Magia słuchowisk radiowych

"Satyra w teatrze wyobraźni" - aut. Anna Maćkowiak - Wydawnictwo Adam Marszałek

Literatura poświęcona tematyce teatralnej najczęściej porusza zagadnienia dotyczące historii teatru, jego wybitnych przedstawicieli, ich twórczości, technik aktorskich oraz dramatu. Istnieją jednak takie pozycje, które ukazują inny wymiar teatru. Z pewnością należy do nich publikacja "Satyra w teatrze wyobraźni" autorstwa Anny Maćkowiak. Autorka książki jest doktorantką w Katedrze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania naukowo-badawcze poświęcone są w głównej mierze radioznawstwu oraz teorii artystycznych gatunków radiowych (słuchowisko, reportaż, feature, reportaż multimedialny).

„Satyra w teatrze wyobraźni" wyróżnia się na tle literatury teatralnej tym, iż poruszono w niej tematykę radiowych słuchowisk satyrycznych. Termin ten został stworzony przez Annę Maćkowiak i oznacza odrębną odmianę gatunkową dramaturgii radiowej. Autorka przedmiotem analizy uczyniła słuchowiska radiowe Marka Ławrynowicza z cyklu „Malinówek".

Anna Maćkowiak we wstępie odwołuje się do historii polskich słuchowisk radiowych. Podkreślając, iż goszczą one w Polsce od ponad stu lat, kiedy to w roku 1925 zostało wyemitowane pierwsze słuchowisko radiowe Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego. W dalszych częściach swej książki autorka ukazuje proces ewolucji słuchowisk radiowych, zestawiając je z działalnością amatorską oraz nowoczesną technologią, której przejawem są między innymi audiobooki.

Pierwszy rozdział „Satyry w teatrze wyobraźni" to źródło wiedzy na temat znaczenia terminu „słuchowisko" w kontekście radiowym. Autorka podkreśla, że nie istnieje jedna, spójna definicja tegoż terminu, a próby jego zdefiniowania nie należą do najłatwiejszych. Odwołując się do publikacji znawców tematyki słuchowisk radiowych (Joanna Bachura, Andrzej Rybicki, Zenon Kosidowski), Anna Maćkowiak charakteryzuje istotę słuchowiska radiowego, podkreślając przede wszystkim jego złożoną naturę. Prezentuje również trzy cechy dramatu radiowego, które wyróżnił Zenon Kosidowski. Dokonuje komparatystyki satyry literackiej z satyrą radiową. Przywołuje poglądy Romana Ingardena na temat warstwowej struktury dzieła literackiego, po to, aby odnieść je do warstwowej budowy radiowego słuchowiska satyrycznego.

Młoda badaczka odwołuje się do znanych słuchowisk radiowych, takich jak: „Dym z papierosa", „Małgorzaty jego życia", „Serwus, jestem nerwus", „Dzień dobry, jestem z Kobry" Marii Czubaszek, „Saga rodu Wymęga-Zarawiejskich", „Kocham Pana, Panie Sułku" Jacka Janczarskiego, „Czarny Czwartek" Roberta Mirzyńskiego.

W drugim rozdziale zaprezentowana została „warstwa behawioralna" radiowych słuchowisk satyrycznych. Autorka dokonuje obszernej analizy zachowań głównych bohaterów „Malinówka". Ukazuje portret Antagonisty na przykładzie Alojzego Ciumkały - bohatera słuchowiska radiowego z cyklu „Malinówek" oraz portret Protagonisty na przykładzie kolejnej postaci, jaką jest Burmistrz Malinówka. Na podstawie treści zawartej w rozdziale drugim „Satyry w teatrze wyobraźni" nasuwa się wniosek, że problemy poruszane w słuchowiskach radiowych mogą stanowić odzwierciedlenie ludzkich zachowań oraz ról społecznych, jakie ludzie pełnią w społeczeństwie. Ten gatunek radiowy nierzadko podejmuje próbę ukazania otaczającej nas rzeczywistości. Cykl „Malinówek" przejawia cechy socjologicznej analizy życia społecznego.

Rozdział trzeci dotyczy analiz „warstwy językowej" słuchowisk satyrycznych. Anna Maćkowiak wymienia cechy charakterystyczne dialogu. W rozdziale tym porusza także problematykę „stereotypu". Autorka omawia to zagadnienie w odniesieniu do partycypacji bohaterów „Malinówka" w danych sytuacjach życiowych oraz z perspektywy grup społecznych, do których przynależą. Ukazuje ona poszczególne kwestie wypowiadane przez bohaterów zestawiając je jednocześnie z cechami charakterystycznymi dla zawodów, jakie oni wykonują: Alojzy Ciumkała jako robotnik kolejowy został wyposażony przez Marka Ławrynowicza w negatywne, stereotypowe cechy, takie jak: pijaństwo oraz brak schludności. Autorka uwypukla także podział funkcjonujący w grupie społecznej na „my" oraz „inni". Tym „innym" w życiu mieszkańców Malinówka jest Amerykanin John Kovalsky. Rozdział ten stanowi ciekawą interpretację procesu stereotypizacji w odniesieniu do realiów panujących w Malinówku.

Ostatni część publikacji została poświęcona „warstwie językowej". Autorka ukazuje znaczenie słowa, muzyki oraz ciszy w słuchowiskach radiowych. Opisuje przestrzeń radiową jako specyficzne miejsce tworzenia artystycznych form.

Książka zawiera również aneksy, w skład, których wchodzą: wykaz słuchowisk stanowiących cykl „Malinówek", fragmenty rozmowy z Markiem Ławrynowiczem przeprowadzone przez autorkę książki oraz - dr Joannę Bachurę, (z rozmowy można dowiedzieć się skąd Marek Ławrynowicz powziął pomysł na słuchowiska z cyklu „Malinówek" oraz co oznacza ta nazwa) scenariusze słuchowisk Marka Ławrynowicza: „Ameryka wkracza do Malinówka" oraz „Parada Równości".

„Satyra w teatrze wyobraźni" stwarza okazję do zdobycia wiedzy z zakresu rozwoju, jak i specyfiki słuchowisk radiowych oraz dramaturgii radiowej. Jest to główny powód, dla którego warto sięgnąć po tę lekturę. Uważam, że jest ona obowiązkowa dla osób zajmujących się teatrem zawodowo, ponieważ ukazuje specyficzny wymiar teatru oraz stanowi szansę do podjęcia kreatywnych działań teatralnych.

Specyfika słuchowisk radiowych, o której wspomniałam powyżej, przejawia się zarówno w ich formie jak i w tym, iż wymagają one od słuchacza zintensyfikowanego zaangażowania. W ich odbiorze niezbędny jest zarówno intelekt, jak również a może przede wszystkim wyobraźnia. Polecam ją również amatorom, jak i wszystkim tym, którzy interesują się teatrem. Być może po lekturze tej książki czytelnik zechce zapoznać się z treścią słuchowisk i dać szansę swojej wyobraźni, by przeniosła go w teatr słowa i obrazu.

Jedynym mankamentem książki jest język, jakim posługuje się autorka. Sformułowania w pierwszej osobie liczby pojedynczej typu: „omówię", „ja", „pisałam" brzmią mało profesjonalnie. W publikacjach naukowych powinno stosować się formę bezosobową. Kolejnym zarzutem (czy to w stronę autorki, czy też wydawcy) jest fakt, iż na odwrocie książki, pod recenzjami - przy skrócie tytułu naukowego doktor (dr) postawiono kropkę.

Marta Pomykaj
Dziennik Teatralny Toruń
28 lipca 2014

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...