Tadeusz Janczar (1926 - 1997)

Aktor teatralny, filmowy, telewizyjny i radiowy.

Urodził się 25 kwietnia 1926 w Warszawie. Zmarł 31 października 1997 w Warszawie.

Właściwie Tadeusz Musiał. Mieszkał w podwarszawskim garnizonowym Rembertowie. W 1939 roku pod Oszmianą Rosjanie rozstrzelali jego ojca, a jego siostra zmarła z wycieńczenia na gruźlicę.

W czasie II wojny światowej brał udział w konspiracyjnym harcerstwie. Był członkiem Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Był aktorem frontowym w 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

Jednym z pierwszych przedstawień z jego udziałem to spektakl „Pan Tom buduje dom" Stefana Themersona (Elektryk; Ślusarz) w reż. Klementyny Krymko w warszawskim Teatrze Dzieci Warszawy (17 listopada 1946).

W 1947 roku ukończył Szkołę Dramatyczną Janusza Strachockiego w Warszawie i uzyskał dyplom aktorski i jednocześnie pracował w Teatrze Domu Wojska Polskiego. W 1948 zdał egzamin eksternistyczny w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi. Następnie występował na deskach Teatru Miejskiego im. Stefana Jaracza w Olsztynie, gdzie zagrał m. in. Wacława w „Zemście" Aleksandra Fredry w reż. Janusza Strachockiego (premiera 22 stycznia 1948).

Wrócił do Warszawy do Teatru Rozmaitości, w którym m. in. zagrał tytułową rolę w „Mazepie" Juliusza Słowackiego w reż. Dobiesława Damięckiego (premiera 26 grudnia 1949). W latach 1950 – 1955 pracował w Teatrze Młodej (Nowej) Warszawy, gdzie wystąpił u kilku znakomitych reżyserów m. in. Konstantego Gaszyńskiego („Opowieść o Chopinie"), Bohdana korzeniewskiego („Amfitrion 38"), Marii Leonii Jabłonkówny („O krasnoludkach i sierotce Marysi"), Marii Wiercińskiej („Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca"), Jerzy Rakowiecki („Legenda o miłości") i Stanisława Bugajskiego („Stronica życia", „Studencka miłość", „Don Cezar de Bazan" i „Brat marnotrawny").

Lata 1958 – 1968 to praca przede wszystkim z Adamem Hanuszkiewiczem w m. in. „Weselu" (Jasiek), „Pastorałce" (Dameta), „Kolumbowie rocznik 20" (Olo), „Śmierć Dantona" (Legendre) i „Damy i huzary" (Rembo). Grał tam także u innych ówczesnych reżyserskich znakomitości: Krystyna Skuszanka „Burza" (Ferdynand), Mieczysław Daszewski „Kupiec" (Charinus), Irena i Tadeusz Byrscy „Cyd pod Zamorą" (Król Sancho).

W 1968 został aktorem Teatru Narodowego, gdzie nastąpił szczyt jego teatralnej kariery. Rozpoczął od „Nieboskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego (Chłop) w reż. Adama Hanuszkiewicza (premiera 20 marca 1969). Zagrał także w spektaklach: „Rzecz listopadowa" Ernesta Brylla (Pierwszy) w reż. Adama Hanuszkiewicza (premiera 21 listopada 1969), „Hamlet" Williama Shakespira (Horacy) w reż. Adama Hanuszkiewicza (premiera 16 kwietnia 1970), „Wesele" Stanisława Wyspiańskiego (Czepiec) w reż. Adama Hanuszkiewicza (premiera 11 grudnia 1974), „Jak wam się podoba" Williama Szekspira (Jakub) w reż. Tadeusza Minca (premiera 3 września 1976), „Dwa teatry" Jerzego Szaniawskiego (Dyrektor drugi) w reż. Andrzeja Łapickiego (premiera 29 kwietnia 1978), „Dziady część III" i „Ustęp" Adama Mickiewicza (Kapral) w reż. Adama Hanuszkiewicza (premiera 31 października 1978), „Szkoła żon" Molière (Chryzald) w reż. Jana Kulczyńskiego (premiera 7 lutego 1979), „Jan Maciej Karol Wścieklica" Stanisława Ignacego Witkiewicza (Jan Maciej Karol Wścieklica) w reż. Zdzisława Wardejna (premiera 9 maja 1979), „Czarująca szewcowa" Federico Garcí Lorki (Szewc) w reż. Krzysztofa Orzechowskiego (premiera 21 kwietnia 1983) oraz „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale" Wojciecha Bogusławskiego (Miechodmuch) w reż. Jerzego Krasowskiego (premiera 18 czerwca 1983).

W kinie zadebiutował 27 stycznia 1952 rolą Brzozowskiego, ucznia Państwowej Szkoły Morskiej w filmie „Załoga" w reż. Jana Fethke. Był chętnie zapraszany do udziału w produkcjach filmowych m. in. „Piątka z ulicy Barskiej" (1953), „Przygoda na Mariensztacie" (1953), „Pokolenie" (1954), „Eroika" (1957), „Zezowate szczęście" (1960), „Dzień ostatni dzień pierwszy" (1965), „Krajobraz po bitwie" (1970), „Z tamtej strony tęczy" (1972), „Hubal" (1973), „Chłopi" (1971), „Zamach stanu" (1980) oraz „Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny" (1982).

Grał także w kilku filmowych serialach: „Chłopi" Mateusz, „Królowa Bona" Samuel Maciejowski, „Dom" Sergiusz Kazanowicz oraz „Polonia Restituta" i „Zamachu stanu" jako Wojciech Korfanty.

Był jednym z czołowych aktorów tzw. polskiej szkoły filmowej.

Posiada niebagatelny wkład w artystyczny rozwój Teatru Telewizji, w którym zagrał ponad czterdzieści ról m. in. Olo („Kolumbowie"), Eryk Vyner („Harry Brent"), Jan Środa („Echo"), Jean Monneria („Dom nad Loarą"), Ksiądz Ryba („Młyn nad Lutynią"), Aligues („Medea") i Miller („Głębokie błękitne morze"). Kilka spektakli wyreżyserował m. in. "Dom z widokiem na pole" Aleksandra Wampiłowa oraz "Ona więdnie,ona ginie" Wasilija Szukszyna.

Od 26 marca 1950, od premiery „Teatru Uniwersalnego Eterek" Jeremiego Przybory, w którym zagrał Ekspedienta, współtworzył Teatr Polskiego Radia. Uczestniczył w realizacji 35. słuchowisk poprzez „Rewizora" Mikołaja Gogola (Miszka) w reż. Antoniego Bohdziewicza (9 marca 1952), „Miłości nad Amu-Darią" Juliusza Głowackiego i Jerzego Grygolunasa (Murad) w reż. Zbigniewa Kopalko (7 grudnia 1952), „Orfeuszu" Anny Świrszczyńskiej (Orfeusz) w reż. Jerzego Rakowieckiego (10 listopada 1958) oraz „Deseru" Elżbiety Mołodyńskiej (Niuniek) w reż. Stanisławy Grotowskiej (16 marca 1980).

Mniej więcej od 1963 roku cierpiał na chorobę afektywną dwubiegunową, co praktycznie spowodowało zawieszenie kariery aktorskiej w latach 60. i 80. W tamtym czasie występował tylko w teatrze i radiu (m.in. jako Stach w powieści radiowej Matysiakowie).

Jego żoną była aktorka Małgorzata Lorentowicz, synem – aktor Krzysztof Janczar, zaś wnukiem także aktor Krzysztof Artur Janczar.

Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Nagrody:

1952 - Nagroda Państwowa III stopnia
1955 - Nagroda Państwowa (wyróżnienie) w sekcji filmu za role: Jasia Kronego w filmie "Pokolenie" i Kazka Spokornego w filmie "Piątka z ulicy Barskiej"
1955 - Złoty Krzyż Zasługi
1958 - Nagrody Radia i TV - nagroda zespołowa za powieść radiową "Matysiakowie" (nagroda za rolę)
1967 - Odznaka 1000-lecia
1970 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
1971 - Złota Kaczka
1975 - Medal 30-lecia PRL
1977 - Złoty Ekran - za role w spektaklach Teatru TV: "Relacje" Jerzego Wójcika, Mężczyzny II w "Rzeczy listopadowej" Ernesta Brylla, Kazimierza Nestora Sapiehy w spektaklu tv "Trzeci maja" Jerzego Mikkego i Jerzego Łojka
1977 - Odznaka za zasługi dla m. Warszawy
1985 - Medal 40-lecia PRL
1997 - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

Źródła: Culture,pl, Wikipedia, FilmPolski, E-teatr

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
26 kwietnia 2023
Portrety
Tadeusz Janczar

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...