Marek Walczewski (1937 - 2009)

Uczęszczał do szkoły muzycznej do klasy skrzypiec, jednak wybrał sport. Był reprezentantem Polski juniorów w szermierce.

Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Krakowie w 1960 roku. Dyplom uzyskał m. in. rolą Orgona w spektaklu „Świętoszek" Molière 'a w reż. Tadeusza Burnatowicza (19 marca 1960) po czym został zaangażowany do krakowskiego Teatru im. Juliusza Słowackiego, gdzie grał w latach 1960-1964.

Na deskach teatru Słowackiego debiutował rolą służącego Troillusa w „Sławnej historii o Troillusie i Kresydzie" Williama Szekspira w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (16 września 1960). Zagrał tutaj ważne role w klasycznym repertuarze - tytułową postać z Don Juana Moliera w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (1962) i Gustawa w „Ślubach panieńskich" Aleksandra Fredry w reżyserii Romana Niewiarowicza (22 grudnia 1963). Wystąpił również w polskim romantycznym repertuarze. Wcielił się w postać Gustawa-Konrada w „Dziadach" Adama Mickiewicza w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (5 czerwca 1962), zagrał tytułowego Fantazego z dramatu Juliusza Słowackiego w reżyserii Haliny Gryglaszewskiej (15 stycznia 1963).

Następnie związał się z krakowskim Starym Teatrem (1964-1972), zetknął się tutaj z wielkimi reżyserskimi indywidualnościami - Konradem Swinarskim, Jerzym Jarockim i Józefem Szajną. Stworzył ciekawą kreację Hrabiego Henryka w „Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego - sławnej realizacji Konrada Swinarskiego (9 października 1965). Pokazał, zgodnie z zamysłem reżysera, dramat Hrabiego na wielu poziomach.

Później aktor zagrał także świetną rolę Króla Francji w Szekspirowskim przedstawieniu Swinarskiego "Wszystko dobre, co się dobrze kończy" (3 października 1971). Na deskach Starego Teatru znakomite efekty przynosiła współpraca aktora z Jerzym Jarockim. Walczewski zagrał Benia Krzyka w "Zmierzchu" Izaaka Babla (29 grudnia 1966).

Kolejnymi ważnymi rolami Walczewskiego w przedstawieniach Jarockiego były: postać Postumusa z "Cymbelina" Szekspira (15 lipca 1967) i Wierszynin z "Trzech sióstr" Antoniego Czechowa (16 marca 1969). Aktorskie zdolności Walczewskiego doskonale sprawdziły się także w trudnych scenicznie dramatach Stanisława Ignacego Witkiewicza, z powodzeniem realizowanych przez Jarockiego. Aktor zagrał prokuratora Scurvy'ego w silnie politycznie zabarwionym spektaklu "Szewcy" (12 czerwca 1971) oraz stworzył doskonałą, niemal kanoniczną, kreację Leona w "Matce" (7 lipca 1972). Partnerował wówczas Ewie Lassek, która wystąpiła w roli tytułowej.

Od 1972 roku Marek Walczewski pracował w Warszawie. Przez rok związany był z Teatrem Współczesnym (1972-1973). W latach 1973-1976 należał do zespołu Teatru Ateneum. Następnie przeniósł się do Teatru Dramatycznego (1976-1982). Dziesięć lat spędził w Teatrze Studio (1982-1992) prowadzonym przez Jerzego Grzegorzewskiego.

Walczewski zadebiutował w Warszawie rolą Lowy w "Od wieczora do południa" Wiktora Rozowa w reżyserii Aleksandra Towstonogowa (Teatr Współczesny, 14 grudnia 14 grudnia 1972). Kolejną jego rolą we Współczesnym był Amalryk w "Punkcie przecięcia" Paula Claudela w reżyserii Jerzego Kreczmara (31 marca 1973).

W Teatrze Ateneum aktor bardzo dobrze odnalazł się w konwencji artystycznej proponowanej przez Jerzego Grzegorzewskiego. Na potrzeby widowiska zrezygnował z aktorstwa kreacyjnego. Zagrał wtedy Leopolda Blooma w "Bloomusalem" wg Jamesa Joyce'a (27 marca 1974).

W Ateneum ponownie spotkał się z Józefem Szajną, który obsadził go w roli Dantego w wizyjnym przedstawieniu "Dante" na motywach "Boskiej Komedii" (20 kwietnia 26 kwietnia 1974). Aktor po raz pierwszy współpracował z Maciejem Prusem przy realizacji "Tragicznych dziejów doktora Fausta" Christophera Marlowe'a (1975). Zagrał postać tytułową.

