Stanisław Różewicz (1924 - 2008)

Reżyser filmowy, teatralny, telewizyjny i scenarzysta filmowy, pedagog.

Urodził się 16 sierpnia 1924 roku w Radomsku. Zmarł 9 listopada 2008 w Warszawie.


Po maturze (1946) rozpoczął pracę w filmie jako asystent reżysera, współpracując z reżyserem Jerzym Zarzyckim. W tym samym roku zrealizował wspólnie z Wojciechem Jerzym Hasem krótkometrażowy film dokumentalny „Ulica brzozowa".

Pełnometrażowym, samodzielnym debiutem fabularnym Stanisława Różewicza był film „Trudna miłość" z 1953. Jednocześnie na początku lat 50. Różewicz współpracował jako asystent i II reżyser z innymi reżyserami. Od połowy lat 50. do początku 70. był też wykładowcą w szkole filmowej w Łodzi. Za pierwszy znaczący film w jego dorobku, zapowiadający kierunek dalszej drogi twórczej reżysera, uważa się „Trzy kobiety" z roku 1956. W późniejszych latach Stanisław Różewicz dał się poznać przede wszystkim jako reżyser filmów fabularnych, sporadycznie realizował także filmy dokumentalne.

Znaczącą rolę w polskiej kinematografii spełnił także jako założyciel i wieloletni kierownik artystyczny stworzonego w 1967 Zespołu Filmowego "Tor", w którym powstało wiele wybitnych polskich dzieł filmowych. Funkcję szefa "Toru" pełnił w latach 1967-1968 i 1972-1980.

Stanisław Różewicz jest bratem poety, dramaturga i prozaika Tadeusza Różewicza, z którym, obok prozaika Kornela Filipowicza, najchętniej współpracował przy scenariuszach swoich filmów. Wraz z bratem i Kornelem Filipowiczem stworzył w połowie lat 50. nieformalną grupę twórczą, nazwaną żartobliwie od imienia kotki Filipowicza "Miczura-film".

Pierwszą reżyserską pracą Stanisława Różewicza był zrealizowany wspólnie z Wojciechem J. Hasem film dokumentalny „Ulica Brzozowa" z 1947 roku. Film ten, jak pisze Marek Hendrykowski w monograficznej książce poświeconej twórczości Stanisława Różewicza (M. Hendrykowski "Stanisław Różewicz" 1999), często uważany za "wczesny przykład dokumentu socrealistycznego", był w istocie "jedną z pierwszych cichych ofiar socrealizmu".

Stanisław Różewicz, w istocie, za każdym razem tworzy filmowy Kammerspiel, kameralny dramat, w którym tak dobiera środki wyrazu, by przedstawione drobne zdarzenia z życia zwykłych ludzi w naturalny sposób wyrażały uniwersalne i ważkie problemy. Po niefortunnym debiucie fabularnym, jakim był, już na etapie napisanego przez Romana Bratnego scenariusza, film „Trudna miłość", rzeczywiście powstający pod presją estetyki socrealistycznej, kolejne filmy Różewicza są przemyślanymi obrazami, wychodzącymi spod ręki artysty świadomego swoich wyborów i znajdującego siłę, by w każdym przypadku tworzyć dzieło osobiste, często pod prąd obowiązujących, czy modnych tendencji.

Pod koniec lat 50., kiedy tworzył się styl zwany szkołą polską, kiedy Wajda realizował swoją Lotną, a Andrzej Munk Eroikę, Stanisław Różewicz pracował nad filmami takimi jak: „Wolne miasto", „Miejsce na ziemi", „Świadectwo urodzenia".

Atutem sięgających do historii filmów Różewicza była rzetelna dokumentacja, odtworzone z pietyzmem realia i fakty, kronikarska rzetelność, a nie epatowanie działającymi na emocje obrazami. Idąc pod prąd obowiązującej tendencji stworzył własny język, własny pełen prostoty styl, własną tonację. Nie jest to język wybrany jedynie do mówienia o historii, odnajdziemy go także w innych filmach tego twórcy, także tych podejmujących tematykę współczesną, jak „Głos z tamtego świata" z lat 60., czy „Kobieta w kapeluszu" z lat 80. A także w filmach o dorastaniu jak „Szklana kula" czy, porównywanym czasem z nowofalowym filmem "Czterysta batów" Françoisa Truffauta, „Miejscu na ziemi".

A jednak te chłodne, "nierozgrzane", jak pisano, filmy mają w sobie szczególną poetycką miękkość, tę samą co proza Kornela Filipowicza. Charakteryzuje je też, w równym co tę prozę, stopniu - jak pisze M. Malatyńska - "Lakoniczna emocjonalność, dyskrecja nastroju, umiejętność budowania napięć i ów obraz miary moralnej, zawsze stałej i niewzruszonej, która tkwi pod obrazem i pod emocją, jako jej jedyna konieczność i jedyny sens", co nadaje im szczególną wartość.

