Świat magii i fantazji Wojciecha Jerzego Hasa

Rok 2025 – Rokiem Wojciecha Jerzego Hasa

Iwona Grodź zaprasza czytelników do „świata magii i fantazji" stworzonego przez Wojciecha Jerzego Hasa, nazywanego „Mistrzem ruchomych obrazów". I warto go poznać.

W Części I „Praobrazy... Kilka uwag o duchowej genealogii Wojciecha Hasa", w Rozdziale „Daleki od świata jak koty. Świat prozy i rysunków Brunona Schulza", spotykamy się z rozważaniami na temat jego rysunków i słów. Wojciech Has zafascynowany był jego twórczością. Czytamy m. in. o tym, jak dorożka stała się wręcz obsesyjnie powracającym motywem, który zadomowił się nie tylko w rysunkach, ale w prozie Schulza. Bardzo ciekawie czyta się o tym, dlaczego dominująca w jego twórczości plastycznej jak i w prozie postać kobiety, ulegająca nieustannym deformacjom i metamorfozom, stała się równie ważna w filmach Wojciecha Jerzego Hasa. I dlaczego plastyczny świat Schulza, pełen zmysłów, zapachów, kształtów, świateł stał się inspiracją dla tego wybitnego reżysera? I dlaczego autorka jeden z podrozdziałów zatytułowała „Has Schulzem podszyty..."? Czy nie po to, by niezwykłą wizualność opowiadań Schulza odkryć w filmach Hasa?

Część II „Białe plamy... kilka uwag o słowach i obrazach" zawiera rozważania po części kontynuujące temat niezwykłej wizualności w filmach Hasa, skupiające się na plastycznym wymiarze obrazu filmowego. Autorka omawia rolę światła, barwy oraz dekoracje wnętrz, z ich architekturą oraz rekwizytami, które były ważnymi elementami świata przedstawionego, budowanego na planie filmowym przez Wojciecha Jerzego Hasa. Podkreśla także wyjątkową malarskość w filmach mistrza, na przykładzie w „Sanatorium pod klepsydrą". Bardzo interesujące dla czytelnika są szczegółowe opisy autorki procesu powstawania tego filmu. Obrazują one przede wszystkim warsztat twórczy reżysera.

„Przyczynki, uzupełnienia, addycje" to tytuł Części III, w której Iwona Grodź pisze m. in. o niezrealizowanym filmie według powieści „Czerwone tarcze" Jarosława Iwaszkiewicza, o pracy nad filmowy scenariuszem. – „Po przeczytaniu powieści, a także scenariusza Hasa, odbiorca ma wrażenie, że zarówno pisarz, jak i reżyser nie mają ambicji zrekonstruowania procesu dziejowego. Pragną natomiast oddać sens owej walki, podróży, wewnętrznych zmagań, wskazując, że tak naprawdę czas nie ma znaczenia" – napisała autorka. Niestety, na skutek ówczesnych realiów PRL-u, cenzura nie dopuściła do realizacji filmu... Wojciech Jerzy Has nie był człowiekiem kompromisów. Dlatego warto tu wspomnieć o tym, że „Sanatorium pod klepsydrą" zostało uznane jako film „sztuka dla sztuki" i wycofane z festiwalu w Cannes. – Wszystkie pomysły, które reżyser chciał zrealizować po roku 1973, również spotykały się z niezrozumieniem" – pisze Iwona Grodź.
Sporo miejsca w tej części zajmuje charakterystyka sylwetki Jerzego Skarżyńskiego, malarza, scenografa filmowego i teatralnego, projektującego scenografię w filmach Hasa. Dopełnieniem jest rozmowa Iwony Grodź z Jerzym Skarżyńskim o jego wyjątkowej, wybitnej sztuce malarskiej i scenograficznej. A przede wszystkim o wieloletniej współpracy obu artystów, w której wiele miejsca zajmuje fascynacja Hasa surrealizmem.

I ostatnia Część „Następcy...?", w której autorka zastanawia się nad wybitnymi mistrzami kina oraz ich następcami, „którzy mogliby się równać z nimi pod względem kunsztu realizatorskiego". W kontekście dzieł Wojciecha Jerzego Hasa, bliskich jego wizji, do najczęściej wymienianych osób należą – Dorota Kędzierzawska (typowy dla Hasa nastrój) i jej film „Diabły, diabły... z roku 1999, cała twórczość Lecha Majewskiego, Sławomir Kryński (filmowe kolaże na bazie wizji Hasa) z filmem „Księga wielkich życzeń" i Małgorzata Szumowska z pierwszymi swoimi filmami.

- „Twórczość filmowa Wojciecha Hasa przywodzi na myśl „osobliwa mozaikę", która jest metaforą odsyłająca do zbioru połączonych ze sobą różnokolorowych kostek, pisze w „Zakończeniu" Iwona Grodź. – W takim podejściu ważne jest podkreślenie bogactwa możliwych inspiracji, nawiązań, kontynuacji natury filozoficznej, kulturowej, literackiej, ikonograficznej czy muzycznej, obecnych w twórczości tego reżysera.

Dla czytelnika rozważania, informacje, wnioski i przemyślenia nad filmami Wojciecha Jerzego Hasa, a przede wszystkim doskonała znajomość jego warsztatu twórczego, umiejętne i jasne skojarzenia, nawiązania do odległych pojęć ze sztuki, różne asocjacje, są niezapomnianą podróżą w świat tego wybitnego twórcy, do którego zaprasza prof. Iwona Grodź. Autorka imponuje w szczegółowej analizie źródeł, z których zrodziła się fascynacja Hasa nadrealizmem. Odsłania niemal wszystkie tajemnice jego pracy nad filmem. Daje czytelnikowi klucz do rozwiązania, odczytania wszystkich symboli zawartych w dziełach Mistrza, uznanego za jednego z najwybitniejszych twórców światowego kina.
__

"Hasowski Appendix. Powroty. Przypomnienia. Powtórzenia..." - Iwona Grodź; Projekt okładki i stron tytułowych – Sepielak; Wydawnictwo – UNIVERSITAS; Rok wydania – 2020; Liczba stron – 368; Format – 150 x 235 mm; Oprawa - miękka ze skrzydełkami; ISBN 978-83-242-3612-1; ISBN E-book 978-83-242-6433-9.