Mądra trwałość tradycji

Tadeusz Różewicz jako dramaturg nie ma sobie w Polsce równych, choćby dlatego, że swymi utworami znacznie wyprzedzał czas ich powstania. Mimo upływu lat wciąż niepokoją swą aktualnością, jakkolwiek ich katastroficzne wizje stają się coraz bardziej oswojoną codziennością. Widać to również w najnowszej inscenizacji sztuki "Stara kobieta wysiaduje", dokonanej przez brata poety, Stanisława. 

Bogata twórczość dramaturgiczna Tadeusza Różewicza spotykała się u nas z zaskakującym przyjęciem. Debiutancka, rewelacyjna w formie i nowatorska "Kartoteka" sprawiła, że każdy następny jego tekst sceniczny był postrzegany jako słabszy. Szczególne cięgi zebrał poeta za prekursorskie "Białe małżeństwo" jako zbyt śmiałe obyczajowo oraz za "Do piachu", w którym ukazał znane mu z autopsji partyzanckie życie, ale bez patriotycznego upojenia, nie kryjąc jego przemilczanych i mrocznych stron. 

"Stara kobieta wysiaduje" z 1968 r. również miała trudny start. Nie przebiła się na scenę krakowskiego Starego Teatru mimo zabiegów Jerzego Jarockiego, który w końcu wystawił ją w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu w czerwcu 1969 r. Przyjęcie nie należało do entuzjastycznych, jako że autor, jak zwykle, wyprzedzał tym tekstem epokę. 

Dziś, kiedy tzw. młody teatr upatruje swej siły w bezrozumnej eskalacji szoku i prowokacji, refleksyjne zadziwienie Różewicza nad absurdami codzienności może zdać się nazbyt poczciwe, przebrzmiałe, po trosze z lamusa. Ale antykwariaty też są dla ludzi i sam się zaliczam do ich zagorzałych fanów. 

Stanisław Różewicz zmodyfikował sztukę, dodając aktualności z innych utworów brata. Świat nieodmiennie zmierza ku samozagładzie, toczą się wojny, środowisko się degraduje, trudno znaleźć skrawek czystej przestrzeni. I tylko Stara Kobieta -w znakomitej, stonowanej interpretacji Anny Chodakowskiej - trwa konsekwentnie i mimo wszystko. 

Nikt w sposób równie nowatorski jak Tadeusz Różewicz nie przemyca na scenę tradycji, jakże niesłusznie dziś lekceważonej i wyśmiewanej. Nikt jak Stanisław Różewicz nie umie z jego niejednoznacznych bohaterów wydobyć podobnego bogactwa prawdy psychologicznej. Chwała im obu za to mądre przedstawienie ostrzeżenie. 

Tadeusz Różewicz "Stara kobieta wysiaduje", adaptacja i reżyseria Stanisław Różewicz, scenografia Andrzej Witkowski, muzyka Stanisław Radwan, Teatr Mały. Warszawa, premiera 30 marca
(mw)