Piękno jest trwogą

,,Tajemna Historia" – aut. Donna Tartt – Społeczny Instytut Wydawniczy Znak

Kto z nas nie lubi elementu zaskoczenia w książkach? Uczucia coraz głębszego zanurzania w przedstawionym świecie i nagłego zwrotu akcji, którego za nic nie dało się przewidzieć? Ta niepewność dotycząca rozwoju wydarzeń jest czymś co motywuje nie jednego z nas do przewrócenia następnej strony. Każdy nowo poznany szczegół staje się kolejnym elementem niezbędnym do ułożenia całej układanki i nie ma nic gorszego niż zdradzenie tych sekretów komuś kto jeszcze nie zdążył odkryć ich samodzielnie.

Przynajmniej tak sądziłam, dopóki nie przeczytałam pierwszej strony ,,Tajemnej Historii" i nie poznałam sprawców i ofiary morderstwa, do którego dochodzi w środku książki. W takim razie, gdzie tkwi tajemnica tej historii? W tej zatrważającej powieści nie chodzi o znalezienie odpowiedzi na pytanie ''co się wydarzy?", lecz ''co do tego doprowadziło" i ''czy można było temu zapobiec?".

Donna Tartt jest amerykańską pisarką, znaną z niezwykłej skrupulatności charakterystyczną dla jej twórczości. Prace nad ,,Tajemną Historią" rozpoczęła w wieku dziewiętnastu lat i zadedykowała jej kolejne dziesięć swojego życia. Wydana w 1992 roku, sprzedana w kilkumilionowym nakładzie i przetłumaczona na ponad trzydzieści języków – ,,Tajemna Historia" jest uznawana za jedną z najważniejszych dzieł końca XX wieku.
Książka opowiada o grupie studentów filologii klasycznej tworzących zamknięte zgrupowanie i nauczanych przez ekscentrycznego profesora Morrowa. Dołącza do nich Richard Papen, narrator powieści, który drogą swoich wspomnień prowadzi nas poprzez wszystkie wydarzenia. Studencka fascynacja antycznymi ideałami popycha ich w stronę testowania ludzkich granic umysłu – eksperymentowania z narkotykami, alkoholem i seksualnością. W efekcie dochodzi do tragedii, których konsekwencji grupa próbuje uniknąć.

Po przeczytaniu samego opisu książki jesteśmy w stanie zauważyć podobieństwo pomiędzy ,,Tajemną Historią" Donny Tartt, a ,,Zbrodnią i karą" Fiodora Dostojewskiego. Obie te powieści poruszają kwestię moralności i morderstwa, poczucia winy i kary. Tak jak Raskolnikow, bohaterzy ,,Tajemnej Historii" świadomie podejmują decyzję o odebraniu czyjegoś życia i próbują uniknąć wiążących się z tym konsekwencji. Obserwujemy jaki wpływ na ich życie, psychikę, relacje i zachowanie ma morderstwo. Postacie, które wydawało nam się, że znamy stają się kompletnie obce i nieprzewidywalne.

Nawiązanie do ,,Zbrodni i kary" nie jest jedynym odniesieniem do literatury, które w tej książce znajdziemy. Gdy Tartt rozpoczynała pracę nad swoją pierwszą powieścią, była zafascynowana sztuką antyczną, co znalazło swoje odbicie w ,,Tajemnej Historii".

,,Iliada" Homera, ,,Bachantki" Eurypidesa, a także ,,Poetyka" Arystotelesa są tylko nielicznymi nawiązaniami literackimi, które inspirują bohaterów do rozważań filozoficznych o życiu i sztuce. Kreują ich sposób spostrzegania rzeczywistości i stają się częścią ich ekscentrycznej osobowości.

Artyzm tej powieści wyraża się również poprzez język literacki Tartt. Autorka stworzyła świat przedstawiony i bohaterów, dla których zmysł estetyczny jest czymś naturalnym - wartością, do której należy dążyć. Używa metafor i porównań, które pomimo swojej delikatności i prostoty, zdecydowanie wpływają na wyobraźnię i odczucia. Doskonale balansuje między językiem poetyckim i naukowym obecnym podczas wykładów profesora, a potocznym na studenckich imprezach. Świat literacki Tartt jest żywym organizmem, którego stajemy się częścią w chwili, gdy otwieramy książkę.

Jak przyznała sama autorka w wywiadzie dla BBC Bookclub, struktura powieści i pomysł zdradzenia czytelnikowi tożsamości ofiary i sprawców morderstwa na samym początku książki również została zainspirowana literaturą klasyczną. Porównała ten zabieg do tykającej bomby umieszczonej pod stołem, przy którym siedzą bohaterowie. Czytelnik ją widzi i z niepokojem oczekuje na jej wybuch, podczas gdy postacie nie mają pojęcia o jej istnieniu.

Czytając ,,Tajemną Historię" próbujemy odszukać moment, w którym okrutny los ofiary został przypieczętowany i kiedy się wypełni. Widząc interakcje pomiędzy bohaterami mamy wrażenie, że powinniśmy coś zrobić, aby zapobiec tragedii.

Nie jeden raz zatracimy się w myślach Richarda, który jest narratorem powieści. Będą chwile, gdy będziemy dostrzegać logikę bohaterów, a co gorsza być może się z nią zgodzimy. Perspektywa Richarda nie tylko utrudnia nam spojrzenie na całokształt sytuacji obiektywnie, ale i bardzo nas ogranicza. Wiemy tylko tyle ile wie narrator – reszty musimy się domyśleć. Czy Henry jest wart zaufania? Czy relacja Camilli i Charlesa jest tylko tym co pokazują światu? Co jest przyczyną dziwnego zachowania Bunny'ego i czy Francis może coś ukrywać? Czy zaufamy odpowiedziom, do których dojdzie Richard i uwierzymy w jego wyidealizowany światopogląd?

,,Tajemna Historia" Donny Tartt jest książką, która po przeczytaniu pozostawia czytelnika z większą ilością pytań niż miał ich na początku. Zdecydowanie jest to lektura, do której sięga się parokrotnie i za każdym razem odnajduje szczegóły, na które wcześniej nie zwróciło się uwagi. Uzależniająca, zmysłowa, mroczna i pasjonująca. Tartt otwiera przed nami drzwi do zamkniętej społeczności, która niczym zakazany owoc, kusi by się do niej zbliżyć.

Pozostaje więc jedynie pytanie, które z pewnością zadałby profesor Morrow – ,,czy jesteście gotowi zostawić świat materialny i zająć się rzeczami wzniosłymi?"

Kinga Piech
Dziennik Teatralny Dolny Śląsk
21 października 2022
Książki
Tajemna historia
Portrety
Donna Tartt

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...