Waldemar Śmigasiewicz

W 1978 roku ukończył Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Po studiach rozpoczął pracę dydaktyczną na Wydziale Sztuki Lalkarskiej w Białymstoku [wydział zamiejscowy Akademii Teatralnej w Warszawie], następnie współpracował z krakowską Państwową Wyższą Szkołą Teatralną. W latach 1985-1990 realizował tam przedstawienia dyplomowe na Wydziale Aktorskim. Za jedno z nich - "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza otrzymał Grand Prix na Europejskim Festiwalu Szkół Teatralnych w Lyonie w 1987 roku. Od 1991 roku pracuje w Akademii Teatralnej w Warszawie, jest profesorem warszawskiej uczelni.

U progu kariery, na początku lat 80., związany był z Teatrem im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku, gdzie zrealizował "Jonasza i błazna" Jerzego Broszkiewicza (1981) i wspólnie z Maciejem Wojtyszką "Iwonę, księżniczkę Burgunda" Witolda Gombrowicza (1982). Kilka lat później przygotował tu jeszcze "Krzesła" Eugene\'a Ionesco (1987). Na białostocką scenę powrócił pod koniec lat 90. W okresie od 1999 do 2002 roku pełnił funkcję konsultanta programowego teatru i reżyserował, m.in. "Tango" Sławomira Mrożka (2001) i "Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej (2001).
Śmigasiewicz pracował na bardzo wielu scenach, m.in.: w Warszawie w Teatrze Powszechnym, Polskim i Ateneum, w Krakowie na scenie Starego Teatru, Teatru im. Juliusza Słowackiego, Teatru Bagatela, Teatru STU, a także we Wrocławiu, gdzie realizował spektakle w Teatrze Polskim i w Kalamburze, w Poznaniu na deskach Teatru Nowego i Teatru Animacji oraz w Teatrze Miejskim w Gdyni.

Nadal współpracował z Maciejem Wojtyszką. Razem reżyserowali zabarwioną sytuacyjnym, a czasami groteskowym humorem "Awanturę w Chioggi" Carla Goldoniego (1983, Teatr Powszechny w Warszawie) oraz zabawne, radosne i jednocześnie refleksyjne "Burzliwe życie Lejzorka" Ilji Erenburga (1989, Teatr Ateneum w Warszawie). Na deskach warszawskiego Teatru Dramatycznego Śmigasiewicz pokazał z kolei skupioną na wątku procesu sądowego "Świętą Joannę" George\'a Bernarda Shawa (1984).

Reżyser pracował zarówno nad klasyką, jak i dramatem współczesnym oraz sztukami najnowszymi. Jest autorem inscenizacji "Mieszczanina szlachcicem" Moliera (1992, Teatr Miejski w Gdyni), "Kupca weneckiego" (1996, Teatr Ateneum w Warszawie) i "Makbeta" (2000, Teatr Bagatela w Krakowie) Williama Szekspira z Aleksandrem Domogarowem, który dla tej roli uczył się polskiego; koncepcja reżyserska tego spektaklu opierała się na pokazaniu głównego protagonisty jako Obcego. Śmigasiewicz przygotował również "Króla Edypa" Sofoklesa (2000, Teatr im. Słowackiego w Krakowie). Jednocześnie ma na swoim koncie realizacje m.in. "Rzeźni" Sławomira Mrożka (1990, Stary Teatr w Krakowie), "Tak jest jak się państwu zdaje" Luigiego Pirandella (1993, Teatr Ateneum w Warszawie) i "Pamiętnika z Powstania Warszawskiego" Mirona Białoszewskiego (1994, Teatr Powszechny w Warszawie), czy wreszcie dramatu najnowszego: "Merylin Mongoł" Nikołaja Kolady (2002, Białostocki Teatr Lalek), "Opowieści o zwyczajnym szaleństwie" Petra Zelenki (2004, Teatr Powszechny w Łodzi), "Kto otworzy drzwi?" Neżdany Nedy (2006, Teatr Bagatela w Krakowie).

Odrębne miejsce w twórczości reżysera zajmuje Witold Gombrowicz - wielka pasja Śmigasiewicza. Jego teksty realizował na scenie wielokrotnie, zarówno dramaty, jak i adaptowaną prozę.

"Pisarstwo Gombrowicza: jego \'Dzienniki\', powieści, dramaty, opowiadania... w obecnej chwili bardzo są potrzebne" - przyznawał w 2004 roku. - "To rodzaj pisarstwa inspirującego, nie dosłownego, metaforycznego i prawdziwego aż do bólu, bo mówiącego o bólu. Walczącego z niewolą formy, która stwarza się między ludźmi. Pisarstwa niezwykle istotnego, bo wciąż opowiadającego o naszej polsko-ludzkiej bezkrwawej wojnie" (w: "Pamiętnik Teatralny" 2004, z. 1-4).

Rozprawa doktorska Śmigasiewicza w dziedzinie reżyserii też dotyczyła pisarza, była zatytułowana "Aktor w teatrze Gombrowicza".

Zmaganie z Gombrowiczem rozpoczął od "Ferdydurke" zrealizowanej w 1984 roku w Teatrze im. Wilama Horzycy w Toruniu; sięgał po nią później kilkakrotnie (1987 - przedstawienie dyplomowe studentów krakowskiej PWST, 1991 - Teatr Nowy w Poznaniu, 1993 - Teatr Powszechny w Warszawie, 1993 - Teatr Miejski w Gdyni, 2001 - Teatr Powszechny w Łodzi, 2006 - Nowy Teatr w Słupsku).

"Kiedyś wydawało mi się, że \'Ferdydurke\' jest tylko kpiną, drwiną i groteską" - mówił przy okazji poznańskiej inscenizacji powieści. - "A teraz już wiem, że pod tym pokładem drwiny i kpiny znajduje się lęk i ból przed światem nieznanym" ("Głos Wielkopolski" 1991, nr 8).

Reżyser przygotował również spektakl "Hulajgęba" na podstawie "Ferdydurke" i "Dziennków" Gombrowicza (2003, Teatr Bagatela w Krakowie). Kilka razy wracał do "Iwony...", po białostockiej inscenizacji zaprezentował wersję z warszawskiego Ateneum przygotowaną z Wojtyszką (1994), cztery lata później pokazał ten dramat w wyjątkowej przestrzeni - na Scenie Letniej Teatru Miejskiego w Gdyni. W nadmorskiej scenerii, na wąskim odcinku plaży, ze scenografią "wchodzącą" w morze umiejętnie wydobył konflikt pomiędzy autentycznością i sztucznością, człowiekiem i kulturą. Ostatnią, jak do tej pory, wersją "Iwony..." była realizacja z 1999 roku przygotowana na scenie w Białymstoku. Śmigasiewicz dwukrotnie wystawiał "Kosmos" (1995 - Teatr Powszechny w Radomiu, 1998 - Teatr Bagatela w Krakowie). W 1999 roku sięgnął po "Ślub" (Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu), który przygotował potem jeszcze czterokrotnie (2002 - Teatr Bagatela w Krakowie, 2003 - Bałtycki Teatr Dramatyczny w Koszalinie, 2004 - Akademia Teatralna w Warszawie, 2004 - Nowy Teatr w Słupsku). Ma na swoim koncie także kolejne realizacje z Teatru Miejskiego w Gdyni - "Operetkę" (2000) i "Trans-Atlantyk" wyreżyserowany na plaży w Orłowie (2004). Z bardzo dobrze poprowadzonymi aktorami, jak to zwykle bywa w jego Gombrowiczowskich spektaklach, pokazał w gdyńskim spektaklu gry z polskością.

"Dziwny jest ten świat Gombrowiczowskiej Polonii, który zastaliśmy na plaży w Orłowie w ciekawej i wartej uwagi inscenizacji Śmigasiewicza" - pisała Katarzyna Fryz. - "Pełnymi garściami czerpie z sielankowego \'Pana Tadeusza\' (także z muzyki Wojciecha Kilara do adaptacji epopei), humoru \'Zemsty\', chwilami moralizuje jak \'Wesele\'. Ale przede wszystkim natrząsa się. Z wszystkich i wszystkiego. A dzięki temu zabiegowi widz zanurza się w tę historię i odczytuje jak własną" ("Gazeta Wyborcza - Trójmiasto" 2004, nr 178).

Ostatnim, jak do tej pory, Gombrowiczowskim przedstawieniem reżysera jest "Pornografia" z warszawskiego Teatru Powszechnego (2008).

Śmigasiewicz pracował z aktorami Montowni - niezależnej grupy teatralnej wywodzącej się z warszawskiej szkoły teatralnej. Przygotował z nimi ciekawe interpretacje "Ślebody czyli cenniejsi jesteście niż wróble" wg Kazimierza Przerwy-Tetmajera (1997) i "Wspólnego pokoju" Zbigniewa Uniłowskiego (1998), a także lekki i jednocześnie pełen szyderstwa i goryczy "Trans-Atlantyk" (2000).

W ostatnich latach reżyser nadal poszukiwał bardzo różnorodnego repertuaru. Pokazał zarówno broadwayowski przebój - komedię muzyczną "Wystarczy noc" Neila Simona i Marvina Hamlischa (2005, Teatr Bagatela w Krakowie), jak i "Hamleta" Szekspira (2007, Teatr Nowy w Poznaniu) z bardzo dobrą, tytułową rolą Pauliny Chruściel. Reżyserował salonową komedię o politycznej poprawności "Napis" Géralda Sibleyrasa (2006, Teatr Powszechny w Łodzi) i "Zbrodnię i karę" wg Fiodora Dostojewskiego (2007, Teatr Bagatela w Krakowie). Jedne z najlepszych spektakli ostatniego okresu to "Mimo wszystko" Johna Murrella o końcu życia Sary Bernhardt ze znakomitą rolą Mai Komorowskiej, której świetnie partnerował Wiesław Komasa (2005, Teatr Współczesny w Warszawie) i egzystencjalny "Wujaszek Wania" Antoniego Czechowa z Teatru Nowego w Poznaniu (2006).

" \'Wujaszek Wania\' w Nowym to spektakl niemal całkowicie oddany w ręce aktorom" - notowała Ewa Obrębowska-Piasecka. - "Nic im tu nie przeszkadza, nic ich nie wiąże, nie wikła, nie ogranicza. Cała scena jest do ich dyspozycji. Dobrą rękę reżysera Waldemara Śmigasiewicza widać w tym, jak uważnie, jak delikatnie, z jaką wrażliwością wybrał ich i poprowadził przez tę historię Jak im zaufał. Jak się razem rozsmakowali w szukaniu na scenie prawdy: zwykłej, ludzkiej prawdy" ("Gazeta Wyborcza - Poznań" 2006, nr 80).

Ostatnie teatralne prace Śmigasiewicza to wyreżyserowany w reporterskim stylu "Kieszonkowy atlas kobiet" Sylwii Chutnik (Teatr Powszechny w Warszawie, 2009) - opowieść o mieszkańcach kamiennicy pamiętającej Powstanie Warszawskie i kipiący absurdem, potraktowany jak czarna komedia, rozegrany na plaży w Orłowie "Proces" Franza Kafki ze Stefanem Iżyłowskim w roli Józefa K. (Teatr Miejski w Gdyni, 2009).

Reżyser pracował także w Teatrze Telewizji. Przygotował tu m.in. "Emeryta" Brunona Schulza z Janem Peszkiem w roli tytułowej (1988), "Diaboliadę" wg Michaiła Bułhakowa (1989), "Śmierć" Woody\'ego Allena (1991) i "Madame Molier" Jeana Anouilha (1995). Ma na swoim koncie także trzydziestominutowy fabularny film telewizyjny "Chwila" (1989) nakręcony w ramach cyklu filmowego "Kawalerki".

Nagrody:

    * 1984 - Nagroda publiczności w Policach dla przedstawienia "Wesołe przygody Koziołka Matołtka" wg Kornela Makuszyńskiego w OTO "Kalambur" we Wrocławiu na 19. Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form w Szczecinie;
    * 1994 - Statuetka Pegaza - nagroda programu telewizyjnego "Pegaz" za reżyserię "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza w Teatrze Miejskim w Gdyni;
    * 1998 - Złoty Piernik, Grand Prix Festiwalu dla przedstawienia "Ubu król" Alfreda Jarry\'ego w Teatrze Animacji w Poznaniu na 5. Toruńskich Spotkaniach Teatrów Lalek;
    * 1999 - Nagroda za reżyserię przedstawienia "Kosmos" wg Witolda Gombrowicza w Teatrze Bagatela w Krakowie na 24. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
    * 2000 - Wyróżnienie zbiorowe dla twórców przedstawienia "Ślub" Witolda Gombrowicza w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu na 40. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych; Kaliska nagroda "Wojciecha" dla najlepszego przedstawienia sezonu w Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu dla "Ślubu" Witolda Gombrowicza;
    * 2001 - Żenada - antynagroda przyznana w plebiscycie "Gazety w Krakowie" za przedstawienie "Makbet" Williama Szekspira w Teatrze Bagatela w Krakowie; Złota Maska - nagroda krakowskich recenzentów dla "Makbeta" Williama Szekspira w Teatrze Bagatela - najpopularniejszego przedstawienia sezonu 1999/2000;
    * 2002 - Nagroda za reżyserię "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza w Teatrze Powszechnym w Łodzi na 27. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; Złota Maska - nagroda łódzkich recenzentów dla najlepszego reżysera sezonu 2001/2002 - za reżyserię "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza w Teatrze Powszechnym w Łodzi;
    * 2004 - Nagroda za muzykę do "Ślubu" Witolda Gombrowicza w Bałtyckim Teatrze w Koszalinie na 29. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
    * 2005 - "Leon 2005" - nagroda dla przedstawienia "Szlachcica poczciwego portret własny" wg Mikołaja Reja na 8. Winobraniowych Spotkaniach Teatralnych w Zielonej Górze; Nagroda artystyczna prezydenta miasta Gdyni w dziedzinie teatru za reżyserię przedstawienia "Trans-Atlantyk" Witolda Gombrowicza na Scenie Letniej Teatru Miejskiego w Gdyni;
    * 2009 - III miejsce w plebiscycie publiczności dla przedstawienia "Mimo wszystko" Johna Murrella z Teatru Współczesnego w Warszawie na 39. Jeleniogórskich Spotkaniach Teatralnych.

Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, lipiec 2008; aktualizacja: listopad 2009.