Nostalgiczny Moniuszko na jubileusz

Do tych początków nawiązano teraz, przygotowując na jubileusz sześćdziesięciolecia - już we własnym od dawna, imponującym i świeżo zmodernizowanym Teatrze Wielkim - premierę nowej inscenizacji tego samego arcydzieła. Tym razem jednak co bardziej świadomi widzowie, nie szczędząc wyrazów sympatii dla swego reprezentacyjnego teatru, przyjęli "Straszny dwór", oględnie mówiąc, z mieszanymi uczuciami. Nie brakowało tu bowiem pięknych momentów, ale nie ustrzeżono się też przed szkodzącymi dobremu wrażeniu grzechami.

Najpoważniejszy z nich to przeniesienie akcji dzieła do czasów jego powstania. Warto przecież pamiętać, że Moniuszko i jego librecista Jan Chęciński tworzyli "Straszny dwór" ku pokrzepieniu serc" zbolałych po niedawnej tragedii powstania styczniowego. Dzieło to zatem w treści swojej przywołuje czasy świetności Rzeczypospolitej - wolnej, potężnej i nie lękającej się żadnych wrogów; w muzyce zaś dominuje klimat ciepły, pogodny, chwilami wręcz komediowy. Kłócą się z tym wyraźnie czarne stroje kobiet - symbol żałoby narodowej po upadku powstania, a jeszcze bardziej -widok księdza błogosławiącego ruszający do nierównej walki z wojskami zaborcy oddział kosynierów i garstkę szlachty, skoro za chwilę ze sceny padają słowa "Dokoła spokojnie, ni słychu o wojnie" (!) oraz "zamiast bezczynnie służyć w żołnierce z bratem wracamy w domowy próg", co sugeruje, że dzielni rycerze uchylają się od powstańczej walki i chcą ukryć się w zaciszu rodzinnej posiadłości. Takich sprzeczności można było w trakcie czteroaktowego spektaklu zaobserwować znacznie więcej.

Kolejny, nie tak już ciężki grzech (popełniany zresztą już wcześniej przez wielu inscenizatorów moniuszkowskiej opery) to wyrzucenie wspaniałego mazura z IV aktu na koniec całego widowiska. Tańczony zgodnie z wolą autora w trakcie odwiedzającego gościnny dwór Miecznika barwnego kuligu, jest integralną częścią opery. Przeniesiony na koniec widowiska, już po radosnym finałowym śpiewie "Niechaj żyje straszny dwór!", staje się baletowym divertissement, efektownym i owszem, ale niepowiązanym nijak z całością dzieła.

Wymaga przez to specjalnej zapowiedzi (nieprzewidzianej w libretcie) i pozbawiony jest dramaturgicznego sensu, skoro nie bierze w nim udziału żaden z głównych bohaterów. Ponawiam więc na tym miejscu apel do współczesnych reżyserów: zaufajcie, kochani, autorom dzieła. Przeważnie bowiem mieli oni - nie tylko Verdi czy Wagner - znacznie lepsze od was wyczucie operowej dramaturgii.

Wracając zaś do łódzkiego "Strasznego dworu", to sporo epizodów zostało ładnie i pomysłowo rozwiązanych, jak choćby scena powitania młodych paniczów w rodzinnym dworku, chór kobiet i sylwestrowe wróżby oraz kłótnia myśliwych w II akcie czy zbiorowy finał całej historii. Były jednak i takie, gdzie przebieg akcji pozostawał trochę na bakier z najważniejszym tu przecież muzycznym czasem. Cóż, Krystyna Janda, choć jest znakomitą aktorką, to w roli reżysera operowego była debiutantką, a zainscenizowanie "Strasznego dworu" wbrew pozorom do łatwych przedsięwzięć nie należy.

Dodajmy jeszcze, co już wcześniej słusznie zauważył któryś z recenzentów, że w trakcie tego przedstawienia "ze sceny wiało smutkiem i nostalgią", choć w muzyce Moniuszki dominował wszak nastrój pogodny albo wręcz radosny. "Cóż, to przecież opera Grottgerowska" - powiedział do mnie w przerwie spektaklu pewien biegły w sprawach teatru operowego przyjaciel. Otóż nie! Jeśli już szukać dla tego dzieła analogii pośród arcydzieł naszego narodowego malarstwa, to jest to raczej opera Matejkowska, przywołująca w pamięci obrazy poświęcone triumfalnym kartom ojczystej historii, jak "Batory pod Pskowem" czy "Hołd pruski".

Nie miałem, niestety, możności przybyć do Łodzi na galową premierę "Strasznego dworu", na której w głównych solowych partiach wystąpiła plejada znakomitych gości. Dane mi było natomiast obserwować tzw. "Premierę z Expressem" (czyli spektakl, któremu patronowała popularna łódzka gazeta). Ze szczerą radością słuchałem pięknie śpiewających chórów przygotowanych przez Waldemara Sutryka. W gronie solistów, tym razem wyłącznie miejscowych, na pochwałę zasłużył przede wszystkim rutynowany Zenon Kowalski jako nobliwy Miecznik, a obok niego także młoda Patrycja Krzeszowska ślicznie śpiewająca Hannę, bardzo dobrze zapowiadający się tenor Dominik Sutowicz w partii Stefana oraz obdarzony głębokim basem Robert Ulatowski jako klucznik Skołuba. Orkiestra grała ładnie, szkoda tylko, że prowadzący ją dynamicznie Piotr Wajrak przesadzał nieco w szybkich tempach, wobec czego chór miał z wyraźnym wyśpiewaniem tekstu niektórych fraz spore trudności.

PS. Warto tu nadmienić, że tygodnik "Angora" relację z łódzkiej premiery opatrzył znaczącym tytułem "Smutny dwór". Tytuł celny, gdyż na dobrą sprawę nie wymaga już dodatkowych komentarzy. Skoro bowiem opera w treści swojej, jak też w przywoływanych przez jej muzykę nastrojach, jest pogodna, a nawet radosna, zaś przedstawienie okazało się "smutne" - choć reżyserka zaręczała, iż starała się "nie przeszkadzać muzyce i śpiewakom" oraz "nie występować przeciwko idei utworu i jego treści" - to o czym tu jeszcze można rozmawiać?