Poeta cichej desperacji

Od scenicznych początków było wiadomo, że stanie się jedną z największych legend Hollywood - i tak też się stało. Dwukrotnie odebrał Złotego Rycerzyka - w 1987 r. dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie "Kolor pieniędzy" w reż. Martina Scorsese, a rok wcześniej - honorowego za całokształt twórczości. Każdą rolę obracał w złoto. Nie dziwi więc, że był dziewięciokrotnie nominowany do Oscarów - za pierwszoplanowe role w filmach: "Kotka na gorącym blaszanym dachu" (1958), "Bilardzista" (1961), "Hud, syn farmera" (1963), "Nieugięty Luke" (1967), "Bez złych intencji" (1981), "Werdykt" (1982), "Naiwniak" (1994) i raz za drugoplanową rolę w filmie "Droga do zatracenia" (2002).

24 kwietnia na Uniwersytecie w Princeton studenci obchodzą Dzień Newmana - tego właśnie dnia każdy musi, według tradycji, wypić 24 piw w ciągu 24 godzin. Aktorowi chyba nie do końca ten pomysł się spodobał - deklarował, że czułby się lepiej, gdyby tej tradycji nie kontynuowano. W 1982 r. stworzył firmę Newman's Own, produkującą żywność. Całość dochodów zasila Newman's Own Fundation.

W 1949 r. ożenił się z Jackie Witte, z którą miał troje dzieci (Scotta, Susan i Stephanie). Para rozstała się dziewięć lat później, a Newman poślubił Joanne Woodward, z którą miał trzy córki - Elinory "Nell" Teresy, Melissy i Claire. - Ludzie dziwią się, że od 27 lat jestem wierny żonie. Ale dlaczego miałbym szukać hamburgera, skoro mam pod ręką befsztyk - mówił w wywiadach. W 2008 r. media doniosły, że Newman - były nałogowy palacz - cierpiał na raka płuc, co doprowadziło do jego śmierci. Zmarł 26 września 2008 – w wieku 83 lat – w swoim domu w Westport w stanie Connecticut.

Na topie przez 40 lat
- Chciałbym być zapamiętany, jako facet, który spróbował. Spróbował być częścią swojego życia, spróbował pomóc ludziom w komunikacji między sobą, spróbował znaleźć trochę przyzwoitości w swoim życiu, spróbował rozwinąć się, jako istota ludzka - mówił. I nie ma co dyskutować - Paula Newmana pamiętają wszyscy. I to nie tylko za jego role.

Urodził się na zamożnych przedmieściach Cleveland - w Shaker Heights w Ohio. Był najmłodszym dzieckiem Theresy (Słowaczki z pochodzenia) i Arthura Sigmunda Newmana (potomka żydowskich emigrantów z Węgier i Polski). W liceum brał udział w przedstawieniach teatralnych, ale nie tylko - był dobry w piłce nożnej, koszykówce oraz świetnie pływał. Otrzymał stypendium sportowe i zaczął studiować ekonomię. Podczas II wojny światowej służył jako strzelec-radiotelegrafista w US Naval Air Corps - miał zostać pilotem, ale okazało się, że był daltonistą. A aktorstwem zajął się, gdy wyrzucono go za pijaństwo z uczelnianej drużyny futbolowej. Po ukończeniu uniwersytetu w 1949 r. spędził jeden sezon, występując na deskach teatru Woodstock Players w Chicago. Po śmierci ojca w 1950 r., powrócił do Cleveland i przez rok prowadził jego interes - sklep ze sprzętem sportowym. Zniechęcony myślą o karierze sklepikarza, sprzedał go i wyjechał do Nowego Jorku.

Na początku lat 50. uczęszczał do Yale Drama School w New Haven. W tym samym czasie pracował w nowojorskiej telewizji i uczył się w słynnym Actors Studio. Jego broadwayowski debiut w spektaklu "Picnic" Williama Inge'a przyciągnął uwagę krytyków - szybko okrzyknięto go jednym z najlepiej obiecujących aktorów. W tym czasie był często mylony z Marlonem Brando - Newman przyznał się, że dał ok. 500 autografów: "Z najlepszymi życzeniami od Marlona Brando".

Paul Newman i "najgorszy film lat 50."
Występował w telewizji, m.in. w serialu "The Aldrich Family". Na wielkim ekranie pojawił się w 1954 r. - w "Srebrnym kielichu". Był to epizod biblijny, którym był tak załamany, że w "Variety" zamieścił ogłoszenie, w którym przeprosił za swój występ. Film przyniósł 41 mln dol. strat, a sam Newman tak o nim po latach opowiadał: "miałem zaszczyt wystąpić w niewątpliwie najgorszym filmie lat 50.".

W latach 70. chciał zagrał jedną z głównych ról w ekranizacji "The Front Runner" Patricii Nell Warren, miłosnej historii pomiędzy trenerem a zawodnikiem. Film nigdy nie powstał, a sam Newman stał się bohaterem wielkiej medialnej burzy.

Jego wielką pasją były wyścigi samochodowe. Skąd się wzięła? Wszystko zaczęło się po "Zwycięstwie" z 1969 r. Trzy lata później miał za sobą pierwszy profesjonalny wyścig. W 1979 r. ukończył 24-godzinny wyścig LeMans na drugiej pozycji. Do końca życia co rusz brał udział w rozrywkach. Mało tego - był współwłaścicielem zespołu wyścigowego Newman/Haas Racing!

Newman w miejsce Deana
Newman - pomimo pierwszych nienajlepszych występach - został jednak dostrzeżony. Dwukrotnie zagrał role, w których miał wystąpić - przedwcześnie zmarły - James Dean. Najpierw - w telewizyjnym "The Battler", a potem w "Między linami ringu" (1956) Roberta Wise'a. Rola boksera Rocky'ego Graziano to był strzał w dziesiątkę - prasa okrzyknęła go "następcą Jamesa Deana" i "nowym Marlonem Brando".

Jemu ten wizerunek zaczął ciążyć. Nie dziwi więc, że zaczął od niego uciekać. Stąd wybór ról jak w "Kotce na gorącym blaszanym dachu" Richarda Brooksa według dramatu Tennessee Williamsa, "Bilardziście", "Słodkim ptaku młodości", "Hudzie, synu farmera" i "Nieugiętym Luke'u".

Koniec lat 60. przyniósł kolejne sukcesy - i to nie tylko aktorskie. W 1968 r. Newman stanął po drugiej stronie kamery i wyreżyserował "Rachelo, Rachelo" - opowieść o prowincjonalnej nauczycielce z Joanne Woodward w roli głównej. Rok później - z Sidneyem Poitier, Barbrą Streisand i Steve'em McQueenem - założył wytwórnię First Artists oraz rozpoczął współpracę z Georgem Royem Hillem oraz Robertem Redfordem (o którym powiedział kiedyś: "Za milion dolarów sam bym się z nim przespał..."). Współnie zrealizowali dwie pastiszowe komedie - "Butch Cassidy i Sundance Kid" (1969) oraz "Żądło" (1973). Przez dwie kolejne dekady Newman realizował się jako reżyser. Jego filmy - m.in. "Rodzina Stamperów" (1971), "Bezbronne nagietki" (1972), "Harry i syn", "Szklana menażeria" (1987) - przyniosły mu uznanie krytyki oraz tytuł "poety cichej desperacji". W tym czasie zaczął realizować się także jako producent.

Od młokosa do pełnego wigoru mentora
Hollywood pozwolił mu dojrzeć. I tak z butnego i cynicznego młokosa Newman stał się 70-latkiem - pełnym energii i zapału mentorem. Nie rezygnował jednak z aktorstwa - rola w "Naiwniaku" (1994) Roberta Bentona przyniosła mu dziewiątą nominację do Oscara, w 1999 r. wystąpił obok Kevina Costnera oraz Robin Wright w "Liście w butelce". Rok później na ekrany kin wszedł film "Where The Money Is?". W 2002 r. zagrał gangstera Johna Rooneya w "Drodze do zatracenia". Potem były występy w telewizji - "Empire Falls" i "Our Town" - oraz przygoda z animacją ("Auta").

W 1987 r. Newman otworzył przedsiębiorstwo spożywcze Newman's Own produkujące sosy do sałatek i spaghetti - dochody przeznaczał na działalność charytatywną. Razem z Joanne Woodward założył też "Hole In The Wall Gang Camp" - organizację pomagającą przewlekle chorym dzieciom oraz Fundację im. Scotta Newmana na rzecz walki z nałogiem narkotykowym, nazwaną tak dla pamięci jego jedynego syna, który zmarł w 1978 r. z powodu przedawkowania.

Przez ponad cztery dekady należał do największych gwiazd kina. W 1986 r. otrzymał specjalnego Oscara "w uznaniu wielu pamiętnych, wzbudzających zachwyt ról filmowych oraz postawę życiową i poświęcenie aktorstwu". Osiem lat później Akademia przyznała mu także honorowego Oscara, Jean Hersholt Humanitarian Award, za działalność charytatywną. Nazwisko Newmana pojawiło się na na słynnej liście wrogów Nixona (Richard Nixon's Enemies List).