Szalbierz w lustrze

Łatwo zapominamy, że piekło wybrukowane jest bigoterią, a kieruje nami groza jałowego życia, w którym - tak widzi to Molier - kobiety radzą sobie, jak potrafią, mężczyźni wychodzą zaś na durniów. Machina puszczona w ruch przez szalbierza sprawia, że zło triumfuje - z żelazną konsekwencją, bez trudu, w majestacie prawa. Rujnuje nasze życie. I nie byłoby przed nim żadnego ratunku, gdyby nie słynna finałowa wolta, która odwraca niechybny bieg rzeczy. Jest jak obrót klucza w zamku. Król przejrzał szalbierza. Stając ponad prawem, odwracając wszystko jak w lustrze - przywraca ład. Podłość przystrojona w maskę pobożności zostaje zdemaskowana. Tartuffe przegrywa. A kto triumfuje? Dom Orgona? My wszyscy? Nie łudźmy się. To zakończenie jest aż nazbyt teatralne. Triumfuje teatr. Tartuffe schodzi ze sceny. Ale w życiu wciąż trzyma nas mocno za kark.

Bogdan Tosza opowiada o tym w swojej inscenizacji "Tartuffe" wystawionej na deskach lubelskiego Teatru Osterwy. Spektakl jest lekki, rytmiczny, chwilami niemal taneczny. Biegnie z werwą. Trzyma w napięciu. Nie epatuje ozdobnikami. Skupia uwagę na pewnie rozłożonych akcentach. Partie zagrane na farsową modłę kontrapunktują momenty świetnie wyreżyserowanej konfuzji. Rozpiętość scenicznych rejestrów trafnie akcentuje nowy przekład Jerzego Radziwiłowicza - zrobiony z wyczuciem sceny, potoczysty, plastyczny, pomysłowy językowo i pozbawiony sztucznej patyny, której Boy nie szczędził Molierowi. Ale żywy język to jedno. Teatr - drugie. Reżyser rozsnuł przedstawienie między dwiema etiudami aktorskimi -Andrzeja Redosza w roli Pani Pernelle i Jerzego Rogalskiego jako komornika. Ujmują one w cudzysłów teatralnego gestu przestrzeń, gdzie wybija się swoją grą Doryna - rezolutna, patrząca na świat z dystansem i bez złudzeń" Ta brawurowa rola Magdaleny Sztejman-Lipowskiej tworzy przeciwwagę dla oszczędnie zarysowanej całości spektaklu. A na scenie trwa jakaś upiorna przeprowadzka, dziwaczny remont, niekończące się przemeblowanie. Pomiędzy kulisami wędrują meble, obrazy, lustra - rekwizyty codzienności, teatralna treść życia, które obraca się w serię niezręcznych intryg, upokarzających awansów, naiwnych podstępów. Wszystko zaczyna się dziś, w dekoracjach współczesnych. Jednak ze sceny na scenę pojawia się coraz więcej elementów scenografii i kostiumów z epoki. Tosza nie sztukuje klasycznego dzieła, nie szuka w nim współczesnych odniesień. Każe nam stanąć oko w oko z tekstem sprzed 350 lat. I mam wrażenie, że tamto rozpoznanie brzmi dziś w Lublinie wyjątkowo dramatycznie. Odzywa się głosem pustki, głosem głodu, który jest tak dotkliwy, że mógłby nas ocalić, gdybyśmy umieli przynajmniej przyznać się do niego.