Maria (Maryna) Buchwald (1910 - 2003)

Aktorka, reżyserka, pedagog.

Urodziła się 22 lipca 1910 w Mławie. Zmarła 19 marca 2003 w Konstancinie k. Warszawy.

Właściwie Maria, z Kryszkiewiczów v. Rażniewska. W latach 1934-37 występowała w Teatrze Szkolnym Reduty w Warszawie, m.in. jako: Rzepicha "Podanie o Piaście" Kazimiery Jeżewskiej i Barbara Radziwiłłówna "Żaki krakowskie" także Kazimiery Jeżewskiej. Od września 1936 współpracowała z nowo powstałym Studiem Radiowym Instytutu Reduty i Wydziałem Literackim PR. Pierwszym słuchowiskiem było "Wesele" Wyspiańskiego w reżyserii Juliusza Osterwy (Rachela) transmitowane w 3 odcinkach od 31 października do 2 listopada 1936. W Instytucie Reduty występowała później w roli Doroty Smugoniowej "Uciekła mi przepióreczka" Stefana Żeromskiego, a latem 1938 uczestniczyła w objeździe po kraju z tym przedstawieniem. W latach 1938-39 brała udział w pracach i opiekowała się słuchaczami "Okopu" Reduty.

Jeszcze przed wojną zagrała w dwu filmach: „Złota Maska" reż. Jan Fethke (premiera 14 września 1940) i „Przez łzy do szczęścia" reż. Jan Fethke (premiera 31 października 1943). 

W czasie okupacji niemieckiej była kelnerką w kawiarni "U Aktorek", od 1941 uczęszczała do konspiracyjnego Studia Iwo Galla, należała do tajnej grupy teatralnej, przygotowującej pod kierunkiem Stanisława Daczyńskiego, premierę "Męża i żony" Aleksandra Fredry, walczyła w AK. Po powstaniu warszawskim, jesienią 1944, znalazła się w obozie jenieckim Lamsdorf, nastepnie Molsdorf w Niemczech, gdzie brała udział w pracach teatru obozowego, założonego przez Olgę Żeromską (Maryna we fragmentach "Wesela", Smugoniowa we fragmentach "Uciekła mi przepióreczka"). Po wyzwoleniu obozu, należała w 1945 do zorganizowanego przez L. Schillera Teatru Ludowego im. Bogusławskiego, z którym występowała w Lingen i wielu miastach niemieckich jako Druhna ("Gody weselne" Leona Schillera).

Po wyjeździe Schillera do Polski, pozostała na emigracji. W latach 1946-48 była aktorką Teatru Dramatycznego 2 Korpusu, z którym występowała we Włoszech, potem w Wielkiej Brytanii, m.in. jako: Dosia "Skalmierzanki" Jana Nepomucena Kamińskiego, Marysia "Wesele", Klara "Śluby panieńskie" Aleksandra Fredry, Orgonowa "Damy i huzary" Aleksandra Fredry. Po rozwiązaniu tego teatru, nadal, przez blisko pięćdziesiąt lat, uczestniczyła bardzo aktywnie w życiu artystycznym polskiej emigracji w Londynie. Grała m.in. w Teatrze Rozmaitości pod kierownictwem Wacława Radulskiego (1949), objazdowym Teatrze Sztafeta Wiesława Mireckiego (1949-50), Teatrze Aktora Wojciecha Wojteckiego (w 1951 powtórzyła rolę Smugoniowej), Teatrze Sztuk Czytanych (sezon 1950/51).

Najdłużej związana była z Teatrem Polskim ZASP. Zagrała tam wiele świetnych ról, takich jak: Podstolina "Zemsta" Aleksandra Fredry, Matka "Obrona genów" Antoniego Cwojdzińskiego, Luiza "Kubek Ulissesa" Michała Lisiewicza, Eleonora "Tango" Sławomira Mrożka, Lucysia "Rodzina" Antoniego Słonimskiego, Marta "Głupi Jakub" Tadeusza Rittnera, Laura "Dwa teatry" Jerzego Szaniawskiego, Pani Pernelle "Świętoszek" Molire'a, Jowialska "Pan Jowialski" Aleksandra Fredry, Magda "Oberlangen" Ryszarda Kiersnowskiego, Maria Rembertowa "Powrót mamy" Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Dulska "Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej, Elza "Zabawa w koty" Istvána Örkény'ego. Sporadycznie reżyserowała na tej scenie: w 1974 "Słoneczniki" Michał Lisiewicz (rola Anny), w 1976 wspólnie z Leopoldem Kielanowskim "Uciekła mi przepióreczka", w 1977 współpracowała z nim przy realizacji "Polki prosto z kraju" Stanisława Balińskiego (rola Walerii Marsoniowej), w 1978 samodzielnie "W małym domku" Tadeusza Rittnera, asystowała też Leopoldowi Kielanowskiemu przy premierze "Pod sklepem jubilera" Karola Wojtyły, w 1981 wystawiła "Gwałtu, co się dzieje" Aleksandra Fredry, a w 1982 "Maraton. Wiedeń tańczy" Mieczysławy Wazacz.

W 1983 wzięła udział w wieczorze okolicznościowym z okazji 40-lecia ZASP-u za Granicą. W późniejszych latach współpracowała z Teatrem Nowym POSK-u, gdzie m.in. w 1984 zagrała Makrynę "Śnieg" Stanisława Przybyszewskiego, w 1985 Urszulę Stechło "W małym dworku" Stanisława Ignacego Witkiewicza, a w 1989 Ruczkowską "Żołnierz królowej Madagaskaru" Juliana Tuwima wg Stanisława Dobrzańskiego). W Teatrze Polskim ZASP-u pojawiła się znów 18 marca 1990, w programie "Póki my żyjemy", na Fundusz Tadeusza Mazowieckiego, a 4 listopada tego toku wystąpiła w premierze "Niech no tylko zakwitną jabłonie" Agnieszki Osieckiej jako Ciotka Marcinowa, Sprzedawczyni i Inteligentka. W 1994 na scenie polsko-angielskiej pn. Teatr Małych Form występowała w roli Florentyny "Miłosierdzie płatne z góry" Krzysztofa Zanussiego i Edwarda Żebrowskiego.

Zajmowała się też działalnością pedagogiczną, np. w latach 1965-67 wykładała w III Studium Teatralnym, pod kierunkiem Stanisława Szpiganowicza, a od 1971 w Laboratorium Teatralnym, pod kierunkiem Barbary Reńskiej, którego kierownictwo objęła w 1975, po jej śmierci. Była członkiem ZASP-u za Granicą (od 1978 zasłużonym), w 1947 działała w jego Komisji Rewizyjnej, w latach 1978-82 w Zarządzie, od 1985 w Radzie Artystycznej. W zbiorze pt. "O Leopoldzie Kielanowskim. Wspomnienia-szkice teatralne-dokumenty" w opracowaniu Kasi Fejchert-Akhtar (Londyn 1994) zamieściła "List do Nieobecnego".

Źródła: Almanach sceny polskiej 2002/03, FilmPolski

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
18 marca 2023

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia