Polifoniczna dysputa o kondycji tańca i krytyki w Polsce

"Teoria tańca w polskiej praktyce " - aut. Hanna Raszewska-Kursa - Wydawnictwo Universitas

„Teoria tańca w polskiej praktyce" Hanny Raszewskiej-Kursy wydana nakładem Wydawnictwa Universitas to najnowsza publikacja poruszająca tematykę tańca i teatru tańca współczesnego, jednakże zupełnie w innym kontekście niż miało to miejsce dotychczas. Jej premiera miała miejsce 30 września 2018 r.

Jak zaznacza autorka, celem przyświecającym jej przy tworzeniu publikacji „Teoria tańca w polskiej praktyce" była chęć i zarazem potrzeba oddania głosu osobom często niewidzialnym, a będącymi niezbywalnymi elementami ekosystemu sztuki tańca. Takim, które można nazwać „szarymi eminencjami" świata tańca. Tym sposobem na plan pierwszy wysunięci zostali choreologowie i choreolożki, czyli badacze i badaczki tańca, krytycy i krytyczki, kuratorzy i kuratorki, a także producenci, producentki i managerowie i managerki. Słownictwo oddaje dyskurs równościowy. Autorka koncentruje się na osobach, których mrówcza praca przy organizacji życia artystycznego oraz dokumentowania dokonań polskich artystów pozwala nie tylko na rozwój sztuki tanecznej, ale i ocalenie jej od zapomnienia. Powzięte założenie zostało zrealizowane z powodzeniem.

Hanna Raszewska-Kursa podkreśla, że choreologia, czyli nauka o tańcu, jest stosunkowo młodą dyscypliną, która w dodatku nie została wyodrębniona z dziedziny nauk humanistycznych, przez co zawieszona jest gdzieś pomiędzy teatrologią, muzykologią i historią sztuki, a jej historia jest mało znana. Autorka w swojej publikacji łączy taneczne wątki snując opowieść o ludziach, nie o instytucjach, jednakże obiektem jej zainteresowań nie są sami artyści, a osoby odpowiadające za organizację, krytykę oraz badania związane ze sztuką taneczną. To novum w podejściu do omawianego tematu.

Publikacja składa się z dwóch rozdziałów oraz aneksu. Pierwszy z nich zawiera informacje dotyczące teorii i krytyki w XX wieku. Raszewska przywołuje krytyków i recenzentów w porządku chronologicznym. Mowa tu m.in. o: Tacjannie Wysockiej, Tadeuszu Zyglerze, Irenie Turskiej, Janinie Marcinkowej, Roderyku Lange, czy Marii Sobolewskiej-Drabeckiej, Elżbiecie Mamontowicz-Łojek, Barbarze Sier-Janik, Zofii Pelc i Agnieszce Jelewskiej. Przy każdej postaci znajduje się adnotacja dotycząca lat życia, przestrzeni działania oraz wybrane publikacje. Niektóre metryczki uzupełniono także o lapidarny opis, bądź cytat przybliżający sylwetkę, inne zawierają jedynie nazwisko oraz kilka wybranych publikacji, co świadczy o pewnym braku konsekwencji. Wydaje się także, że cytaty zostały wybrane przypadkowo. Brakuje tu chociażby szczątkowego opisu przybliżającego czytelnikowi daną postać, bo publikacja ta posiada potencjał i mogłaby pretendować do miana swoistego vademecum.

Natomiast rozdział drugi zatytułowany „Współczesność. Teoria, krytyka, organizacja" stanowi efekt rozmów przeprowadzonych przez autorkę z 24 praktykami, teoretykami i krytykami tańca, czyli przedstawicielami „środowiska tanecznego. Katalog otwiera rozmowa z dr hab. Małgorzatą Komorowską (ur. 1939 r.), emerytowaną prof. Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie, a wieńczy wywiad przeprowadzony z Karoliną Wycisk (ur. 1989 r.), reprezentującą najmłodsze pokolenie krytyków i organizatorów tańca. Schemat rozmowy jest podobny w przypadku wszystkich przepytywanych. Brak tu zindywidualizowanego podejścia. Respondenci odpowiadali na takie same pytania, dotyczące m.in. początków zainteresowania tańcem oraz tego, czego sami oczekują od tańca i czego potrzebuje polska krytyka tańca żeby się rozwijać. Jednakże w przypadku wybranych osób katalog pytań ulega zmianie, uszczegółowieniu. Oprócz ogólnych, padają także konkretne pytania – można domniemywać, że ci respondenci są autorce znani, a w przypadku innych kwerendy nie okazały się zbyt dokładne i to respondenci mają zaprezentować się światu w całej krasie.

