Panel dyskusyjny „Tłumacz w teatrze”

Choć od wieków przekładem sztuk teatralnych zajmowali się praktycy – aktorzy, reżyserzy czy dyrektorzy teatrów, pragnący włączyć do swojego repertuaru najbardziej interesujące teksty klasyczne i dramaturgiczne nowości ze świata, w powszechnym wyobrażeniu dominuje obraz tłumacza pracującego w zaciszu swojej biblioteki, w oderwaniu od zmiennych scenicznych mód i partykularnych gustów, dążącego do uniwersalizmu i obiektywizmu, nierzadko piszącego do szuflady. Tymczasem wielu spośród najwybitniejszych polskich tłumaczy dramatu tworzy przekłady z myślą o konkretnych reżyserach i realizacjach, często będąc częścią stałych tandemów inscenizatorskich. Tłumacze aktywnie uczestniczą w procesie powstawania przedstawienia: asystują reżyserowi podczas prób jako konsultanci, dramaturdzy, adaptatorzy, piszą teksty i redagują programy edukacyjne towarzyszące premierom; organizują też spotkania i festiwale, bywają kuratorami i networkerami inicjującymi transfer międzykulturowy. Są jedną z najbardziej aktywnych, a równocześnie jedną z najbardziej niedocenianych grup w polskim teatrze.

Rzadko stawia się pytania o to, jak wygląda współpraca tłumacza z teatrem, jakiego rodzaju czynniki wpływają na ostateczny kształt słyszanego ze sceny tekstu, z jakiego rodzaju trudnościami muszą się mierzyć autorzy przekładów. Jak zachować równowagę pomiędzy wizją dramatopisarza a reżysera? Na jakie odstępstwa od litery oryginału można sobie pozwolić? W jakim stopniu wolno tekst uwspółcześnić czy uprościć? Gdzie przebiega granica między tłumaczeniem a adaptacją lub przepisaniem? Czy przekładom „skrojonym na miarę" nie grozi bycie przekładami „jednorazowego użytku"? Wreszcie – jakie specyficzne problemy lingwistyczne czy kulturowe pojawiają się w tekstach, z którymi pracują zaproszeni przez nas tłumacze?

Małgorzata Sugiera – profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego i kierownik Katedry Performatyki UJ. Jej zainteresowania naukowe obejmują historię i poetykę europejskiego dramatu XX wieku oraz problematykę gender i queer. Opublikowała dziesięć monografii, ostatnio Upiory i inne powroty. Pamięć – historia – dramat (2005), Inny Szekspir. Nowe lektury europejskiego kanonu (2009) oraz W pułapce przeciwieństw. Ideologie tożsamości (2012, z Mateuszem Borowskim). Wspólnie z Mateuszem Borowskim zajmuje się tłumaczeniem tekstów naukowych i sztuk teatralnych. W serii „Dramat współczesny" ukazały się do ich tłumaczenia tekstów dla teatru następujących autorów: Lukas Bärfuss, Sybille Berg, Bertolt Brecht, Dirk Dobbrow, Laurent Gaudé, Elfriede Jelinek, Fritz Kater, Händl Klaus, Heiner Müller, Falk Richter, Roland Schimmelpfennig, Werner Schwab, Tim Stafel, Chantal Thomas.

Karolina Bikont – tłumaczka sztuk teatralnych z języka niemieckiego (m.in. Petera Turriniego, Dei Loher, Sibylle Berg, Rolanda Schimmelpfenniga, Mariusa von Mayenburga, Elfriede Jelinek, Einara Schleefa, Igora Bauersimy, Falka Richtera, Ödöna von Horvátha, Arthura Schnitzlera) oraz z języka polskiego na niemiecki (Ingmara Villqista, Dagny Ślepowrońskiej, Marka Koterskiego oraz Michała Walczaka). Często tłumaczy na potrzeby konkretnej realizacji teatralnej (współpracuje np. z Mają Kleczewską podczas jej realizacji dramatów Elfriede Jelinek). Tłumaczka i redaktorka w Agencji Dramatu i Teatru „ADiT".

Agnieszka Lubomira Piotrowska – tłumaczka tekstów literackich z języka rosyjskiego (m. in. powieści Władimira Sorokina, Wiktora Jerofiejewa) – w tym licznych sztuk teatralnych klasycznych (Antona Czechowa, Mikołaja Gogola, Michaiła Sałtykowa-Szczedrina, Aleksandra Puszkina) i współczesnych (Iwana Wyrypajewa, Jewgienija Griszkowca, Wasilija Sigariewa, braci Presniakow, Pawła Priażko). Często tłumaczy dramaty na potrzeby konkretnej realizacji teatralnej. Współtwórczyni i dyrektorka artystyczna Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Demoludy w Olsztynie (w latach 2006-2008), kuratorka „części wschodniej" Konfrontacji Teatralnych w Lublinie oraz festiwalu „ДА! ДА! ДА! Współczesny teatr, dramat i performans z Rosji" w Warszawie. Jurorka w konkursach dramaturgicznych w Jekaterynburgu, Mińsku i Permie; członkini jury na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Kolyada Plays w Jekaterynburgu oraz na Międzynarodowym Festiwalu Teatru i Filmu TEXTURE w Permie. Laureatka Nagrody Stowarzyszenia Autorów ZAIKS „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu literatury rosyjskiej na język polski".

Monika Muskała – autorka sztuk teatralnych (Podróż do Buenos Aires. Work in Regress - 2001 i Daily Soup 2007, z siostrą Gabrielą Muskałą) i tłumaczka dramaturgii niemieckojęzycznej (m. in. Wernera Schwaba, Heinera Müllera, Thomasa Bernharda, Ödöna von Horvátha, Friedricha Schillera). Współpracuje z reżyserami teatralnymi jako tłumaczka i dramaturżka (Lulu w reż. Michała Borczucha, Kazimierz i Karolina w reż. Jana Klaty).

Piotr Olkusz – adiunkt w Katedrze Dramatu i Teatru Uniwersytetu Łódzkiego, redaktor działu zagranicznego miesięcznika „Dialog". Tłumacz artykułów naukowych oraz sztuk teatralnych z języka francuskiego (m.in. Joela Pommerata, Rémi de Vosa, Patrice Pavisa, Davida Lescota oraz Matéi Visnieca, Maurice'a Maeterlincka).