Stanisław Moniuszko (1819 - 1872)
Kompozytor, dyrygent, pedagog, organista.Urodził się 5 maja 1819 w Ubieli k. Mińska Litewskiego. Zmarł 4 czerwca 1872 w Warszawie.
Po odbyciu wyższych studiów muzycznych w Berlinie, w 1840-57 mieszkał i działał w Wilnie, wybitnie przyczyniając się do ożywienia wileńskiego środowiska muzycznego. W 1842 starał się o stanowisko dyrygenta orkiestry teatrów cesarskich w Petersburgu. W 1847 przygotował i poprowadził montaż estradowy najwcześniejszej wersji "Halki". Od ok. 1850 sporadycznie dyrygował przedstawieniami operowymi w teatrze wileńskim, a także podczas wyjazdów tego teatru do innych miast. W 1854 w Wilnie dyrygował premierą dwuaktowej "Halki". Komponował w tym czasie ilustracje muzyczne do sztuk teatralnych, m.in. do "Sabaudki, czyli Błogosławieństwa matki" i "Kaspra Hausera".
W 1858 przeniósł się na stałe do Warszawy, gdzie po sukcesie "Halki" wzbogaconej muzycznie i rozbudowanej do czterech aktów, zaproponowano mu stanowisko pierwszego dyrygenta z tytułem dyrektora opery Warszawskich Teatrów Rządowych. Stanowisko to objął 1 sierpnia 1858 (nominacja z dnia 9 października 1858) i piastował je (obok Jana Ludwika Quattriniego) do końca życia. Na scenie Teatru Wielkiego prowadził przede wszystkim swoje opery, a więc: "Flisa" (1858), "Hrabinę" (1860), "Verbum nobile" (1861), "Straszny dwór" (1865), "Parię" (1869); sporadycznie także przedstawienia innych oper: "Haydee", "Koń spiżowy", "Zampa", "Kady", "Antreprener", "Traviata", "Wolny strzelec" i operetek: "Pierwszy dzień szczęścia", "Sinobrody".
Jego twórczość kompozytorska dla teatru była rozległa i miała zasadnicze znaczenie dla rozwoju opery polskiej. Komponował nie tylko opery poważne, ale także komiczne, operetki i wodewile ("Nocleg w Apeninach", "Ideał", "Karmaniol", "Loteria", "Nowy Don Kiszot", "Bettly", "Jawnuta"); muzykę do baletów ("Figle szatana", "Libelta, albo Zemsta owadu", "Monte Christo"); fragmenty baletowe, uwertury do sztuk i oper ("Fedra" Jeana Racine'a, "Hamlet" i "Kupiec wenecki" Williama Szekspira, "Koń spiżowy" Daniela Aubera, "Wesołe kumoszki z Windsoru" Otto Nicolaia). Był twórcą kantaty "Widma" - muzyki do II cz. "Dziadów" Adama Mickiewicza. Od 1865 dyrygował "Widmami" na estradach Lwowa, Warszawy, Wilna, Krakowa. Od 1866 wykładał w Warszawskim Instytucie Muzycznym.
2 lutego 1872 roku Teatr Wielki wystawił ostatnie dzieło operowe Moniuszki – „Beatę".
Jest autorem ok. 268 pieśni, operetek, baletów i oper. Do jego najsłynniejszych dzieł należą opery: „Halka", „Straszny dwór" i „Paria".
Jego dzieła były nie tylko inscenizowane w teatrach ale także w telewizji. Kilkakrotnie dokonano ekranizacji „Halki" i „Strasznego dworu". Jest bohaterem dwóch filmów „Stanisław Moniuszko" w reż. Jerzego Salapskiego (1972) i „Stanisław Moniuszko" w reż. Kazimierza Oracza (1984).
Stanisław Moniuszko herbu Krzywda, był synem Czesława Moniuszko i Elżbiety z Madżarskich (Madzarskich). Ożeniony z Aleksandrą Muller (ślub 25 sierpnia 1840).
Zmarł na atak serca. Pogrzeb artysty stał się manifestacją narodową. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. W 1908 roku Warszawskie Towarzystwo Muzyczne ufundowało nowy grobowiec. 29 października przeniesiono do niego trumny ze zwłokami Stanisława i Aleksandry Moniuszków.
Większość pamiątek po kompozytorze przechowuje Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im. Stanisława Moniuszki.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, FilmPolski, Wikipedia, E-teatr
