Miłość u Villqista

Z drugiej natomiast, każda krytyka – bez względu na argumenty – może zostać odparta zarzutem niezrozumienia prezentowanej w sztuce mniejszości. To ostatnie pojęcie wydaje się zresztą szczególnie pomocne w przypadku spektaklu „Miłość w Königshütte” Ingmara Villqista. Problem jest jednak w tym, że spotykamy się tu z niezrozumieniem nie tyle Śląsko-Polskich relacji, ile raczej teatru jako takiego.

Tytułowe Königshütte to, oczywiście, Chorzów. Villqist w swoim przedstawieniu pokazuje – a może raczej: chciałby pokazać – Śląsk tuż po Drugiej Wojnie Światowej. I choć specyfika tego regionu jest bardzo skomplikowana, w teatrze powstaje obraz do bólu prosty. Autor sztuki w sposób dosłowny i bardzo wyraźny wartościuje nie tyle ludzkie postawy, ile poszczególne narodowości. A to – jak wiemy właśnie z historii – zawsze jest niebezpieczne. U Villqista, Polacy jeśli nie są utajonymi psychopatami, to okazują się „zakamuflowaną opcją radziecką”. Ślązacy natomiast to istoty promieniujące samym dobrem i... w dużej mierze pozbawione charakterów. Papierowe postaci to chyba największy grzech Villqista – zarówno jako dramaturga, jak i reżysera.

Spektakl zbudowany jest wokół specyficznej konwencji. Tło stanowią dekoracje typowe dla wnętrza śląskiego domu. To tam obserwować będzie można sielskie (aż do przesady) obrazki z życia rodzinnego. Środek sceny zajmuje natomiast ogromny czerwony kwadrat, nieco przypominający ring bokserski. To w nim pojawiają się aktorzy, których rola ograniczona zostaje do deklamowania twarzą do widowni mniej lub bardziej wytartych zwrotów. To w nim również z brutalną powojenną rzeczywistością (również tą obozową) miałby się zmierzyć główny bohater.

Owa postać – odgrywana przez Artura Święsa – to lekarz wojskowy, wcielony siłą do Wehrmachtu, który po zakończeniu wojny chce służyć w polskim wojsku. Poza tą decyzją okazuje się on całkowicie bezwolny. Owszem, kiedy trzeba, staje się bohaterem, ale czyni to w sposób tak beznamiętny, że przestajemy podejrzewać go o jakiekolwiek ludzkie uczucia. Na domiar złego, ożeniony zostaje z prawdziwą femme-fatale (w tej roli Anna Guzik) – polską nauczycielką, która nie waha się maltretować swoich uczniów za śląską wymowę.

Ponieważ Marzena przedstawiana jest jako zepsuta do szpiku kości, a dr Schneider jako do szpiku kości dobry, to w relacjach pomiędzy tymi postaciami krył się materiał na prawdziwy dramat. Tylko, że z ich historii należałoby wydobyć coś więcej, niż tylko bariery związane z pochodzeniem. Sama postać Marzeny stwarzała takie możliwości.

Villqist idzie jednak najprostszą z możliwych dróg. Widać to również w dobranej przez niego symbolice. Ilość patosu, włożonego w finałowe sceny, woła o pomstę do nieba. Chciałoby się powiedzieć, że tego nie można opisać, to trzeba zobaczyć na własne oczy. Ale nie. Nie trzeba. W samym tekście sztuki jest wystarczająco wiele kwestii rażących poczucie dobrego smaku.

Villqist z premedytacją (bo trudno posądzić go o nieświadomość) rozgrywa przeciwko sobie Ślązaków i Polaków. Czyni to za pomocą na tyle marnej sztuki, że chciałoby się całą rzecz przemilczeć. Myślę, że Śląsk, a szczególnie jego mieszkańcy, zasługują na spektakle ze znacznie wyższej półki – również te osadzone w miejscowych realiach. Sukces „Cholonka” i „Polterabend”  potwierdziły, że na „śląskie” sztuki jest zapotrzebowanie. Pozostaje mieć tylko nadzieję, że zostanie ono "zagospodarowane” przedstawieniami na przyzwoitym poziomie.