Witold Pyrkosz

W 1954 roku ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie. Po studiach trafił na krótko do Teatru im. Żeromskiego w Kielcach-Radomiu. Wkrótce znalazł się w zespole nowej krakowskiej sceny - Teatru Ludowego w Nowej Hucie. Brał udział w przedstawieniu inauguracyjnym, grał Morgala w KRAKOWIAKACH I GÓRALACH Wojciecha Bogusławskiego w reżyserii Wandy Wróblewskiej (1955). Na nowohuckiej scenie współpracował przede wszystkim z Jerzym Krasowskim, a także z Krystyną Skuszanką. W ich inscenizacjach stworzył pierwsze znakomite kreacje. "(...) wiem jedno" - powie po latach - "w tym zespole chciało się pracować, a większość tego, co umiem w zawodzie zawdzięczam Krasowskiemu." ("Dziennik Polski" 2005, nr 287) Skuszanka była szefem teatru, etatowym reżyserem Krasowski, a scenografem inna osobowość - Józef Szajna. Pyrkosz wspominał współpracę z Szajną i jego plastyczne pomysły: "Owszem, ubierał nas w wory, dopinał rury - robił z nami, co chciał, ale zawsze w zgodzie z koncepcją postaci." ("Dziennik Polski" 2005, nr 287) Świetną rolą młodego aktora był George Milton w MYSZACH I LUDZIACH Johna Steinbecka w reżyserii Krasowskiego, partnerował mu doskonale Franciszek Pieczka jako Lenni Small. "Warto (...) podkreślić ogromną naturalność i prostotę gry Pyrkosza, dyskrecję i delikatność, z jaką snuje marzenia, okazuje swe uczucia dla przyjaciela, czy ból w tragicznej scenie końcowej" - pisał August Grodzicki ("Życie Warszawy" 1956, nr 158). Później przyszły kolejne ważne role, m.in. majora Pycia w RADOŚCI Z ODZYSKANEGO ŚMIETNIKA wg powieści GENERAŁ BARCZ Juliusza Kadena-Bandrowskiego (1960). Krasowski, autor teatralnej adaptacji i reżyser tego spektaklu opowiadał: "Pyrkosz kreował tu rolę szefa kontrwywiadu. Mówię 'kreował', bo istotnie była to wielka kreacja. Krytycy zachwycili się jego grą, a Stefan Treugutt określił tę postać jako 'arcyinteligentną gnidę'. Witek był tu zmieniony nie do poznania pod każdym względem." ("Rzeczpospolita" 1996, nr 12) W ważnym dla nowohuckiej sceny tamtego okresu nurcie współczesnej dramaturgii Pyrkosz grał jeszcze u Krasowskiego m.in. Sadybana w KONDUKCIE Bohdana Drozdowskiego (1962) i Pigwę w DZIEJOWEJ ROLI PIGWY Jerzego Broszkiewicza (1960). Poza tym wystąpił w jedynej swojej roli amanta, był Kalafem w KSIĘŻNICZCE TURANDOT Carla Gozziego (reż. Skuszanka i Krasowski, 1956), a także m.in. Trynkulem w BURZY Szekspira (reż. Skuszanka, 1959) i Łatką w DOŻYWOCIU Aleksandra Fredry w reżyserii Wandy Laskowskiej (1963). W 1964 roku Pyrkosz przeniósł się z Krakowa do Wrocławia, do Teatru Polskiego, którym w latach 1965-1972 kierowali Skuszanka i Krasowski. Nadal grał dużo w spektaklach dyrektorskiego tandemu. Z wrocławską sceną był związany do 1975 roku. Występował w autorsko interpretowanej klasyce, był m.in. Klarynem w ŻYCIU SNEM Calderona (reż. Skuszanka, 1968) i Sganarelem w DON JUANIE Moliera (reż. Krasowski, 1970). Jednym z największych jego sukcesów okazała się rola Cześnika w ZEMŚCIE Aleksandra Fedry (reż. Krasowski, 1968) - spektaklu, który bezlitośnie pokazywał polskie wady. Pyrkoszowi bliska była również współczesna dramaturgia przygotowywana na deskach Teatru Polskiego przez Krasowskiego. Zagrał Fouchégo w THERMIDORZE Stanisławy Przybyszewskiej (1970), Kowalskiego w POGRZEBIE PO POLSKU Tadeusza Różewicza (1971), a u boku Mai Komorowskiej, która wcieliła się w postać Hamma wystąpił jako Clov w KOŃCÓWCE Samuela Becketta (1972). Był również Ryszardem Goldersem w spektaklu MISTER PRICE CZYLI BZIK TROPIKALNY Witkacego w reżyserii Piotra Parandowskiego (1974). "W sposób przewrotnie dyskretny, zgodny z poetyką utworu zagrał postać Goldersa Witold Pyrkosz" - pisał Jerzy Bajdor. - "Narysował portret człowieka, którego prawdziwą namiętnością jest bussines, który potrafi być graczem wyrachowanym i bezwzględnym, a przy tym bardzo śmiesznym, jakby przyczajonym w reakcjach." ("Teatr" 1974, nr 9) W czasie dwunastu lat spędzonych we Wrocławiu aktor zyskał także ogromną przychylność publiczności, która kilkakrotnie przyznawała mu Iglice - nagrodę widzów-czytelników "Słowa Polskiego". We Wrocławiu zaczął również występować w kabarecie "Dreptak". Pyrkosz potrafi grać w sposób dyskretny i jednocześnie dobitny, niejednokrotnie pokazując "drugie dno" postaci. W swojej aktorskiej karierze nie grał amantów, częściej obsadzano go w rolach czarnych charakterów, sporadycznie także występował w repertuarze romantycznym. Grał głównych bohaterów, ale równocześnie świetnie sprawdzał się w rolach drugoplanowych i epizodycznych. W 1955 roku debiutował na scenie dramatycznej. Rok później po raz pierwszy stanął przed kamerą. W filmie CIEŃ Jerzego Kawalerowicza wystąpił w roli Malutkiego, dowódcy oddziału NSZ, który został tu pokazany jak groźny bandyta. Później zagrał milicjanta Migułkę, który okazał się przywódcą antyludowego podziemia w ROKU PIERWSZYM Witolda Lesiewicza (1960). Zagrał w kolejnych wojennych filmach Lesiewicza - KWIETNIU (1961) i NIEZNANYM (1964). W 1965 roku ponownie wystąpił w filmie wojennym, tym razem w reżyserii Janusza Morgensterna POTEM NASTĄPI CISZA. Zagrał bezwzględnego porucznika Leoniaka, oficera informacji. Podobną rolę otrzymał w 1969 roku, był porucznikiem Witkiem w kryminalnym filmie TYLKO UMARŁY ODPOWIE Sylwestra Chęcińskiego. Największą popularność przyniosły mu seriale CZTEREJ PANCERNI I PIES (1966-1970), gdzie wystąpił jako kapral Wichura, JANOSIK Jerzego Passendorfera (1973) - zagrał tam Jędrusia Pyzdrę i ALTERNATYWY 4 Stanisława Barei z rolą Józefa Balcerka (1983). W filmie współpracował z Juliuszem Machulskim. Wystąpił u niego jako kasiarz Duńczyk w dwóch częściach VABANKU (1981, 1984) i Zenona Bombalina w KINGSAJZIE (1987). Ostatnio można go oglądać w popularnym serialu M JAK MIŁOŚĆ (2001). Od drugiej połowy lat 70. Pyrkosz występował w Warszawie. W latach 1975-1981 był aktorem Teatru Polskiego. Później, na krótko, związał się z Teatrem Studio (1981-1982) i Teatrem Rozmaitości (1982-1983). Od 1983 roku przez siedem lat występował w Teatrze Narodowym. Ponownie jego droga artystyczna zbiegła się z działalnością Jerzego Krasowskiego i Krystyny Skuszanki, którzy w stanie wojennym po odwołanym ze stanowiska Adamie Hanuszkiewiczu objęli dyrekcję narodowej sceny. W Teatrze Polskim Pyrkosz zagrał m.in. Podkolesina w OŻENKU Mikołaja Gogola w reżyserii Jerzego Rakowieckiego (1978) i Praeda w PROFESJI PANI WARREN George'a Bernarda Shaw w inscenizacji Krystyny Meissner (1979). W tym okresie dużo występował w polskiej klasyce, przede wszystkim na deskach Teatru Narodowego. Ponownie wcielił się w postać Cześnika z ZEMSTY (reż. Krasowski, 1984), wcześniej w Teatrze Polskim wystąpił w innej roli Fredrowskiej - jako Lisiewicz w PANU GELDHABIE w reżyserii Jana Świderskiego (1980). Na scenie narodowej zagrał również w komedii rybałtowskiej przygotowanej przez Krasowskiego, był Plebanem w ALBERTUSACH (1983). "Chytra twarz, wspaniała sylwetka, trochę safanduły, trochę spryciarza, a trochę świętego plebana (...)" - charakteryzowała tę rolę Teresa Krzemień. - "Nienaganne artykułowanie tekstu, werwa, plebejskość, humor, swojskość. Idealnie trafiona postać zwykłego człowieka, który odrobiną sprytu salwować się musi przed przeciwnościami losu." ("Kultura" 15.06.1983). Pyrkosz ma na swoim koncie także blisko pięćdziesiąt ról w Teatrze Telewizji, z którym jest związany od lat 60. Na małym ekranie zagrał m.in. w BRACIACH LAUTENSACK Liona Feuchtwangera (reż. Juliusz Burski, 1969), rolę tytułową w ROMULUSIE WIELKIM Friedricha Dürrenmatta (reż. Krasowski, 1972), Napoleona w spektaklach Wiesława Wodeckiego - MĄŻ PRZEZNACZENIA George'a Bernarda Shaw (1972) i ZBIEG Z WYSPY ŚW. HELENY Theo Fleischmana (1972), a także główną postać detektywa Marlowe'a w DŁUGIM POŻEGNANIU wg Raymonda Chandlera (reż. Stefan Szlachtycz, 1982). "Tę ludzką szarpaninę między przymusem walki a zasadami moralnymi" - pisała Barbara Kaźmierczak - "egzystencjalne rozterki człowieka mądrego, wrażliwego, żyjącego w świecie przemocy, zepsucia, słabości, ukazał Pyrkosz w sposób prawdziwy i przejmujący." ("Ekran" 1984, nr 12) W latach 90. Pyrkosz współpracował z Teatrem na Woli i Teatrem Ochoty. Sporo występował w repertuarze komediowym. Wcielił się m.in. w postać Al Lewisa w SŁONECZNYCH CHŁOPCACH Neila Simona w reżyserii Edwarda Dziewońskiego (Teatr na Woli, 1994). Ostatnio aktor rzadko pojawia się na scenie, ale można go było oglądać m.in. jako Mateja w PUŁKOWNIKU-PTAKU Christo Bojczewa w reżyserii Tomasza Mędrzaka (Teatr Ochoty, 2004). Odznaczenia i nagrody: 1963 - nagroda za rolę Sadybana w przedstawieniu KONDUKT Bohdana Drozdowskiego w reżyserii Jerzego Krasowskiego w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie na 4. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu 1967 - Złota Iglica - nagroda czytelników "Słowa Polskiego" we Wrocławiu 1968 - dyplom honorowy za rolę Cześnika w ZEMŚCIE Aleksandra Fredry w reżyserii Jerzego Krasowskiego w Teatrze Polskim we Wrocławiu na 5. Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu 1969 - Złota Iglica - nagroda czytelników "Słowa Polskiego" we Wrocławiu 1970 - Srebrna Iglica - nagroda czytelników "Słowa Polskiego" we Wrocławiu 1971 - Dyplom Honorowy Towarzystwa Przyjaciół Wrocławia 1972 - Odznaka Budowniczego Wrocławia 1974 - Złoty Krzyż Zasługi; Srebrna Iglica - nagroda czytelników "Słowa Polskiego" we Wrocławiu 1979 - wyróżnienie za rolę Urzędnika w sztuce OWCA Stanisława Stratijewa w reżyserii Jerzego Rakowieckiego z Teatru Polskiego w Warszawie na 19. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych; Srebrna Iglica - nagroda czytelników "Słowa Polskiego" we Wrocławiu 1984 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; Zasłużony Działacz Kultury 1985 - nagroda I stopnia ministra kultury i sztuki za wybitne kreacje aktorskie w teatrze, filmie i telewizji 1987 - nagroda przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za wieloletnią współpracę artystyczną z Telewizją Polską, w tym za rolę w serialu ALTERNATYWY 4 w reżyserii Stanisława Barei 1997 - tytuł Króla Reklamy na 8. Międzynarodowym Festiwalu Filmu Reklamowego i Reklamy "Crakfilm'97" w Krakowie 2002 - Kryształowy Granat - honorowa nagroda specjalna za rolę Kierowcy w filmie SAMI SWOI na 6. Festiwalu Filmów Komediowych w Lubomierzu 2005 - TeleKamera - nagroda w plebiscycie czytelników "TeleTygodnia" w kategorii "najlepszy aktor" 2006 - SuperWiktor w konkursie Wiktorów - nagród dla największych osobowości telewizyjnych 2007 - Złote Spinki za całokształt twórczości, nagroda przyznana podczas uroczystości "Telekamer 2007"