Tadeusz Fijewski (1911-1978)

Aktor teatralny, filmowy, telewizyjny i radiowy.

Urodził się 14 lipca 1911 w Warszawie. Zmarł 12 listopada 1978 w Warszawie.

Urodził się i wychował na warszawskim Powiślu.

Debiutował jako dziesięcioletni Stach (13 października 1921), statystując w przedstawieniu "Chorego z urojenia" na scenie Teatru Polskiego w Warszawie. Brał udział w amatorskich imprezach dla dzieci, m.in. w kinie Capitol (1929) i na scenie Teatru Polskiego; grał także role młodych chłopców w Teatru Ateneum (1930-32), np. Willy'ego Morgana ("Ulica"), Hansa ("Bunt w domu poprawczym") i Boya ("Europa").

13 października 1927 odbyła się premiera filmu "Zew morza" w reż. Henryka Szaro, w którym debiutował w dziecięcej roli. Po nieudanym egzaminie eksternistycznym ZASP-u (1928), uzupełnił wykształcenie ogólne (sześć klas gimnazjum) i w 1935-36 studiował w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Na sezon 1936/37 został zaangażowany do Objazdowego Teatru dla Dzieci "Płomyka" i "Płomyczka", prowadzonego przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. W sezonie 1937/38 występował w Teatrze Miejskim w Sosnowcu i ujawnił się tam jako aktor "najbardziej komiczny". Na kolejny sezon 1938/39 wrócił do Warszawy; grał w Teatrze Malickiej i w Ateneum, m.in. Bernarda ("Szczęśliwe dni"). Na sezon 1939/40 został zaangażowany do Teatru Polskiego.

We wrześniu 1939 zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego, ale nie został zmobilizowany. W 1940 w czasie łapanki ulicznej zatrzymano go i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, potem Dachau (łącznie był więziony przez rok i trzy miesiące). Po powrocie do Warszawy, początkowo pracował jako chłopiec na posyłki w barze "Fortuna", potem jako kelner w barze "Królewska Gospoda". Brał udział w ruchu oporu, m.in. współpracował z Biurem Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. W czasie Powstania Warszawskiego wchodził w skład brygady teatralnej, zorganizowanej przez Leona Schillera, która inscenizowała także na linii frontu. Po upadku powstania przebywał w różnych obozach jenieckich na terenie Niemiec. Po wyzwoleniu zorganizował wspólnie z K. Krakowskim zespół, który dawał koncerty w polskich obozach, potem występował w prowadzonym przez Leona Schillera Teatrze Ludowym im. Bogusławskiego w Lingen. Do kraju wrócił w grudniu 1945 i od lutego 1946 występował w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu. W tym czasie ożenił się. W teatrze toruńskim po raz ostatni zagrał dziecinną rolę; Jasia ("Stara cegielnia"). Kolejną jego rolą był Pagatowicz ("Grube ryby"). W Toruniu zagrał jeszcze Adolfa Cusinsa ("Major Barbara"), Dudkę ("Sen nocy letniej") i Bernarda Gassina ("Szczęśliwe dni"). Na sezon 1946/47 przeniósł się do Łodzi, do zespołu pod kier. Leona Schillera; w Teatrze Powszechnym TUR zagrał Józka ("Stary dworek"), a w Teatrze Wojska Polskiego Świstosa ("Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale"). Od sezonu 1947/48 wrócił do Warszawy. Przez dwa sezony występował w Teatrze Nowym, m.in. jako Bobin ("Słomkowy kapelusz"), Don Guzman Gąska ("Wesele Figara"), Książę Gigi ("Zemsta nietoperza"). W 1949-54 należał do zespołu Teatru Narodowego. Zagrał tu m.in. Chlestakowa ("Rewizor"), Krugera ("Futro bobrowe") i Jurysia ("Niemcy"). Od sezonu 1954/55 do końca sezonu 1967/68 występował w Teatrze Współczesnym, m.in. w roli Flicota ("Huzarzy"), 1955-56 także na scenie Teatru Narodowego. W sezonie 1959/60-1961/62 grał także w Teatrze Syrena, m.in. w satyrycznym programie składanym "Arka Nowego". W 1964 brał udział w tournee artystycznym Teatru Współczesnego (Anglia, Jugosławia, Bułgaria). Od września 1968 do końca życia należał do zespołu Teatru Polskiego w Warszawie. W tym teatrze, 26 lutego 1972 w roli Argana ("Chory z urojenia"), obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy scenicznej i trzydziestopięciolecie pracy aktorskiej.

Pełnię dojrzałości aktorskiej osiągnął na scenie Teatru Współczesnego, gdzie zagrał m.in.: Gogo ("Czekając na Godota", 1957), Fieraponta ("Trzy siostry", 1963), Berengera I ("Król umiera, czyli Ceremonie", 1963), Twardosza ("Dożywocie", 1963), Androklesa ("Androkles i lew", 1963), Eugeniusza ("Tango", 1965), Ojca ("Dwa teatry", 1968).
Do najwybitniejszych jego ról zagranych w Teatrze Polskim należały: Pluszkin "Martwe dusze" (1969), Anzelm "Szkoła kobiet" (1969), Kalmita "Chłopcy" (1970), Pan Benet „Pan Benet" (1975), Alfred Doolittle „Pigmalion" (1975) i George Talbot „Maria Stuart" (1976).
Ostatnią rolą teatralną był Głuchow w "Przy pełni księżyca" Wasilija Szykszyna w reż. Augusta Kowalczyka (premiera 3 lipca 1977) w Teatrze Polskim w Warszawie.

Nie stronił od Teatru Telewizji, gdzie debiutował 1 lutego 1960 w spektaklu „Bunt aniołów" Anatola France'a w reż. Jana Kulmy, a następnie wystąpił m. in. w „Martwe dusze" Mikołaja Gogola (Pliuszkin) w reż. Zygmunta Hübnera (13 czerwca 1966), „Trzy siostry" Antoniego Czechowa w reż. Jerzego Antczaka (5 lutego 1968), „Baron Munchhausen" Bohumila Hrabala (Hanta) w reż. Zygmunta Hübnera (5 marca 1969), „Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej (Dulski) w reż. Józefa Słotwińskiego (7 grudnia 1970), „Intryga i miłość" Friedricha Schillera (Miller) w reż. Józefa Słotwińskiego (12 czerwca 1972), „Hamlet" Williama Szekspira (Grabarz I) w reż. Gustawa Holoubka (28 stycznia 1974), „Jegor Bułyczow i inni" Maksyma Gorkiego (Trębacz) w reż. Zygmunta Hübnera (28 kwietnia 1978) oraz „Kremlowskie kuranty" Mikołaja Pogodina (Zegarmistrz) w reż. Jerzego Rakowieckiego (7 listopada 1977).

Po filmowym debiucie zagrał jeszcze przed wojną kilka chłopięcych ról m. in. w filmach: „Przedwiośnie" (1928), „Pod banderą miłości" (1929), „Prokurator Alicja Horn" (1933) i „Dwie Joasie" (1935) oraz w późniejszych filmach „Paweł i Gaweł" (Stefek) w reż. Mieczysława Krawicza (1938), „Florian" w reż. Leonarda Buczkowskiego (1938) i „Kłamstwo Krystyny" w reż. Henryka Szaro (1939).
Po wojnie filmową aktywność rozpoczął od filmu „W chłopskie ręce" w reż. Leonarda Buczkowskiego (1946) i „Ulica graniczna" w reż. Aleksandra Forda (1948), następnie m. in. w filmach: „Nikodem Dyzma" w reż. Jana Rybkowskiego (1956), „Kapelusz pana Anatola" w reż. Jana Rybkowskiego (1958), „Żołnierz Królowej Madagaskaru" w reż. Jerzego Zarzyckiego (1958), „Pan Anatol szuka miliona" w reż. Jana Rybkowskiego (1958), „Kalosze szczęścia" w reż. Antoniego Bohdziewicza (1958), „Inspekcja pana Anatola" w reż. Jana Rybkowskiego (1959), „Pierwszy dzień wolności" w reż. Aleksandra Forda (1964), „Lalka" w reż. Wojciecha Jerzego Hasa (1968), „Kamizelka" w reż. Stanisława Jędryki (1971), „Chłopi" w reż. Jana Rybkowskiego (1973), „Noce i dnie" w reż. Jerzego Antczaka (1975), „Kazimierz Wielki" w reż. Ewy i Czesława Petelskich (1975) i „Pełnia" (Dziadek Foton) w reż. Andrzeja Kondratiuka (1979).
Bardzo interesujące role zagrał w kilku fabularnych serialach: „Czterej pancerni i pies" (Stary Czereśniak) w reż. Konrada Nałęckiego (1966 – 1970) - odcinki: „Psi pazur", „Zamiana", „Dom"; „Chłopi" (Kuba Socha) w reż. Jana Rybkowskiego (1972) - odcinki: „Boryna", „Jarmark", „Zrękowiny" i „Wesele"; „Noce i dnie" (Łuczak, chłop w Serbinowie) w reż. Jerzy Antczak (1977) - odcinki: „Piotruś i Teresa", „Babcia", „Wieczne zmartwienia", „Miłość", „Wiatr w oczy", „Rodzimy się, umieramy, a życia wciąż wystarcza...".

Był niezwykle płodnym i aktywnym twórcą spektakli w Teatrze Polskiego Radia. Zadebiutował 17 lipca 1944, jako Mundzio, w serii satyrycznych słuchowisk autorstwa Jeremiego Przybory pt. „Teatr Uniwersalny Eterek. Gdzie jest Mundzio?" w reż. Jeremiego Przybory, następnie m. in. w: „Klub kawalerów" Michała Bałuckiego w reż. Jana Koechera (6 marca 1951), „Nędznicy" Wiktora Hugo w reż. Jeremiego Przybory (19 marca 1952), „Dorożką po Warszawie" Artura Bartelsa, Wiktora Gomulickiego, Jerzego Grygolunasa, Tadeusza Kubiaka i Juliana Tuwima w reż. Kazimierza Rudzkiego (26 grudnia 1952), „Gracze" Mikołaja Gogola w reż. Bronisława Dardzińskiego (27 grudnia 1953), " Mordercy" Ernesta Hemingway'a w reż. Aleksandra Bardiniego (15 czerwca 1955), „Szwedzka zapałka" Antoniego Czechowa w reż. Michała Meliny (25 grudnia 1955), „Nikt mnie nie zna" Aleksandra Fredry w reż. Janusza Warneckiego (25 grudnia 1956), „Manewry" Henryka Bardijewskiego w reż Andrzeja Łapickiego (17 października 1963), „Zatrute źródło" Francois Mauriaca w reż. Zbigniewa Kopalki (22 listopada 1966), „Księżyc" Stanisława Grochowiaka w reż. Aleksandra Bardiniego (7 listopada 1967), „Cudotwórca" Anatola Sterna w reż. Wojciecha Maciejewskiego (1 kwietnia 1973), „Spowiedź" Tadeusza Różewicza w reż. Helmuta Kajzara (2 grudnia 1974), „Zabobonnik" Franciszka Zabłockiego w reż. Henryka Rozena (25 grudnia 1976) i „Polowania nie będzie" Andrzeja Walatka w reż. Henryka Rozena (11 czerwca 1978)
W ciągu trzydziestu ośmiu lat zagrał w prawie dwustu słuchowiskach. Ostatnim wyemitowanym cztery lata po jego śmierci – 14 lipca 1982 – w 71. rocznicę urodzin było „Okno" Valentina Chorella w reż. Natalii Szydłowskiej Teatr Polskiego Radia premiera 14 07 1982.
Olbrzymią popularność zdobył dzięki roli Wojciecha Grzelaka w powieści radiowej „Matysiakowie" granej na antenie Polskiego Radia od 1956 roku do dziś.

W listopadzie 2008 skwerowi zlokalizowanemu u zbiegu ulic Zajęczej i Topiel na warszawskim Powiślu nadano nazwę: Tadeusza, Marii, Barbary, Włodzimierza Fijewskich.
Imieniem Tadeusza Fijewskiego nazwano ulicę w Katowicach.

Był synem malarza pokojowego Wacława Fijewskiego i Marianny z Lubańskich, bratem aktorki i choreografa Barbary Fijewskiej oraz aktorów-lalkarzy: Marii Dobrzyńskiej-Fijewskiej i Włodzimierza Fijewskiego.
Jego żoną była Helena Makowska-Fijewska.
Został pochowany wraz z żoną w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Nagrody i odznaczenia:
1951 - Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych - wyróżnienie za rolę Klimka w "Tysiącu walecznych" Rojewskiego w Teatrze Narodowym
1955 - Złoty Krzyż Zasługi
1955 - Medal 10-lecia Polski Ludowej
1958 - Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za rolę Wojciecha Grzelaka w radiowej powieści Matysiakowie
1959 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1963 - Katowice - Ogólnopolski Festiwal Sztuk Rosyjskich i Radzieckich - wyróżnienie za rolę Fieraponta w przedstawieniu "Trzy siostry" z Teatru Współczesnego w Warszawie
1966 - Nagroda m.st. Warszawy „Za Zasługi dla Warszawy"[
1967 - Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego 1967 - Nagroda ministra kultury i sztuki I stopnia za całokształt pracy aktorskiej w teatrze i w filmie
1968 - Złoty Ekran za rok 1967 za rolę Hipolita Dymka w filmie "Ojciec" w reżyserii Jerzego Hoffmana
1969 - Panama (Panama) - VII MFF - nagroda za rolę Ignacego Rzeckiego w filmie "Lalka" w reż. Wojciecha Hasa
1969 - III miejsce w rankingu "Panoramy Północy" na najlepszego aktora teatru telewizyjnego
1971 - Wrocław - XII FPSW - nagroda za rolę Kalmity w przedstawieniu "Chłopcy" Stanisława Grochowiaka w Teatrze Polskim w Warszawie
1979 - Order Sztandaru Pracy II klasy

Źródła: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, E-teatr, Wikipedia, FilmPolski

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
11 listopada 2023
Portrety
Tadeusz Fijewski

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...