Operacja na otwartym mózgu

Mateusz Pakuła wraca do Łaźni Nowej po zrealizowanym tu kilka lat temu "Pluton p-brane" z Janem Peszkiem. Reżyser i dramaturg, który w teatrze uczy bawiąc, znowu ma dla nas popularyzatorską rozprawę. Tym razem z udziałem dwóch bohaterów, gigantów literatury science fiction: autora "Solaris" Stanisława Lema oraz Philipa K. Dicka - znanego m.in. z literackiego pierwowzoru "Łowcy androidów". To krótka historia skrajnie różnych odmieńców. Najpierw się zaprzyjaźnili, później znienawidzili. Listowna relacja doprowadziła do (prawdopodobnie nigdy niewysłanego) donosu, w którym Dick wysnuł teorię spiskową, że Lem nie jest pisarzem, a wieloosobowym komunistycznym komitetem, prowokacją partii.

"Lem vs. P.K. Dick" w Teatrze Łaźnia Nowa: spotkanie na literackim szczycie
Przywitani mroczną wersją "Never Ending Story" (dobra muzyka Antonisa Skoliasa), patrzymy na poustawiane tu to tam słupy telegraficzne i meteoryty (scenografia Justyny Elminowskiej), przysłuchując się rozmowom dwóch artystów przy budkach telefonicznych.

Philip K. Dick (Tomasz Schuchardt) to facet z problemami, alkoholik i narkoman, pogubiony, niezaradny, z wiecznie pustym portfelem. Owładnięty manią prześladowczą i wiarą w ciągłe istnienie Cesarstwa Rzymskiego dostaje szansę na odkucie w postaci wydania w Polsce jednej z jego książek. Problem w tym, że za żelazną kurtyną mogą zapłacić tylko w złotówkach i nie chcą kupić biletu na samolot. Propozycję składa pochlebnie piszący o Dicku (zwykle uprzedzony do amerykańskich przedstawicieli gatunku) Stanisław Lem - uzależniony od słodyczy kolega po fachu, niezłomny ateista. Szydzi z Polaków, którzy zamiast do wiedzy naukowej, odwołują się do zabobonów i religii.

Nigdy się nie spotkali, a po donosie do FBI nie pogodzili. W życiu, bo w spektaklu "Lem vs. P.K. Dick" owszem.

"Lem vs. P.K. Dick" w Teatrze Łaźnia Nowa: podróż wgłąb ludzkiego
Mateusz Pakuła przyzwyczaił widzów, że jego teatr niesie duże pokłady optymizmu. Twórca udanego "Chaosu pierwszego poziomu" (Narodowy Stary Teatr) wierzy więc, że rozmowa Lema i Dicka twarzą w twarz doprowadziłoby do pojednania. Utrzymane w żartobliwym tonie spotkanie na literackim szczycie inicjuje pytania o kondycję ludzkiego mózgu. Choć te nie są zbyt odkrywcze, to nieraz zabawne, a w kontekście przywołanych pisarzy inspirujące do zgłębienia ich życiorysów. Pakuła na szczęście nie stara się nam ich za wszelką cenę streścić. Przygląda się pojedynczym dramatom - doświadczeniu wojny i antysemickiego prześladowania w przypadku Lema; śmierci siostry i psychicznemu rozchwianiu Dicka. Dla obu pisanie było ratunkiem i ucieczką. Dick łączył je z Bogiem i duchowością, Lem niezmiennie z umysłem.

Najciekawiej wypada postać Stanisława Lema, któremu spektakl jest dedykowany w ramach obchodów setnej rocznicy urodzin (2021). Również za sprawą świetnego Jana Jurkowskiego (znanego widzom Łaźni z "Pelci..." Joanny Szczepkowskiej). Jurkowski cały smutek ma w oczach. I nie są w stanie zamaskować go nawet najgrubsze okulary. Rozżalony z powodu czasów, w których przyszło mu żyć - od wojny po komunę - jest przeciwieństwem rysowanego grubą kreską, zbyt komediowego Dicka Tomasza Schuchardta.

W krótkim przedstawieniu udaje się Mateuszowi Pakule zmieścić zarówno tragikomiczną relację wielkich pisarzy, jak i paradoksy życia po dwóch stronach żelaznej kurtyny. "Lem vs. P.K. Dick" to podróż w głąb ludzkiego umysłu - nie tylko dla fanów fantastyki. Przypomina, że liczba zamkniętych w głowie demonów najczęściej jest proporcjonalna do poziomu geniuszu.