Opowieści z czterech krzeseł

Obawiam się, że ta odrobina bełkotu dość dobrze oddaje odczucia dużej części widowni po obejrzeniu "Iluzji" Iwana Wyrypajewa w reżyserii Rudolfa Zioło. To jednocześnie próba rekonstrukcji przesłania - nie tyle może sztuki Wyrypajewą ile spektaklu, który obejrzeliśmy w minioną sobotę. Zacznijmy jednak od początku.

Z kim mamy do czynienia?

Rudolf Zioło jest dobrze znany kaliskiej publiczności. W Teatrze im. W. Bogusławskiego reżyserował, ,Plażę" Petera Asmussena, "The New Electric Ballroom" Endy Walsha, "Mojego Nestroya" Petera Turriniego (z Tomaszem Kotem), "Orkiestrę Titanic" Christo Bojczewa, a ostatnio "Trzy po trzy" na motywach z Aleksandra Fredry. Jak na kilka lat i jeden teatr to całkiem sporo, a trzeba przy tym przyznać, że wśród wymienionych spektakli nie było realizacji słabych czy nietrafionych. Warto też docenić ich zróżnicowanie pod względem tematycznym, stylistycznym i właściwie każdym innym.

Iwan Wyrypajew to jeden z najpopularniejszych współczesnych dramatopisarzy rosyjskich. Jego sztuki wystawiane są w całej Europie, także w Polsce, którą sympatyczny skądinąd Rosjanin wybrał sobie na drugą ojczyznę. Mieszkając w Warszawie, Wyrypajew współpracuje z polskimi teatrami, również jako reżyser. "Iluzje" swoją polską prapremierę w reżyserii Agnieszki Glińskiej miały przed dwoma laty w Teatrze na Woli, a wkrótce potem w krakowskim Teatrze Starym wyreżyserował je sam autor. Skutki pewnego spotkania Rekomendacji Iwana Wyrypajewa i Rudolfa Zioło nie sposób podważyć i nie będzie tego próbował robić nikt rozsądny. A jednak artystyczne spotkanie obu panów, czy raczej jednego z nich z tekstem drugiego, nie wyszło im na dobre. "Iluzje" to sztuka szczególnego rodzaju i piekielnie trudna do wystawienia. Podczas spektaklu oglądamy nie tyle akcję, ile narrację. Aktorzy raczej opowiadają niż grają. W pewnym sensie jest to słuchowisko, tyle że z podglądem na to, co dzieje się z aktorami, którzy udzielają swoich głosów. Tak to wymyślił Wyrypajew. Wymyślił też historię dwóch małżeństw z wieloletnim stażem. Dwóch mężów i dwie żony snującztery opowieści - każdy swoją Narracje te nawzajem się przeplatają niekiedy się uzupełniając, innym razem sobie przecząc. Owe cztery spowiedzi życia koncentrująsię wokół tych samych motywów - miłości, wierności, zdrady i śmierci. W miarę upływu czasu mnożą się jednak sprzeczności i znaki zapytania. Widz traci zaufanie do narratorów, z których każdy przedstawia własną wersję wydarzeń i zaczyna

podważać wersje przedstawione przez pozostałych. Chcąc dojść prawdy - czyja wersja jest prawdziwa lub choćby najbliższa rzeczywistości, musielibyśmy dysponować tekstem i mocno się nad nim pochylić. Spektakl nie daje nam takiej możliwości. Jedynie sygnalizuje problem, jakim jest względność prawdy czy wielość prawd. Nie dowiemy się więc, kto ostatecznie zdradził, a kto dochował wierności, kto kochał się w cudzej żonie czy mężu jedynie platonicznie, a kto fizycznie. Swoje tajemnice bohaterowie zabiorą do grobu wraz ze swoimi historiami.

Można i tak

To interesujący, wielowarstwowy tekst i może nawet dobrze opowiedziana historią ale co ma z tego widz w teatrze? W spektaklu Rudolfa Zioło za całą scenografię służą cztery krzesła na których siedzi czwórka aktorów. Siedzi i rzadko kiedy wstaje, a jeżeli nawet, to tylko po to, żeby zaraz usiąść. W pamięci pozostaje nieco tylko żywsza od pozostałych Małgorzata Kałędkiewicz. Grzegorza Gzyla w"Iluzjach" zapamiętałem tylko dzięki wrażeniu, że za chwile opowie jakiś dowcip, a Zbigniewa Antoniewicza dlatego, że faktycznie dowcipkował, wymyślając nieprawdopodobieństwa by za chwilę się z nich wycofać, mówiąc że żartował. To trochę mało jak na całkiem spore przedstawienie. Docenić w nim można jeszcze grę światłem i delikatne interwencje muzyki, ale wszystko to nie zmieni ogólnego wrażenia że w "Iluzjach" w reż. Rudolfa Zioło mamy do czynienia przede wszystkim ze słowotokiem, z którego niewiele wynika i mało co pozostaje w pamięci. Może naprawdę lepiej byłoby przeczytać sztukę i na tym poprzestać? Jak ją przekuć w spektakl? Nie wiem. Inni widzowie też nie wiedzą. Ale od tego mamy reżyserów, by to wiedzieli. W tym przypadku, niestety, coś zawiodło i to na całej linii.