Tymczasem aneks to nic innego jak lapidarny przegląd działań pozascenicznych artystów i artystek zajmujących się badaniami, krytyką oraz organizacją życia artystycznego. Szkoda jednak, że autorka działając zgodnie ze strategią przyjętą w pierwszym rozdziale dokonała wyboru dorobku przedstawionych reprezentantów środowiska tanecznego. Przytoczenie wszystkich publikacji, projektów, spektakli, czy imprez zorganizowanych przez wskazane osoby to tytaniczny wysiłek, ale może warto podjąć ten trud w publikacji stanowiącej świadectwo działalności „ludzi tańca".

Dużą zasługą Raszewskiej jest przekrojowy dobór interlokutorów. Dzięki temu odpowiedzi padające z ust reprezentantów różnych pokoleń pozwalają na nakreślenie pewnych etapów rozwoju krytyki tanecznej oraz cech charakteryzujących poszczególne dziesięciolecia. Po lekturze wywiadów czytelnik posiada dość precyzyjny obraz metamorfozy, jakiej podlegała polska krytyka tańca w ciągu minionych dziesięcioleci. Zauważalny staje się także regres obecności krytyki tanecznej na łamach prasy, migracja wiadomości kulturalnych do Internetu, ale i stopniowy upadek prasy drukowanej, z której to przedwojenni miłośnicy sztuki tanecznej czerpali szczegółowe informacje o artystach i spektaklach.

Rozmówcy zwracają uwagę na fakt, iż w mediach najczęściej pojawiają się zapowiedzi rozmaitych wydarzeń tanecznych, ale brak już recenzji i krytycznych opracowań. Podnoszą zasadność traktowania recenzentów jako kronikarzy dnia dzisiejszego. Dr hab. Małgorzata Komorowska wysuwa postulat podjęcia badań nad tańcem na uniwersytetach. Jej zdaniem właściwym miejscem do tego typu aktywności byłoby kulturoznawstwo. Janusz Marek z Centrum Sztuki Współczesnej – Zamek Ujazdowski w Warszawie, formułuje zarzut, że taniec współczesny prawie nie występuje w radiu i w telewizji publicznej. Z kolei Jagoda Ignaczak z Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu i UMFC w Warszawie zauważa, że okres XX-lecia jest białą plamą i domaga się opisania.

Respondenci opowiadając o elementach niezbędnych do rozwoju tańca, wskazują na wspólnotowość, potrzebę wzajemnego wspierania się przedstawicieli całego środowiska tanecznego, stworzenia instytucji wspierających artystów oraz krytyków i wsparcia instytucjonalnego, finansowego, mecenatu państwowego i stworzenia drukowanego pisma traktującego o sztuce tanecznej. Jadwiga Majewska zauważa, że taniec to sztuka ulotka, wymagająca skrupulatnej dokumentacji, a dr Joanna Gorwa z Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, prowadząca unikatowe badania z biomechaniki, podkreśla, że tancerz stanowi poniekąd kombinację sportowca wyczynowego i artysty, jednakże nie można go wpisać w ramy sportu, ponieważ nie dba się o niego tak, jak o sportowców. Dr Gorwa porusza także problem przywrócenia tancerzom emerytury od 45. roku życia. To zdecydowanie jeden z najciekawszych wywiadów przeprowadzonych przez autorkę publikacji, stanowiący ważny głos w sprawie kondycji współczesnego artysty-tancerza w Polsce.

Hanna Raszewska-Kursa stosując narrację polifoniczną oddaje głos przedstawicielom środowiska tanecznego, a każdy z nich prezentuje swój pogląd na sytuację tańca w Polsce. Niewątpliwie „Teoria tańca w polskiej praktyce" to ważna publikacja, która rzuca nowe światło na kondycję polskiej krytyki tanecznej. Szkoda tylko, że ogólna konstatacja płynąca z lektury jest na wskroś smutna. Niemalże wszyscy respondenci podkreślają, że złota era tańca minęła bezpowrotnie, kulturę wyrugowano z łamów prasy, upadły gazety, zamknięto portale internetowe związane z krytyką taneczną, a świat tańca jest najbardziej niedofinasowaną dziedziną sztuki. Jeżeli samym teoretykom i praktykom towarzyszą takie uczucia, czy sytuacja tańca może ulec zmianie?

Hanna Raszewska-Kursa jest badaczką i krytyczką tańca oraz doktorantką Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Wykłada „teorię tańca" w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina, historię tańca XX i XXI wieku w Mazowieckim Instytucie Kultury oraz w Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie. Aktywnie uczestniczy w rozmaitych konferencjach naukowych i festiwalach tanecznych zarówno w Polsce, jak i za granicą. Publikuje także artykuły naukowe, recenzje, wywiady, teksty informacyjne i in. na łamach m.in. „Studia Choreologica", taniecPOLSKA.pl , „Pulse Dance", „nietak!t. inne strony teatru", teatralny.pl.

Magdalena Mikrut-Majeranek
Dziennik Teatralny Katowice
29 stycznia 2019

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...