Mędrek i cham, albo świnia i wół, czyli portret emigracji

Witold Mazurkiewicz, który zrealizował „Emigrantów” siłami Kompanii Teatr, dołożył wątek współczesnej emigracji. Wyszło ciekawie, chociaż do rewelacji daleko.

Naddatek do Mrożka Mazurkiewicz zrobił inteligentnie i pomysłowo, przy użyciu wymownej - w literalnym sensie – scenografii, czyli kilkunastu telewizorów, z których przez cały spektakl płynęły komunikaty, żywcem wyjęte z dzienników telewizyjnych. A to Tusk obiecywał drugą Irlandię, a to Kaczyński przekonywał, że białe jest czarne. Migały obrazy rodaków koczujących na ulicach Londynu i relacje z głośnego procesu o gwałty na mieszkankach Wysp Brytyjskich rzekomo przez Polaka dokonane. Telewizory same w sobie zasługują na wzmiankę, bo to są zabytkowe przedmioty, w drewnianej obudowie, z mnóstwem guziczków obok ekranu. Ametysty, topazy, rubiny – tak się czterdzieści lat temu nazywały owe cuda, zwane oknami na świat. Wyszperał je na złomowisku sprzętu rtv Jarosław Koziara, autor scenografii do spektaklu. Mają przypominać, że właśnie w czasach czarno-białej wizji, z czerwonym kolorem w domyśle, Mrożek napisał swoich „Emigrantów” (dokładnie w 1974 r.).

A sztuka wciąż brzmi jakby dopiero co wyszła spod jego pióra. Zmieniła się technologia produkcji telewizorów i cała kultura materialna świata, ale to pikuś. Upadł komunizm, Polska odzyskała niepodległość, zniknął problem emigracji politycznej, otworzyły się granice Europy, a „Emigracja” Mrożka tak samo dobrze przylega do naszych czasów, jak do gierkowskich. Paradoks godny prawdziwej sztuki. Zmierzył się z nim również Witold Mazurkiewicz w swojej inscenizacji i wygrał.

Reżyser postawił na aktualność podjętych przez wielkiego dramaturga tematów, a resztę mógł już spokojnie oddać w ręce swoich aktorów. Oni rozprawili się z tym, co najważniejsze u Mrożka – życiem człowieka, który nie umie żyć jak człowiek. Jarosław Tomica wcielił się w postać intelektualisty, Michał Zgiet – w małomiasteczkowego prostaka. Ten pierwszy opuścił jakiś nieokreślony przez autora dramatu komunistyczny kraj, bo wydawało mu się, że potrzebuje wolności jak umierający tlenu. Potrzebuje jej, by napisać książkę, dzieło życia, dzieło wolnego umysłu. Ląduje więc na Zachodzie, mieszka w nędznej suterenie z chamem w śmierdzących skarpetkach i powoli stacza się w alkoholizm. Nie pisze. Sam o sobie mówi świnia, odsyłając widzów do niejasnych wspomnień z przeszłości. Ten drugi tyra jak wół, na dwóch „czarnych” etatach, by po powrocie do kraju zbudować najpiękniejszy w okolicy dom. Jest jednak tak absurdalnie skąpy, że szkoda mu pieniędzy na bilet powrotny. Powoli sensem jego życia staje się upychanie pieniędzy do misia – skarbonki, przypominającej symbol „nowej, świeckiej tradycji” z filmu Barei.

Obaj aktorzy są świetni, ale spodziewałam się więcej. Ich bohaterowie robią wrażenie dwudziestolatków, którzy niedawno poznali się na jakiejś imprezie i niewiele o sobie wiedzą. Ich relacja jest jakoś zbyt modelowa, wyłącznie werbalna, jakby bali się wychylić poza słowa dramatu. To zasadniczo wystarcza, bo tekst jest genialny i nie wymaga dopowiedzeń. Ale Michał Zgiet i Jarosław Tomica potrafią dużo więcej. I czasami nawet błysnęli czymś takim, o czym nawet sam Mrożek by nie pomyślał.

Bo to byłby prawdziwy sukces – zaskoczyć Mrożka w jego własnej sztuce.

„Emigranci” Teatr Provisorium i Kompania Teatr, premiera 24 stycznia. Dziś także na scenie.