W Ateneum Walczewski wyreżyserował monodram "Pamiętnik wariata" Mikołaja Gogola (31 grudnia 1974).

"Pamiętnik wariata" była to druga praca reżyserska aktora, po zrealizowanych w 1971 roku "Ślubach panieńskich" Aleksandra Fredry w Starym Teatrze w Krakowie.

Pierwszy okres pracy Walczewskiego w Teatrze Dramatycznym przyniósł pięć ważnych ról, w tym dwie z repertuaru Szekspirowskiego. Walczewski zagrał wtedy Edgara w "Królu Learze" w reżyserii Jerzego Jarockiego (28 kwietnia 1977). W spektaklu występował u boku Gustawa Holoubka (Króla-Leara), Zbigniewa Zapasiewicza (Hrabiego Kentu) i Piotra Fronczewskiego (Błazna). Warszawska publiczność mogła wówczas oglądać doskonały kwartet aktorski. Natomiast w "Hamlecie" reżyserowanym przez Gustawa Holoubka wcielił się w postać Claudiusa i stworzył znowu postać niezwykłą. Przebrany przez Kazimierza Wiśniaka na tle ascetycznych brązów, beżów i czerni w szaty godne władcy bizantyjskiego, w tłoczone jedwabne róże i karminy zagrał Klaudiusza jako władcę groźnego, inteligentnego i przewrotnego (28 grudnia 1979).

Kolejne role w Dramatycznym to świetny Chłopicki w przedstawieniu "Nocy listopadowej" Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Macieja Prusa (11 listopada 1978) i Pan Lemercier ze spektaklu Witolda Zatorskiego wg Miguela de Cervantesa "Pan Lemercier gra Don Kichota" (15 marca 1979). Walczewski pokazał tu doskonałe studium szaleństwa.

Zagrał także w "Wariacjach" - autorskim przedstawieniu Jerzego Grzegorzewskiego (1977).

W 1992 roku Marek Walczewski ponownie rozpoczął pracę w warszawskim Teatrze Dramatycznym. Zagrał tutaj m.in. Poloniusza w "Hamlecie" Szekspira w reżyserii Andrzeja Domalika (10 grudnia 1992) i dał kolejną popisową rolę szaleńca - króla Jerzego III w "Szaleństwie Jerzego III" Alana Benetta w reżyserii Filipa Bajona (24 września 1994). Można go było oglądać także jako Głogoliewa w „Płatonowie" Antoniego Czechowa w reżyserii Pawła Miśkiewicza (24 marca 2002), Prezydenta w adaptacji prozy Bohumila Hrabala "Obsługiwałem angielskiego króla" w reżyserii Piotra Cieślaka (2 października 2003) i przede wszystkim w mistrzowskiej kreacji Kardynała Spadoliniego w „Auslöschung / Wymazywaniu" Thomasa Bernharda w reżyserii Krystiana Lupy (10 marca 2001).

Od 1968 roku Walczewski był również związany z Teatrem Telewizji, w którym debiutował rolą Postumusa w "Cymbelinie" Szekspira w reżyserii Jerzego Jarockiego - przedstawieniu przeniesionym z krakowskiego Starego Teatru.

Na małym ekranie Walczewski stworzył wiele ważnych ról w spektaklach reżyserowanych przez Jerzego Gruzę: był m.in. tytułowym bohaterem w "Karierze Artura Ui" Bertolta Brechta (1973), tytułowym Erykiem XIV z dramatu Augusta Strindberga (1979) i Kreonem w "Antygonie" Sofoklesa (1981). Zagrał w spektaklach Laco Adamika: Filipa II w "Elżbiecie królowej Anglii" Ferdynanda Brücknera (1984) i Hieronima Courvoisier w "Grze miłości i śmierci" Romaina Rollanda (1986). Był także m.in. pamiętnym Wierszyninem w "Trzech siostrach" Antoniego Czechowa w reżyserii Aleksandra Bardiniego (1974) i Parrisem w znakomitym spektaklu Zygmunta Hübnera "Czarownice z Salem" Arthura Millera (1979), Inspektorem Rogasem w "Kontekście" Leonardo Sciascii w reżyserii Krzysztofa Skudzińskiego (1987) i tytułowym Don Kichotem w spektaklu Andrzeja Domalika zrealizowanym na podstawie Michaiła Bułhakowa (1999).

Marek Walczewski ma w swoim dorobku wiele ról filmowych. Debiutował rolą Tadeusza w "Pasażerce" Andrzeja Munka (1963). Potem zagrał główną rolę - ojca Grzegorza w "Ruchomych piaskach" Władysława Ślesickiego (1968). W 1972 roku świetnie zagrał Gospodarza w Wajdowskim "Weselu". Z Andrzejem Wajdą spotkał się jeszcze przy "Ziemi Obiecanej" (1974), w której wystąpił w roli Bum-Buma. To był

Wystąpił również w drugoplanowej roli bandyty Płazy-Spławskiego w "Dziejach grzechu" Waleriana Borowczyka (1975).

Najwybitniejsze role filmowe stworzył w "Śmierci Prezydenta" Jerzego Kawalerowicza (1977) jako Eligiusz Niewiadomski i w filmie Piotra Szulkina "Golem" (1979) jako Pernat. Walczewski przyznawał, że oprócz ról teatralnych - Scurvy'ego w "Szewcach", Leona w "Matce" i Doktora Faustusa.

Ostatnie filmowe role to Generał w "Ubu królu" Piotra Szulkina (2004) i przenikliwie zagrana, nagrodzona w Gdyni rola Stefana, ojca Ewy - głównej bohaterki obrazu Małgorzaty Szumowskiej Ono (2005).

Wyjątkową aktywnością wykazywał się w Teatrze Polskiego Radia. Debiutował 22 listopada 1962 rolą Mozarta w „Pożegnaniu" Wilama Horzycy w reż. Bronisława Dąbrowskiego.

Zagrał w ponad 200 słuchowiskach u takich reżyserów jak wspomniany Bronisław Dąbrowski oraz np.: Józef Grotowski, Zygmunt Hübner, Zbigniew Kopalko, Aleksander Bardini, Jan Świderski, Jerzy Markuszewski, Zdzisław Nardelli, Maciej Prus, Bronisław Wiernik, Edward Płaczek, Helmut Kajzar, Henryk Rozen, Stefan Szlachtycz, Maciej Zembaty, Sławomir Pietrzykowski, Janusz Kukuła, Andrzej Pruski, Jan Warenycia i Stanisława Grotowska.

Był mężem aktorki Anny Polony, następnie aktorki Małgorzaty Niemirskiej (od 1974 do śmierci) oraz młodszym bratem Jacka Walczewskiego – wybitnego inżyniera i naukowca, konstruktora rakiet meteorologicznych.

Zrezygnował z zawodu z powodu choroby Alzheimera.

Został pochowany na cmentarzu w Pyrach na Ursynowie w Warszawie.

Odznaczenia i nagrody:

1971 - Złota Odznaka za zasługi dla Krakowa;
1974 - Nagroda Komitetu ds. Radia i Telewizji za twórczość radiową i telewizyjną;
1977 - Złoty Krzyż Zasługi;
1980 - Główna nagroda zespołowa za rolę Parrisa w spektaklu Teatru Telewizji Czarownice z Salem Arthura Millera w reżyserii Zygmunta Hübnera na 20. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1981 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji I stopnia;
1983 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji I stopnia;
1984 - Nagroda aktorska za rolę Ojca w Pułapce Tadeusza Różewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego w Teatrze Studio w Warszawie na 24. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
1985 - Na

groda teatralna prezydenta m.st. Warszawy za rolę Ojca w Pułapce Tadeusza Różewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego w Teatrze Studio w Warszawie;
1986 - Medal 40-lecia PRL; Odznaka Honorowa Miasta Stołecznego Warszawy;
1987 - Nagroda przewodniczącego Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za kreacje aktorskie w programach artystycznych Polskiego Radia oraz rolę Inspektora Rogasa w spektaklu Teatru Telewizji Kontekst Leonardo Sciascii w reżyserii Krzysztofa Skudzińskiego;
1988 - Odznaczony za zasługi dla Warszawy;
2001 - Feliks Warszawski - nagroda za najlepszą rolę drugoplanową w sezonie 2000/01, za rolę Kardynała Spadoliniego w Auslöschung / Wymazywanie Thomasa Bernharda w reżyserii Krystiana Lupy w Teatrze Dramatycznym w Warszawie;
2004 - Nagroda Ministra Kultury za rok 2003; Nagroda za drugoplanową rolę męską w filmie Małgorzaty Szumowskiej Ono na 29. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni;
2005 - Nagroda za najlepszą drugoplanową rolę męską - za rolę Ojca w filmie Ono Małgorzaty Szumowskiej na Międzynarodowym Festiwalu Aktorskim "Stożary" w Kijowie;
2009 - Złoty Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze (nadany pośmiertnie).

Źródła: Culture.pl, E-teatr, Wikipedia, FilmPolski.