Pokój Becketta we wnętrzu lodówki

"Twardy gnat, martwy świat" to jedno z przedstawień najdłużej utrzymujących się w repertuarze kieleckiej sceny (z przerwami grane jest od 1 marca 2014 roku, czyli od dnia premiery). Sztukę napisał kielczanin, Mateusz Pakuła, na zamówienie Teatru im. Żeromskiego (podobnie jak i wcześniejszą sztukę "Mój niepokój ma przy sobie broń"). "Twardy gnat..." stanowi też drugą część dyptyku teatralnego, którego pierwszą część, "Na końcu łańcucha" pokazał Teatr im. Osterwy w Lublinie.

Mateusz Pakuła zastosował w tej pracy autorską metodę tak zwanego "bad writingu", który w skrócie rzecz ujmując polega na tym, by na podstawie złych tekstów tworzyć dobrą sztukę. Jako punkt wyjścia autor wykorzystał powieść "Ten, który sprzeciwił się szatanowi" Marcina Obuchowskiego, którą ten wydał własnym sumptem w 2008 roku w nakładzie piętnastu egzemplarzy przeznaczonych dla znajomych i rodziny. Pakuła "zacytował" ją w swojej sztuce praktycznie bez własnych ingerencji, mających na celu poprawienie błędów językowych czy grafomańskiego stylu. Bohaterem jest 44 - letni Hans Klops, taki współczesny Hiob, "człowień" (synteza słów: człowiek i pień), czyli człowiek głuchy jak pień na własne cierpienia dotykające go w różnych sferach życia rodzinnego i zawodowego.

Pierwsza część przedstawienia to w zasadzie monolog głównego bohatera o otaczającym go świecie i pokazujących go mediach. Wiele tu absurdu, groteski, odwołań do Biblii i pop-kultury. Formalnie w dużym stopniu przypomina to kabaretowy stand-up. Znakomicie odnajduje się w tej konwencji Andrzej Plata, obdarzony ogromnym talentem charakterystycznym i komediowym, a nawet pantomimicznym; aktor swobodnie wchodzi w interakcję z publiczności, na moment wychodząc nawet z roli, umiejętnie ogrywa też luki w pamięci (nagrania dokonano pewnie po jakiejś przerwie w graniu "Twardego gnata...") i korzystanie z pomocy suflerki. Jak najbardziej słusznie Andrzej Plata nagrodzony został za tę rolę na XIX Ogólnopolskim Festiwalu Komedii Talia w Tarnowie (nagrodzono tam również pomysłową, scenografię Justyny Elminowskiej, która zamieniła przestrzeń Małej Sceny Teatru Żeromskiego zwanej Pokojem Becketta we wnętrze lodówki). Aktorowi towarzyszą na scenie demoniczna Marchewka i gadająca Pieczarka, czyli rodzeństwo: Zuzanna i Antonis Skoliasowie (zamknięci w pojemnikach do przechowywania produktów w lodówce), autorzy muzyki do spektaklu, wykonujący ją "na żywo", a czasem prowadzący dialog z bohaterem. Zuzanna Skolias występuje też w roli dziennikarki telewizyjnej w drugiej części spektaklu.

Druga cześć przedstawienia zdaje się nieść przesłanie sztuki. Na scenie pojawiają się bowiem dwaj pisarze: onże Obuchowski, występujący w programie telewizyjnym anonimowo (gra go Wojciech Niemczyk) i sam Pakuła, występujący z odsłoniętą przyłbicą, dumny z siebie, gdyż zrobił coś nowatorskiego, ponieważ podejrzanego etycznie (w tej roli - Dawid Żłobiński). W studiu telewizyjnym panowie toczą (często słowami, które trudno uznać za parlamentarne) dyskusję o kradzieży własności intelektualnej, o tym, czy etyczne jest wyśmiewanie dzieła innego autora, nawet jeśli nie jest ono udane, a twórcy po prostu brak talentu. Jest też sporo o moralności, Bogu, diable i kilku jeszcze nie mniej górnolotnych tematach. Niemczyk i Żłobiński tworzą wyraziste, skontrastowane ze sobą postacie, świetnie dialogują ze sobą, wydobywając sensy i przesłania (często ironiczne i przewrotne) sztuki Mateusza Pakuły.

To, jak się wydaje, w równej mierze zasługa ich talentu, ale również pracy czeskiej reżyserki, Evy Rysovej, absolwentki wydziału reżyserii Akademii Teatralnej w Brnie, dla której praca nad "Twardym gnatem, martwym światem" była czwartą reżyserską pracą w Polsce (w tym drugą z Mateuszem Pakułą). Spektakl otrzymał Dziką Różę za najlepsze przedstawienie sezonu i Nagrodę Dziennikarzy w dorocznym plebiscycie organizowanym przez Teatr im. Żeromskiego w Kielcach oraz lokalne media.