Rocznica prapremiery

"Straszny dwór" - muzyka Stanisław Moniuszko, libretto Jan Chęciński

Straszny dwór - polska opera w czterech aktach skomponowana przez Stanisława Moniuszkę w latach 1861-1864. Libretto do opery napisał Jan Chęciński. Posiadając cechy romantyczne i komediowe zarazem, dzieło cechuje silne zabarwienie patriotyczne. Z powyższych powodów było jednocześnie popularne wśród polskiej publiczności i zakazane przez rosyjskie władze okupacyjne; opera powstała w okresie zaborów. Premiera polska przerodziła się w wielką manifestację patriotyczną.

Opera napisana po upadku powstania styczniowego jest wielkim manifestem patriotycznym. Prapremiera miała miejsce w Warszawie 28 września 1865. Dzieło jest uważane za najlepszą operę Moniuszki i zarazem najlepszy tego typu utwór polski XIX wieku.

Geneza i przyjęcie opery

W połowie XIX wieku Polska znajdowała się pod zaborami. Terytorium ogromnego wcześniej państwa podzielone zostało pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. W poszczególnych zaborach okupanci prowadzili zakrojoną na szeroką skalę politykę rusyfikacyjną i germanizacyjną. Wielu polskich pisarzy, artystów i muzyków tego okresu zajmowało się w swej twórczości problemem walki z germanizacją i rusyfikacją. Także w operze Straszny dwór odnajdujemy podobne wątki, i to zarówno w warstwie literackiej jak i muzycznej.

W dziele zaprezentowany został zarówno idylliczny obraz życia w polskim dworku szlacheckim, jak i idea patriotycznego obowiązku związanego z postawą żołnierskiej odwagi, dzielności oraz gotowości do zbrojnego wystąpienia przeciwko wrogom Ojczyzny. Należy również zwrócić uwagę, iż autorzy podkreślili elementy związane z etosem rodziny, szczególnie cechę honoru. W operze, już w pierwszych scenach, widoczny jest konflikt pomiędzy naturalną chęcią prowadzenia spokojnego życia w rodzinnym domu - założenia rodziny - i patriotycznym obowiązkiem służenia Ojczyźnie z bronią w ręku. Narodowy charakter dzieła spotkał się z reakcją cenzury rosyjskiej. Opera znalazła na całe pokolenia trwałe miejsce w sercach Polaków.

Historia wystawień

Dzieło Moniuszki było pierwszy raz wystawione w Teatrze Wielkim w Warszawie 28 września 1865. Po trzecim przedstawieniu zostało zdjęte z afisza przez carską cenzurę. Władze zaborcze uznały wątki narodowe za zbyt niebezpieczne - dwa i pół roku wcześniej stłumiono powstanie styczniowe. Moniuszko żył jeszcze do 1872, ale dzieło nie doczekało się wystawienia przed jego śmiercią.

Wystawienia w innych miastach: Lwów (1877), Praga (1891), Wiedeń (1892), Bazylea (1939). W Rosji opera została wystawiona po raz pierwszy w roku 1873 w Kijowie. W Związku Radzieckim była wystawiona w Moskwie (1946), w Mińsku (1952), w Leningradzie (1953), we Lwowie (1974) itd.

Angielska wersja opery The Haunted Manor powstała w 1970. Tłumaczeniem zajął się dr George Conrad we współpracy ze śpiewaczką i nauczycielką śpiewu Mollie Petrie. Światową premierę wersji anglojęzycznej przygotowało University of Bristol Operatic Society w 1970. Przedstawienie wzbudziło duże zainteresowanie brytyjskiej Polonii; w tym okresie Polska znajdowała się w strefie wpływów sowieckich będąc członkiem Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej. Wielu Polaków podróżowało do Bristolu, by zobaczyć operę, która tak naprawdę była czysto amatorskim przedstawieniem przygotowanym przez grupę studentów. Angielska wersja była wystawiana jeszcze wielokrotnie po roku 1970. Głośne było wznowienie angielskiej wersji z lutego 2001 przez brytyjską Opera South (wcześniej Opera Omnibus). We Francji, w Lyonie, Teatr Wielki z Łodzi wystawił w 1986 Straszny Dwór

