Teatr to środek do większego celu

Teatr: Kim jest pedagog teatru? Jaka jest specyfika takiej pracy?

Magdalena Szpak: Zdefiniowanie pedagoga teatru to niełatwe zadanie, ale spróbuję. Na ogół, pedagog teatru to ktoś, kto buduje przestrzeń do działania pomiędzy tym, co dzieje się na scenie i tym, co wydarza się na widowni. Moja praca polega na stwarzaniu okazji do spotkania pomiędzy artystami i widzami, jednak nie chodzi o sytuację typowego "spotkania z artystą", w której jedna strona opowiada, a druga słucha, tylko o zbliżenie się do języka spektaklu i doświadczenie go na sobie, również fizycznie. Nazywamy to warsztatem pedagogiczno-teatralnym. Warsztat może dotyczyć tematu, który pojawia się w spektaklu, ale może też być zbudowany wokół formy scenicznej, czyli języka spektaklu. Często bywa tak, że współczesny teatr operuje środkami, do których widz nie jest przyzwyczajony. Dotyczy to głównie starszych widzów, ale nie tylko. Pedagog teatru może pomóc takim osobom w zrozumieniu kontekstów, czy tropów interpretacyjnych. Nie wyjaśnia przedstawienia, ale pokazuje stronę, w którą można pójść. Dzięki naszej pracy chcemy poderwać widza z krzesła, zakłócić bierny odbiór, do którego jest przyzwyczajony. W wielu miejscach teatralnych w Polsce jest tak, że ze sceny płynie komunikat, widz go przyjmuje i na tym kończy się "rozmowa". My chcemy wyposażyć widza w narzędzia i ośmielić go do refleksji oraz konstruowania wypowiedzi na temat tego, co zobaczył. Pedagogika teatru jest nadążaniem za językiem współczesnych spektakli, który bardzo często jest językiem odnoszącym się do naszej rzeczywistości i dlatego dziś do odbioru teatru nie wystarczy klasyczna edukacja teatralna - opowiadanie o Arystotelesie, o dramacie jako formie literackiej, a o teatrze, jakby był inscenizacją literatury. Oczywistą rzeczą, która nie jest dla wielu, nawet wykształconych osób, oczywista, jest, że teatr składa się z wielu elementów, a tekst jest jednym z nich.

Teatr: Ważnym elementem warsztatu pedagogiczno-teatralnego jest działanie. Czy zajęcia z pedagogiem znacznie różnią się od zajęć teatralnych, prowadzonych przez aktorów?

Magdalena Szpak: Często jest tak, że aktorzy uczą na swoich zajęciach tego, czego nauczyli się w szkole, czyli warsztatu aktorskiego. Pedagogika teatru mówi, że to są tylko pewne środki, a nie cel. Dykcja i ruch to środki aktorskie, nad którymi możemy pracować, ale pedagogika teatru nie jest po to, żebyśmy kształcili pokolenie aktorów, tylko po to, żebyśmy wykształcili pokolenie ludzi, którzy są świadomi tego, co może ich spotkać w teatrze. To są metody, które są dla wszystkich. Każdy, niezależnie od swoich zdolności recytatorskich, wokalnych, czy ruchowych, może wziąć udział w warsztacie pedagogiczno--teatralnym.

Teatr: Pracujesz jako pedagog teatralny z różnymi grupami widzów - nie tylko z młodzieżą, ale również z najmłodszymi, jak i starszymi widzami. Z kim masz okazję prowadzić zajęcia w Kaliszu i na czym polega specyfika pracy z różnymi grupami?

Magdalena Szpak: W Kaliszu robiłam do tej pory głownie warsztaty do spektakli, skierowane przede wszystkim do gimnazjalistów i licealistów. Prowadzę też zajęcia, które nazywam "Oswajamy teatr", a chodzi w nich o oswojenie teatru przez grupę dosyć specyficzną i bardzo ważną dla pedagogiki teatru, czyli nauczycieli. Są to warsztaty, które mają im pokazać, że nie ma się co bać teatru współczesnego. Nawet jeśli go nie rozumiemy, to jest on doświadczeniem, które może otworzyć. Nauczyciele są dla mnie bardzo ważną grupą, bo często to właśnie oni są łącznikiem pomiędzy teatrem a młodym widzem. To oni są w głównej mierze odpowiedzialni za edukację teatralną. Pedagogiką teatru zajmuję się również w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego i w Stowarzyszeniu Pedagogów Teatru. Pracuję z bardzo różnymi grupami - z matkami i ich dziećmi w wieku niemowlęcym, dziećmi w wieku przedszkolnym, dorosłymi widzami, seniorami, czy z osobami niepełnosprawnymi. W tych spotkaniach są pewne wspólne elementy. Zawsze staram się pamiętać o potrzebach danej grupy. Nie chcę niczego narzucać, tylko staram się przedstawić moją propozycję i być elastyczną - rozmawiać z grupą i dawać jej wybór. Oczywiście, zupełnie inaczej pracuje się z bardzo małymi dziećmi. Podczas takich zajęć skupiam się głównie na działaniach zmysłowych, a zajęcia buduję nie przy pomocy słowa i historii, lecz przy pomocy dźwięku, faktury, zapachu, ruchu, czy dotyku. Gdy dzieci są już w wieku przedszkolnym, możemy próbować zbudować historię. Maluchy w tym wieku na co dzień odgrywają różne role i tworzą historie, ponieważ tak się bawią. Dla nich to jest normalne, że podczas warsztatów np. zamieniamy się w kogoś innego. Potem jest już trochę trudniej, bo trzeba przełamywać bariery wstydu, zwłaszcza w nastolatkach. Gimnazjaliści to taka grupa, dla której warsztaty mogą okazać się bardzo ważne, ale nie koniecznie w kontekście teatru, tylko jako element rozwoju osobistego. Dla nich jest to przestrzeń, w której czasem można się przełamać, zbudować grupę z rówieśnikami i pokazać, że coś się potrafi. Dużo mówiłam o pedagogice teatru jako o sposobie uświadamiania widza, przywiązywania go do teatru i wzmacniania jego pozycji w dialogu partnerskim z teatrem. Natomiast, gdy mówimy o gimnazjalistach, to myślę, że bardzo ważny jest ten drugi wymiar pracy - pewnego rodzaju rozwój kompetencji społecznych. Dla mnie teatr jest tylko narzędziem do tego, żeby się przyjrzeć sobie, przyjrzeć światu, przyjrzeć jakieś rzeczywistości, zjawiskom społecznym. To jest środek do większego celu.

Teatr: Jakich umiejętności, Twoim zdaniem, potrzebuje widz współczesnego teatru, żeby wejść w partnerski dialog z teatrem i wspólnie z nim zmierzać w kierunku tego celu, o którym mówisz?

Magdalena Szpak: Przede wszystkim nie może się bać tego, że nie rozumie. Jeżeli mam w teatrze partnera, to mogę się czuć uprawniony do tego, żeby zabrać głos. Żeby zbudować dialog, muszę trochę wejść w świat teatru i zrozumieć jego język. Robiliśmy kiedyś ze Stowarzyszeniem Pedagogów Teatru taki projekt pt. Teatralne Spięcie. Spotykaliśmy ze sobą nauczycieli oraz artystów teatru i pytaliśmy, czego teatr i szkoła chcą od siebie nawzajem. To było bardzo ciekawe, bo wyszła podstawowa rozbieżność, która polega na tym, że artyści, reżyserzy, cały teatr oczekuje, że na spektakl przyjdzie świadomy widz, który będzie odbierał to, co teatr ma widzom do przekazania, a z drugiej strony wolałby jednak nie odsłaniać wszystkiego. Coś, co brzydko nazywa się "edukacją teatralną", jest naprawdę ważne. Musimy budować relacje z widzem. Wychodzić do niego z tym, co robimy, co mamy w głowie, co nam w duszy gra. Jesteśmy wrażliwi i chcemy to pokazać. Spróbujmy nawiązać z nim dialog. Naprawdę myślę, że teatr jest ostatnim miejscem, gdzie faktycznie człowiek może się spotkać z człowiekiem.

MAGDALENA SZPAK - pedagog teatru w Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu. Specjalistka ds. pedagogiki teatru w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego. Prezeska Stowarzyszenia Pedagogów Teatru (SPT). Wspiera budowanie strategii działań edukacyjnych w kontekście współczesnego teatru. Szkoli nauczycieli i edukatorów wykorzystujących metody teatralne w pracy z amatorami. Prowadzi warsztaty teatralne dla dzieci i młodzieży. Współautorka projektów Teatralne Spięcie (budowanie współpracy między teatrami a lokalnymi szkołami) i ogólnopolskiego działania Teatr. CTRL+V (warsztaty do spektakli teatralnych dla nauczycieli i licealistów), realizowanych przez SPT. Od 2008 r. w Instytucie Teatralnym zajmuje się działaniami przeznaczonymi dla widowni teatralnej w każdym wieku - od niemowląt do seniorów. Obecnie opracowuje program edukacyjny dla Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu.

DYSKUSYJNY KLUB TEATRALNY

Interesujesz się teatrem? Chcesz podyskutować o spektaklu? Lubisz rozmawiać o teatrze? Masz ochotę dowiedzieć się więcej? Zapraszamy na intensywne dyskusje o spektaklach z bieżącego repertuaru Teatru, zmierzenie się ze współczesnym teatrem, projekcje polskich i zagranicznych przedstawień, burzliwa wymianę myśli.

TEMATY NAJBLIŻSZYCH SPOTKAŃ:

Mały człowiek, wielka historia

Człowiek jako pionek przesuwany na wielkiej planszy Historii. Ludzie wypędzeni, ludzie szukający na nowo swojego własnego miejsca, zmuszeni do ruchu przez machinę przesuwającą granice na mapie. Przyjrzymy się tej kwestii, oglądając fragmenty projekcji spektaklu Transfer w reżyserii Jana Klaty z Wrocławskiego Teatru Współczesnego

5.03 godz. 17.30 Sala Bogusławskiego

O teatrze publicznym na urodziny

W 2015 roku teatr publiczny w Polsce obchodzi 250. urodziny. Do życia powołał go ostatni polski król, Stanisław August Poniatow-ski, doprowadzając do pierwszej premiery zespołu aktorów narodowych. To symboliczny początek obecności teatru w dyskursie publicznym w Polsce. Ówczesny teatr odgrywał ważną rolę jako miejsce debaty publicznej. Jak rozumiemy misję teatru dzisiaj? Jaka jest rola teatru w kształtowaniu świadomości społecznej? Odpowiadając na te pytania, posłużymy się przykładami spektakli, które próbują podejmować ważne społecznie tematy. 9.04. godz. 17.30 Sala Bogusławskiego

Prowadzenie: Weronika Szczawińska - reżyserka, dramaturżka i kulturoznawczyni. Współpracuje z teatrami dramatycznymi w całej Polsce. Zrealizowała m.in. następujące spektakle: "Zemsta" na podstawie tekstu Aleksandra Fredry, Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu, 2009; "Białe małżeństwo" na podstawie dramatu Tadeusza Różewicza, Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, 2010; "Jak być kochaną" według tekstu Agnieszki Jakimiak, Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie, 2011; "Źle ma się kraj" według autorskiego scenariusza pisanego wraz z Mateuszem Pakułą, Teatr Polski im. Hieronima Konieczki w Bydgoszczy, 2012; "Geniusz w golfie", Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, 2014. W kaliskim Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego pełni funkcję kierowniczki artystycznej.