Nowy język historii

Co ważne, teksty, które zostały do tej publikacji wybrane, a także, krótka ścieżka wydawnicza, sprawiają, że odzwierciedla ona, jak żadna inna, aktualny i gorący repertuar polskich teatrów oraz tematy poruszane przez młodych dramaturgów. Wybrane teksty obrazują także, jakie wydarzenia historyczne interesują młodych twórców i twórczynie oraz w jaki sposób rozliczają się z przeszłością. I co najważniejsze, z jakiego powodu przedstawiają je nowym, współczesnym językiem. I dramaturgicznym, i scenicznym. Jaki jest powód, by opowiedzieć je na nowo?

We „Wstępie" Joanna Królikowska i Weronika Żyła w sposób bardzo przystępny przedstawiają cel i zasadność wydania niniejszej książki. Wyjaśniają również jej dwuczłonowy tytuł oraz cezurę czasową. - Rok 2006 wiąże się z przedstawieniem „Transfer" w reżyserii Jana Klaty we wrocławskim Teatrze Współczesnym, które to podejmowało temat wojenny i powojennej historii ziem odzyskanych. (...) Inscenizacja Jana Klaty „przeformułowała dotychczasowy sposób prezentacji zdarzeń historycznych w teatrze. Właśnie to wydarzenie artystyczne jest wskazywane przez badaczy i badaczki jako przełomowe w teatralnym dyskursie historycznym" - czytamy.

Książkę tworzy jedenaście esejów, wybranych spośród dwudziestu konferencyjnych wystąpień. Już pierwszy tekst „Wyparte chłopskie korzenie i poszukiwanie szlacheckiego imaginarium. W imię Jakuba S. Moniki Strzępki i Pawła Demirskiego" autorstwa Krystyny Berkan zapowiada wysoki poziom merytoryczny, ciekawe ujęcia interpretacyjne omawianych zagadnień, jasny i komunikatywny język oraz zmysł analityczny odnośnie pozostałych esejów.

Z kolei Joanna Królikowska w swoim tekście „Dziecięce doświadczenie getta w spektaklach dla młodego widza", słusznie podkreśla, że „próby opowiedzenia młodym odbiorcom o holokauście" stanowią w polskim teatrze novum. Jako przykłady analizuje autorka spektakl „Huljet, huljet" Teatru Figur w Krakowie, zrealizowany w roku 2015 oraz przedstawienie „Rutka" z Teatru Lalek „Arlekin" z Łodzi z roku 2019. Interesujące są rozważania dotyczące samych przedstawień, jak i związane z okolicznościami ich powstania.

Warto jeszcze wymienić rozważania Weroniki Żyły wokół zdarzeń historycznych związanych z marcem 1968 roku, o których mówiły spektakle, których premiery odbyły się w roku 2018, nawiązujące tematycznie do przymusowej emigracji Żydów sprzed pół wieku. A są to – „Sprawiedliwość" Michała Zadary, „Zapiski z wygnania" Magdy Umer, „Kilka obcych słów po polsku" Anny Smolar oraz „Ida Kamińska" Gołdy Tencer.

Ciekawym doświadczeniem interpretacyjnym jest esej Joanny Tarasińskiej zatytułowany „Kobieca fizjologia w dramacie „Krzywicka/krew" Julii Holewińskiej". - Opowiadanie historii z kobiecej perspektywy staje się coraz powszechniejsze – pisze autorka. A o tym, w jaki sposób Julia Holewińska, dramaturżka i dramatopisarka, aktualnie związana z Teatrem Polskim w Bydgoszczy, na podstawie biografii Ireny Krzywickiej, „stworzyła żeński wielogłos, który przed czytelnikiem odkrywa kobiecą intymność, warto dowiedzieć się z tekstu Joanny Tarasińskiej. Trzeba tu również dodać, że dramat ten jest „złożonym przekazem o kobiecości oraz sposobach mówienia o byciu kobietą, relacjach międzyludzkich czy działaniach kobiet zależnych od etapów dziejów".