Brat Janusza Różewicza i Tadeusza Różewicza.
Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Stanisław Różewcz zrealizował spektakle Teatru TV:
1976 - Górna Austria (Franz Kroetz)
1980 - Spotkanie wśród gwiazd (Jan Parandowski)
1981 - Non omnis moriar (Zuzanna Ginczanka)
1990 - Pułapka (Tadeusz Różewicz)
1991 - Tylko matka (Stanisław Brzozowski)
1992 - Knock, czyli triumf medycyny (Jules Romanais)
1993 - Wyszedł z domu (Tadeusz Różewicz)
1995 - Mateczka (Władysław Terlecki)
1996 - Puszka Pandory (Frank Wedekind)
1997 - Śmieszny staruszek (Tadeusz Różewicz)
2000 - Dragon (Władysław Terlecki)
2004 - Matka i dziecko (Jon Fosse)

Na scenie teatralnej inscenizował sztuki:
1965 - Biedermann i podpalacze (Max Frisch) w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku
1976 - Puszka Pandory (Frank Wedekind) w Teatrze Studio w Warszawie
1979 - Celestyna (Fernando de Rojas) w Teatrze Polskim w Warszawie
1983 - Dom Bernardy Alby (Garcia Lorca) w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku
1988 - Sztukmistrz z Lublina (Isaac Singer) ) w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku
1999 - Twórcy obrazów (Per Olov Enquist) w Teatrze Powszechnym w Warszawie
2007 - Stara kobieta wysiaduje (Tadeusz Różewicz) w Teatrze Narodowym w Warszawie

Nagrody i odznaczenia:
1951 - Nagroda Państwowa II stopnia
1959 - Wiedeń - FF z okazji VII Światowego Kongresu Młodzieży i Studentów - II nagroda w kategorii filmów fabularnych za film "Wolne miasto"
1960 - San Sebastian - dyplom Hiszpańskiej Szkoły Filmowej za "Miejsce na ziemi"
1961 - Wenecja - XIII Międzynarodowy Festiwal Filmów Dziecięcych - Grand Prix "Złoty Lew św. Marka" oraz Nagroda Specjalna za film "Świadectwo urodzenia"
1962 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I Stopnia
1962 - Cannes (Francja) - Międzynarodowe Spotkania Filmów Młodzieżowych - Grand Prix Jury Młodzieżowego w kategorii filmów pełnometrażowych oraz wyróżnienie FIPRESCI za film "Świadectwo urodzenia"
1963 - Syrena Warszawska za film "Głos z tamtego świata"
1967 - Złota Kaczka za film "Westerplatte"
1967 - Nagroda MON za reżyserię filmów "Westerplatte" i "Wolne miasto"
1967 - Moskwa - V Międzynarodowy Festiwal Filmowy - Srebrny Medal za film "Westerplatte"
1967 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I Stopnia (zespołowa)
1971 - CSRS - Festiwal Filmów Pracujących - nagroda za reżyserię filmu "Romantyczni"
1974 - San Sebastian - Srebrna Muszla za film "Drzwi w murze"
1975 - Gdańsk - II FPFF - I Nagroda Główna za film "Opadły liście z drzew"
1977 - Łagów - Lubuskie Lato Filmowe - Złote Grono - za całokształt twórczości podejmującej od lat problemy moralne
1978 - Gdańsk- V FPFF - Grand Prix za walory poznawcze, ideowe i estetyczne filmu "Pasja"
1979 - Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia w dziedzinie filmu z okazji 35-lecia PRL za osiągni.ęcia w dziedzinie filmu fabularnego
1979 - Order Sztandaru Pracy II klasy
1984 - Medal 40-lecia PRL
1985 - Łagów - XV Lubuskie Lato Filmowe - nagroda za całokształt dorobku filmowego
1985 - Moskwa - XIV Międzynarodowy Festiwal Filmowy - dyplom specjalny FIPRESCI
1985 - Gdańsk - X FPFF Złote Lwy Gdańskie za film "Kobieta w kapeluszu"
1989 - Nagroda Klubu Krytyki Filmowej SD PRL "Syrena warszawska" w kategorii filmu kinowego "za całokształt dzieła o wysokich walorach estetycznych i moralnych, mających wpływ na ukształtowanie się postaw osobowości twórczych młodego kina polskiego
1990 - nagroda szefa kinematografii za twórczość filmową w roku 1989
1999 - Koszalin - XVIII KSF Młodzi i Film - Złoty Jantar'99, Nagroda Specjalna Instytutu Kultury Filmowej im.Krzysztofa Kieślowskiego za całokształt twórczości
2000 - Września - Prowincjonalia 2000 - nagroda za całokształt twórczości
2001 - Nagroda Ministra Kultury za rok 2000 w dziedzinie filmu
2001 - Orzeł - Polska Nagroda Filmowa - za osiągnięcia życia
2002 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą OOP
2005 - Nowogard - Laur Cisowy nagroda MF Filmu-Muzyki-Malarstwa - za całokształt twórczości filmowej
2006 - Toruń - 12 Lato Filmów - Pióro Mistrza - nagroda honorowa za całokształt twórczości
2008 - Gdynia - 33.Festiwal Polskich Filmów Fabularnych - Platynowe Lwy za całokształt twórczości

Źródła: Culture.pl, FilmPolski, E-teatr

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
16 sierpnia 2018

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia