adaptację prozy Stryjkowskiego (wspólnie z Ewą Marrodan)
2002 - Katowice - Złota Maska za reżyserię opery "Tannhauser" Ryszarda Wagnera w Operze Śląskiej w Bytomiu
2003 - Katowice - Złota Maska dla najlepszego przedstawienia 2002: "Dyzma" wg Tadeusza Dołęgi-Mostowicza w Teatrze Rozrywki w Chorzowie
2004 - Katowice - Złota Maska dla przedstawienia roku (2003)- "Aida" Giuseppe'a Verdiego w Operze Śląskiej w Bytomiu
2005 - Wrocław - XXVI PPA - Nagroda im. Aleksandra Bardiniego.
2005 - Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczpospolitej, za wybitne osiągnięcia w kulturze polskiej
2009 - Sosnowiec - Teatralna Nagroda Muzyczna im. Jana Kiepury - Nagroda dla najlepszego reżysera i najlepszego spektaklu (Diabły z Loudun", Opera Krakowska)
2012 - Fryderyk w kategorii "album roku opera, operetka, balet" dla Opery Wrocławskiej za spektakl "Chopin"
2012 - Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
2013 - Kraków - zwycięstwo w plebiscycie Opery Krakowskiej "Po pięciu latach!" w kategorii najlepszy reżyser oraz najlepszy spektakl dla przedstawienia "Trubadur"

Źródła: Culture.pl, Wikipedia, E-teatr, FilmPolski

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
24 grudnia 2022
Portrety
Laco Adamik

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...