Kolejne teksty przekonują o swej merytorycznej atrakcyjności, bardzo odważnym ujęciem tematu, a także językiem, ważnym narzędziem do opisania złożonej rzeczywistości historycznej, opowiedzianej na nowo. Warto zwrócić uwagę na przemyślaną kompozycję wypowiedzi, na uporządkowanie omawianego zagadnienia, na jego przejrzystość. Ujmuje też czytającego sposób omawiania dramatu czy spektaklu. Myśl przewodnia podporządkowuje sobie pozostałe elementy wypowiedzi. Dla kogoś, kto rozpoczyna swoją życiową przygodę z teatrem jest ważną wskazówką, w jaki sposób można go odczytywać, pojmować, odkrywać jego przesłanie. Bardzo bogate i barwne słownictwo autorek podpowiada też, jak odbierać spektakl teatralny i jak go przeżyć, na co warto zwrócić uwagę.

Język, jakim posługują się autorki, na wskroś nowoczesny, szuka określeń dla współczesnej rzeczywistości, posługuje się słowami kluczami wspólnymi dla przeszłości, by zreinterpretować ją na nowo. I to jest też kolejna wartość tej książki, w której autorki stare historie przedstawiają nowymi pojęciami, słowami, określeniami – opowiadają je nowo, ale już zupełnie innym językiem. Dla wielu osób mogą okazać się ważnym drogowskazem w labiryncie współczesnego świata, dla którego scenariusze pisała historia.

I jeszcze jedna ważna rzecz. Adrianna Wolińska w eseju „Teksty, które przepadną, czyli o redaktorskiej władzy estetycznej", zamykającym publikację, porusza problem, o którym warto wiedzieć. A mianowicie, pisze o tekstach pisanych dla teatru, które jeśli nie są tekstami od razu wystawianymi na scenie, podlegają władzy redaktorskiej bądź jurorskiej, reprezentującej stojące za nimi instytucje" – czytamy. Autorka analizuje mechanizmy władzy „nad estetyką tekstów dramatycznych w Polsce". Okazuje się, że tekstem dla teatru może być wszystko, a jego publikacja nie jest konieczna, by zaistniał na scenie. Wzrasta pozycja dramaturga, a zmniejsza się rola dramatopisarza, ale jednocześnie istnieją konkursy dramatopisarskie oraz czasopisma popularyzujące polską dramaturgię współczesną. Adrianna Wolińska zastanawia się nad tekstami, które nie zaistniały, a także nad tym, co byłoby, gdyby przeprowadzono badania, które objęłyby wszystkie nieopublikowane teksty... Sporo uwagi poświęca tekstom powstałym w czasie pandemii.

I z tego powodu, jak i z jeszcze wielu innych, warto sięgnąć po tę pozycję, będącą wynikiem pracy badawczej młodego pokolenia teatrologów, mającego w sobie tyle potencjału twórczego i merytorycznego, by zainteresować nim jak najwięcej teatrologów, studentów, uczniów, a także pasjonatów teatru. Pod warunkiem, że nad całym przedsięwzięciem czuwa prof. Małgorzata Budzowska – opiekunka merytoryczna i duchowa.

Okładka zaprojektowana przez Polkadot Studio Graficzne sprzyja zawartości publikacji, bo każda uproszczona sylwetka jest znakiem historii, jaką nosi w sobie człowiek, wartą opowiedzenia na nowo.

__

Opowiedzieć historię. Polska dramaturgia współczesna po 2006 roku, pod redakcją Joanny Królikowskiej i Weroniki Żyły; projekt okładki: Polkadot studio graficzne; Miejsce i rok wydania: Łódź 2023; Ilość stron: 199; Okładka: miękka; ISBN 978-83-831 – 081 – 7.