Streszczenie

Rzecz dzieje się w pierwszej połowie XVIII wieku. Zbigniew i Stefan wracają do domu po skończonej służbie wojskowej. Poprzysięgają się nie żenić. Ale inne są zamiary ich stryjenki - Cześnikowej. Bracia jednak, wbrew jej woli, odwiedzają starego przyjaciela ich ojca - Miecznika z Kalinowa i poznają tam jego piękne córki. Zaczynają się wahać. Tymczasem Cześnikowa, która chce ich wydać za inne panny, wyrabia im złą markę u Miecznika, twierdząc, że to tchórze. Damazy, panny i Skołuba postanawiają przekonać się, czy panicze są faktycznie podszyci strachem. Skołuba opowiada Maciejowi wojennemu druhowi braci w służbie u nich "straszną" historię Strasznego Dworu. Panicze nic sobie z tego nie robią, ale chcąc dotrzymać postanowienia, decydują się wyjechać. Mało tego - wrażenie na nich robi inna historia, nie ta o praprababkach czy duchach w zegarze. Damazy mówi im bowiem, że gmach ten przed laty powstał z hańbiących usług zapłaty, że na tych murach przekleństwa i łzy i stąd nad nimi gniew Boski grzmi!. Miecznik wyjaśnia jednak sytuację - podstęp Damazego wychodzi na jaw, podobnie jak wzajemne zauroczenie młodych, ku ogólnej radości i wstydowi Damazego właśnie. Tak.. tak... to straszny, bardzo straszny dwór! - jak powiedział Stefan w Arii z kurantem, a sam Miecznik, gospodarz dworu też dopowie i tak strasznym będzie wciąż, Boska wola!... dlaczego? Grozę sąsiadów wywołuje uroda mieszkających "od zawsze" w Kalinowie panien. W trudnych wojennych czasach to tam w konkury uderzają młodzi przystojni szlachcice. Córkom sąsiadów zagraża staropanieństwo.

Osoby:

Miecznik (baryton)
Hanna i Jadwiga - jego córki (sopran i mezzosopran)
Damazy - zalotnik Jadwigi i Hanny (tenor)
Zbigniew i Stefan - bracia, towarzysze pancerni (bas i tenor)
Maciej - stary sługa braci (baryton)
Skołuba - stary żołnierz i klucznik Miecznika (bas)
Cześnikowa - stryjenka braci (mezzosopran)
Marta - niewiasta pracująca w domu "panów braci" (sopran)
Grześ - pastuch (baryton)
Stara kobieta (mezzosopran)
Chłopiec (rola mówiona)

Słynne arie i melodie:

- Więc gdy się rozstaniem (początek I aktu)
- Z tej strony Powiśla (Cześnikowa, akt I)
- Spod igiełek kwiaty rosną (początek II aktu)
- dumka Jadwigi Biegnie słuchać w lasy knieje, akt II
- Recytatyw i polonezowa aria Miecznika z II aktu Bawić się, jak chcemy możem... Kto mych dziewek serce której
- Aria z kurantem, (Stefan, akt III)
- Aria Skołuby z III aktu Ten zegar stary
- kwartet z III aktu Ni boleści, ni rozkoszy
- Do grobu trwać w bezżennym stanie!... Któraż to która, tej ziemi córa (recytatyw i aria, Hanna, akt IV)
- Przed stoma lat mój zacny dziad (Miecznik, akt IV)
- finałowy Mazur z czwartego aktu

Straszny dwór jest jedną z najczęściej wystawianych w Polsce oper. Cechuje się intuicyjną harmonią, wspaniałą konstrukcją grup scenicznych, subtelną acz bogatą instrumentalizacją, nowatorską melodycznością. Kompozytor pokazał kunszt budowy dzieła dramatycznego, integrując zarazem tradycyjne polskie pieśni i tańce (mazurek, polonez, krakowiak). Dzieło w znakomity sposób oddaje tragicznego ducha tamtej epoki.

Dziś - 28 września - w Białymstoku odbędzie się premiera "Strasznego dworu" w reżyserii Roberto Skolmowskiego wystawiona dla uczczenia otwarcia gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej.

(-)
Wikipedia
28 września 2012

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...