Nie ruszając się z miejsca

Monstrualną lancę ustawia pod bojowym kątem, opuszcza przyłbicę, ledwo żywego Rosynanta dźga ostrogami, rusza. Marzenie rusza z kopyta twardego. W teatralnym "Don Kichocie" Bogdana Cioska, by móc szepnąć "Olbrzym" - Don Kichote musi pochylić się, kucnąć, wytężyć wzrok, bo u Cioska wiatrak jest ukrytą w książce wycinanką wielkości źdźbła trawy. A może to tylko słowo "wiatrak"? To, lub tamto - jaka różnica? 

W istocie żadna. W teatrze Groteska, na Scenie Pod Kopułą, wszystko jest, jak w baśni ma być. "Don Kichote" - baśń? Słowa do zabawy dla dzieci? Nie jedno z największych dzieł literackich wszystkich czasów? Nie mityczna powieść-matka, powieść nad powieściami, powieść wszystkich powieści? Nie rzecz o "naturze świata" oraz o "ciężkim losie człowieka na Ziemi" - jeno bajeczka? Nie inaczej. Słowa do zabawy dla dzieci małych i dużych. 

W prologu swych bezlitosnych "Wykładów o Don Kichocie" Vladimir Nabokov głosi prawdy, o których w nowoczesnym teatrze nadwiślańskim nikt nie chce wiedzieć nic - i stąd jest to teatr taki, jaki jest. "Uczyńmy co w naszej mocy, aby uniknąć fatalnego błędu doszukiwania się w powieściach "prawdziwego życia". Nie starajmy się godzić fikcji faktów z faktami fikcji. "Don Kichote" to baśń, podobnie jak "Samotnia" Dickensa, podobnie jak "Martwe dusze". "Pani Bovary" i "Anna Karenina" to baśnie nie mające sobie równych. Lecz bez tych baśni nasz świat nie byłby prawdziwy". Jest prawdziwy, jest o tyle prawdziwszy, o ile intensywniej baśń nie małpuje prawd świata. 

Czy Ciosek czytał Nabokova? Obojętne. Za to nie obojętne, iż uniknął fatalnego błędu głoszenia zdaniami Cervantesa głębokich rewelacji o życiu dajmy na to moim, bądź twoim, że już o aktualnej Polsce całej i troskach jej nie wspomnę. Uniknął fatalnego błędu, więc jego Don Kichote - Franciszek Muła, białowłosy i białobrody niczym stary skrzat leśny bądź któryś z czarowników od Tolkiena - pochyla się nad źdźblim wiatraczkiem, co wyskoczył z książki nagle otwartej przez kogoś niewidzialnego. 

Widząc maleństwo - widzi to, co oczom dyktuje z radością szeptane słowo "Olbrzym!". Wyobraź sobie teraz, że ustawia lancę pod bojowym kątem, choć lanca to chyba ołówek w dwóch palcach. Wyobraź sobie, że opuszcza przyłbicę, choć jej nie opuszcza, i że dźga boki Rosynanta ostrogami, choć Rosynant to na pręcie dyndający łeb koński z papier-mache, a po ostrogach nie ma śladu. I wreszcie wyobraź sobie, że ten Muła-Kichote, albo Kichote-Muła, rusza, choć tylko leży na stole w swym domu i patrzy na źdźbli wiatraczek, co wyskoczył ze stronicy otwartej księgi. Ot, i cała zasada teatralnej magii Cioska: "wyobraź sobie...". Nic nowego pod słońcem. U Cioska marzenie rusza z kopytka najlichszego. 


Olbrzym - wiatraczek wycięty z tektury. Lanca - ołówek. Koń - drut plus zaschnięta papka. Osioł Sanczo Pansy - to samo. Stado baranów i krajobraz hipnotyczne - kolejne wycinanki. Bohaterowie baśni: gospodyni, damy, siostrzenica, proboszcz, oberżysta, kupiec, bakałarz, mistrz Piotr, wieśniaczki, Biskajczyk, Dulcynea, parobek i kto tam jeszcze - lalki drewniane, co się w dłoni śmiało mieszczą, lalki wyskakujące spod blatu stołu bądź zza tomów w bibliotece domu nieszczęśnika, albo właśnie szczęściarza, któremu od czytania uroiło się marzenie, iż jest oto Rycerzem Smętnego Oblicza, dumnie idącym przez świat w poszukiwaniu sławy. 

Źdźbła traw. Wszystko u Cioska jest tej miary. Wszystko i wszyscy. Oprócz tego, który na kanwie cudzych słów śni; oprócz Sanczo Pansy (Włodzimierz Jasiński), wiernie człapiącego za marzącym; wreszcie oprócz tych (Małgorzata Hachlowska, Diana Jędrzejewska, Krzysztof Grygier, Michał Snarski, Rafał Szumski), co im przyszło żyć blisko wariatów, którzy dzień po dniu wędrują przez widmowe krajobrazy - nie ruszając się z miejsca. Don Kichote, obracający w głowie przeczytane opowieści. I Sanczo, z czołem zawsze blisko jego czoła. Trwają tak u Cioska. Od czterystu lat trwają tak w zdaniach Cervantesa. I tak już pozostaną, wyobraźcie sobie, powtarzając dla nas swoje śmieszne sny wciąż od nowa.