O V edycji Festiwalu słów kilka

Ten wyjątkowy Festiwal nie czyni rozróżnienia między artystami i publicznością, lecz dostrzega w nich zbiorowość mającą, dzięki prezentowanym spektaklom, możliwość wspólnego stawiania pytań i szukania odpowiedzi na dręczące nas problemy. Wczesnym popołudniem 14 lipca 2009 roku we foyer Wrocławskiego Teatru Współczesnego zorganizowana została konferencja na osiemdziesiąt siedem dni przed rozpoczęciem szczególnej - jubileuszowej - V edycji Międzynarodowego Festiwalu DIALOG-WROCŁAW.

Dla Międzynarodowego Festiwalu DIALOG-WROCŁAW, uznanego przez Frankfurter Zeitung za jeden z najważniejszych w Europie, teatr znaczy przede wszystkim s p o t k a n i e.  Nasz świat ucieka od dialogu. Jak to się stało? - pytanie jednego z festiwalowych krytyków należy do najbardziej palących i jednocześnie do najtrudniejszych kwestii podejmowanych przez organizatorów DIALOGU. Coraz częściej obserwujemy przejawy braku wzajemnego zainteresowania. Coraz bardziej odczuwamy też wyrastanie nowych podziałów – nie tylko z powodu różnic ekonomicznych i cywilizacyjnych – pisze dyrektor Festiwalu Krystyna Meissner.

Mimo oficjalnej polityki zmierzającej do zjednoczenia Europy, nieoficjalnie, powoli odwracamy się od siebie plecami. Okazuje się, że wzajemne poznanie i zrozumienie jest trudne. Wymaga wyjścia poza krąg własnych przyzwyczajeń i gustów, zmusza do rezygnacji ze stereotypów myślenia i stereotypów postrzegania świata. Czy w ogóle jest to możliwe?

To właśnie problem międzyludzkiej komunikacji we współczesnym świecie jest szczególnie istotny dla wszystkich, którzy prezentują swoje spektakle na festiwalu. Podejmują oni tym samym ideę wzajemnego zrozumienia i pojednania w dialogu, a ta jest przecież jedną z najstarszych  idei europejskiej myśli humanistycznej. Od czasu upadku muru berlińskiego Europejczykom rozmawiać jest łatwiej, bo obecny porządek polityczny nie utrudnia swobodnej wymiany zdań; nie znaczy to jednak, że stworzenie ludziom politycznych swobód dla dialogu wiedzie prostą drogą do wspólnego porozumienia. Z potrzeby stworzenia przestrzeni dla wymiany myśli, która  byłaby równie bliska przedstawicielom różnych państw Europy jak i świata, narodził się pomysł stworzenia festiwalu DIALOG. Tą wspólna płaszczyzną porozumienia stał się teatr, a miejscem scenicznych prezentacji – Wrocław.

Dla festiwalu DIALOG Wrocław jest bowiem miejscem szczególnym. Dlaczego? Przez dziesiątki lat przenikały się tu, choć nie bez dramatycznych epizodów, wpływy niemieckie, żydowskie, polskie i czeskie. Potrzeba było wielu lat i wspólnych wysiłków, by miasto stało się przestrzenią otwartości i tolerancji. Dziś jest to miasto szczególnie inspirujące dzięki swojej wielokulturowości, otwartości na różnorodność, na odmienność wizji. To chyba najważniejsze – festiwal DIALOG od samego początku (od 2001 roku) odbywa się w mieście skomponowanym z różnorodnych wpływów i chce rozmowy w aurze zrozumienia i życzliwości. Tak jak Wrocław stał się „miastem spotkań” tak i DIALOG chce być miejscem spotkania twórców z wielu części świata. Gośćmi festiwalowych scen były już międzynarodowe teatry takie jak Tworczieskaja Mastierskaja Grigorija Kozłowa z Petersburga, Oskaro Koršunovo Teatras z Wilna, Betty Nansen Teatret  z Kopenhagi, czy Teatro delle Albe z Raweny. Podczas każdej z kolejnych edycji DIALOGU topografia przestaje stanowić o podziałach, a granice nie mają swojego różnicującego znaczenia, siły.  I choć jest to festiwal niełatwego dialogu  - konstatuje dyrektor festiwalu, najistotniejsze jest to, że są doświadczenia wszystkim zaproszonym artystom wspólne.

Świadomość własnych korzeni i pamięć o przeszłości jest niezwykle ważnym aspektem dla wszystkich twórców uczestniczących w festiwalu. Zaproszeni na DIALOG goście w swoich poszukiwaniach artystycznych dążą do znalezienia odpowiedzi na pytania stawiane przez współczesność, ale poszukują inspiracji nie tylko w tekstach współczesnych. Wielu reżyserów sięga wciąż do lektur dawnych (jak współczesne są Bachantki Eurypidesa dowiódł w czasie pierwszej edycji Krzysztof Warlikowski), podejmując jednocześnie, obecne w nich, odwieczne ludzkie tematy ( podczas III edycji Festiwalu zarówno Teatr Biuro Podróży z Polski, Kaupo Filma z Łotwy jak i Complicite z Wielkiej Brytanii na nowo odczytywały dramaty Szekspira).

Na deskach scenicznych są ze sobą konfrontowane nie tylko różne wizje teatru, ale (a może – przede wszystkim) odmienne sposoby postrzegania świata. Artystyczna metafora ułatwia to wzajemne krzyżowanie się teatralnych i pozateatralnych idei. Prezentowane podczas festiwalu spektakle ukazują się poza rodzimymi scenami często w zupełnie nowym kontekście. W tym wielogłosie indywidualnych przekonań i racji istnieje jednak wspólna wszystkim twórcom świadomość. Zaproszeni artyści dostrzegają, że język sceniczny zmienia się i ewoluuje w tak gwałtownym tempie jak świat, który nas otacza; że rodzi się nowa wrażliwość teatru, związana, co zrozumiałe, z sytuacjami krajów, z których przybywają. Bardzo często zdarza się, że spektakle wystawiane w czasie festiwalu są po raz pierwszy prezentowane przed tak licznym międzynarodowym audytorium. Podkreślić trzeba też, jak ważni są dla organizatorów DIALOGU reżyserzy młodego pokolenia. Podczas II edycji festiwalu byliśmy świadkami świetnych i dojrzałych debiutów Jana Klaty (Rewizor) i Redbada Klynstry (Made In China).

Dzięki obecności młodych twórców na festiwalu DIALOG obecne są zatem nieustannie nowe tematy, nowe problemy a ich spektakle są potrzebne po to, abyśmy mogli się z  nimi zmierzyć. To oni tworzą nową poetykę teatralną, to dzięki nim, mówiąc słowami Piotra Gruszczyńskiego, możemy być świadkami powstawania nowoczesnego światopoglądu teatralnego. Potrzebny jest przecież nowy sposób mówienia o świecie – rozumieją to widzowie i podczas festiwalu chcą od reżyserów tego n o w e g o  s p o j r z e n i a, które będzie odzwierciedlaniem ich emocji. DIALOG jest dowodem na to, że rzeczywistość teatralna jest wciąż rzeczywistością widza i że oba te światy – sceniczny i realny/codzienny złączone są węzłem nierozerwalnym. Prezentowany przez artystów teatr nie jest tylko serią estetycznych obrazów - spektakle festiwalowe pielęgnują wizję teatru, który nie jest zdystansowany wobec problemów rzeczywistości, ale jest z tą rzeczywistością silnie związany. Świetnym przykładem może być chociażby przedstawienie rosyjskiego The International Theatre of Sound Laboratory, które publiczności III edycji festiwalu pokazało przedstawienie From the red book of extinction (Z czerwonej księgi wymierania) będące wyrazem melancholijnej zadumy nad wnioskami światowego raportu ginących na ziemi gatunków zwierząt i roślin.

Zarówno organizatorzy festiwalu jak i sami artyści wierzą w to, że istnieje jeszcze płaszczyzna porozumienia między aktorem i widzem, i że dialog może przenieść się również poza deski sceniczne, poza budynek teatru. Dlatego DIALOG-WROCŁAW to nie tylko wydarzenie teatralne – to jednocześnie czas fascynujących spotkań  publiczności z twórcami, a także międzynarodowe warsztaty dla młodych krytyków. Każda edycja podejmuje konkretnie sprecyzowany problem, który w trakcie festiwalu staje się przedmiotem specjalnie przygotowanych dyskusji. Dla II edycji DIALOGU najważniejsze było pytanie - Czy jesteśmy świadkami narodzin nowego teatru? - pytanie stawiane zarówno artystom i widzom. Celem międzynarodowego panelu zamykającego festiwal jest właśnie odpowiedź na te frapujące kwestie. Organizatorzy zapraszają do debaty znakomite osobistości reprezentujące świat teatru, filmu, literatury, filozofii, nauki. Gośćmi festiwalu byli między innymi – Georges Banu, Renate Klett, Paul Thibaud, Leszek Kołakowski, Wiktor Jerofiejew. I choć w trakcie rozmów pojawiają się często głosy skrajnie różne, a nawet wzajemnie znoszące się, to eklektyzm myśli i poglądów jest dla idei festiwalu niezwykle istotny. Realizuje się najważniejsze – dialog.

Co przyniesie nam kolejna - już V edycja festiwalu? Jakie pytania postawi przed reżyserami prezentującymi swoje przedstawienia i przed oglądającą je publicznością? Na wszystkie te pytania starała się udzielić odpowiedzi Dyrektor Festiwalu Krystyna Meissner podczas zorganizowanej we foyer Wrocławskiego Teatru Współczesnego konferencji prasowej 14 lipca 2009 roku.

W tegorocznym repertuarze festiwalowym przeważać będzie klasyka, poddana jednak – jak mówi Dyrektor Festiwalu – niebanalnym zabiegom „odmładzającym”. Zaproszeni na DIALOG twórcy zajęli się przede wszystkim  tekstami Fiodora Dostojewskiego, Wiliama Szekspira, Georga Buchnera, Bertolda Brechta, Aleksandra Ostrowskiego. W trakcie V edycji DIALOGU nie zabraknie jednak tekstów współczesnych – Petera Handkego, Piera Paola Pasoliniego i – ku zaskoczeniu niektórych – enfant  terrible literatury polskiej Doroty Masłowskiej. 
Tematem przewodnim V edycji DIALOGU będzie stosunek twórców teatralnych wobec zła (tytuł zaczerpnięty został z książki Marii Janion), natomiast dla tegorocznego festiwalowego panelu dyskusyjnego najważniejsze mają stać się prowokujące słowa Wiliama Goldinga – Człowiek wytwarza zło jak pszczoła miód.  Dyrektor Festiwalu Krystyna Meissner podkreśla, że dokonana przez zaproszonych twórców diagnoza rzeczywistości wzbudzi w widzach niepokój – Więcej - pisze Krystyna Meissner -  budzi grozę. Śmiech często zamiera w gardle, a przerażenie gasi odruch wzruszenia. Dlaczego? Jeżeli „świat jest teatrem”, jak chciał Szekspir, to ten współczesny nam teatr-świat bezwstydnie obnaża przed nami swoją złą twarz. Czyżby twórcy czuli potrzebę takiej demaskacji? Po co? Czy chcą siebie i nas zapytać: unde malum?, skąd zło? I przede wszystkim – jaki jest nasz wspólny udział w jego sile sprawczej?

Zaproszone na zbliżający się festiwal grupy teatralne z ośmiu państw świata (z Niemiec, RPA, Holandii, Litwy, Libanu, Rosji, Austrii i Polski) będą się z tymi zagadnieniami zmierzać na deskach scenicznych, a tym samym konfrontować się będą z nimi widzowie. Przed nami między innymi spektakle zagraniczne takie jak – Troilus i Kresyda Luka Percevala, Idiota Eimuntasa Nekrošiusa, Burza Lwa Erenburga, Riesenbutzbach. Stała kolonia Christophera Marthalera,  Baal Alizego Zandwijka, czy Opus nr 7 Lwa Krymowa.

Warto zwrócić także uwagę na obecność polskiego teatru na V edycji Festiwalu – do programu tegorocznego DIALOGU włączono spektakle Grzegorza Jarzyny (T.E.O.R.E.M.A.T  i Między nami dobrze jest) oraz mający premierę we Wrocławskim Teatrze Współczesnym 14 marca Kaspar Barbary Wysockiej, który jest - według Dyrektor Festiwalu - jednym z najciekawszych i jednocześnie najdojrzalszych polskich debiutów reżyserskich.   
Wszystko spektakle zostaną zaprezentowane w szczególnie wybranym czasie, w spokojniejszym rytmie festiwalowym …który pozwala rozwinąć się temu, co indywidualne, złapać oddech temu, co twórcze (…) I nie chodzi o powrót do stagnacji, ale o przywrócenie organicznego rytmu w sztuce i życiu…  - jak pisał z okazji I edycji festiwalu Georges Banu. Wydarzenie takie jak DIALOG dąży do tego, by tak ekspansywny dziś chaos został, choć na chwilę, okiełznany. Festiwal umożliwia niepowtarzalne spotkanie dziesiątkom twórców z całego świata, by w nastroju wzajemnego szacunku stworzyli porządek niezakłócony życiem. Wszystko po to, abyśmy posłuchali, co chce nam powiedzieć teatr o nas samych - tu już zawiązuje się pierwsza płaszczyzna dialogu. Jak pisze Małgorzata Dziewulska (dramaturg Teatru Narodowego w Warszawie, krytyk teatralny, reżyser) - Zawsze będzie teatr i dialog w skali teatru (…) Publiczność ogląda spektakle, spotkanie teatralne trwa.

Dla tych wszystkich, którzy chcą patrzeć i dla tych, którzy chcą słuchać; dla poszukujących i zadających pytania - powstało wyjątkowe i wielkie święto – Festiwal Teatralny DIALOG-WROCLAW i jego kolejna odsłona - od 10 do 17 października 2009 roku.   
   
Więcej szczegółowych informacji na temat festiwalu – www.dialogfestival.pl