Władysław Bogusławski (1839 - 1909)

Krytyk literacki, muzyczny i teatralny, nowelista, tłumacz, reżyser teatralny

Urodził się 9 lutego 1839 w Warszawie. 18 marca 1909 w Warszawie.

Był synem Stanisława Bogusławskiego i Katarzyny Frohlich, wnukiem - Wojciecha Bogusławskiego. W 1857 ukończył w Warszawie gimnazjum realne oraz szkołę muzyczną (klasę fortepianu pod kierunkiem Ignacego Dobrzyńskiego). W 1858-63 odbywał uniwersyteckie studia prawno-administracyjne, filozoficzne, literackie oraz muzyczne w Moskwie, Petersburgu, Paryżu, Heidelbergu i warszawskiej Szkole Głównej.

Po wybuchu powstania styczniowego wrócił do kraju i objął funkcję referenta prasy zagranicznej w Departamencie Prasowym przy Romualdzie Traugutcie. W procesie Rządu Narodowego w 1864 został skazany na karę śmierci, następnie dzięki staraniom rodziny zamienioną na dożywotnią katorgę, a w końcu na dziesięć lat ciężkich robót w Usolju na Syberii. Po roku przeniesiony do Irkucka, zajmował się tam organizacją życia muzycznego w polskiej kolonii, dając koncerty i lekcje muzyki. Amnestionowany, w początku 1869 wrócił do kraju i objął felieton teatralny i muzyczny w "Kurierze Warszawskim".

Wychowanek epoki romantycznej, kształtujący poglądy ideowo-artystyczne pod wpływem oświeceniowych, racjonalistycznych tradycji środowiska, wszedł w literaturę w epoce pełnego rozkwitu pozytywizmu. Rozbieżność poglądów ideowo-estetycznych po przeszło dziesięcioletniej nieobecności w kraju była powodem konfliktów młodego krytyka z otoczeniem zarówno literackim jak teatralnym, co odbiło się w sposób decydujący na pierwszym okresie jego kariery. U źródeł estetyki Bogusławskiego odnajdujemy kryteria klasyków warszawskich, skojarzone z wysokim poczuciem narodowej i wychowawczej misji sztuki, przede wszystkim teatru, który uważał za syntezę sztuk. Przed teatrem, jedyną wówczas oficjalną polską placówką kulturalną, zakreślał od początku zbyt rozległe horyzonty i zanadto zobowiązujący w poczuciu ogółu program, w zestawieniu z warunkami kulturalnego zastoju Warszawy lat siedemdziesiątych.

Od 4 maja do 12 grudnia 1876 zajmował stanowisko reżysera dramatu i komedii Warszawskich Teatrów Rządowych i "zaczął tworzyć repertuar umiejętnie i celowo, wprowadzał na scenę dzieła Szekspira i Victora Hugo, wyzyskując co się tylko dało w zakresie twórczości oryginalnej", ale "pod względem fachowym nie był przygotowany do trudnej pracy inscenizacyjnej, do studiowania z aktorami ról i sytuacji" (Józef Kotarbiński: "Aktorzy i aktorki"). Spotkał się ze zorganizowaną opozycją i bojkotem wpływowej grupy aktorskiej oraz większości prasy warszawskiej i musiał ustąpić z teatru. Owocem tych doświadczeń była wydana w 1879 w Warszawie książka o aktorach lat siedemdziesiątych warszawskim Teatrze Rozmaitości pt. "Siły i środki naszej sceny", najpełniejszy dotąd zarys monograficzny aktorstwa tzw. epoki gwiazd. Bogusławski stawiał tu problem "całości" widowiska w teatrze. Poza wartością dokumentacyjną książka stanowi cenną dotąd pozycję ze względu na jej treści teoretyczno-programowe.

Do działalności w teatrze Bogusławski nie wrócił już nigdy, choć np. w 1879 otrzymał propozycję objęcia kierownictwo artystyczne teatru lwowskiego. W 1880 został członkiem komitetu dla zbadania sytuacji teatrów warszawskich; w 1881 wespół z kilkoma czołowymi aktorami projektował w nowo powstałym Teatrze Małym założenie kameralnej sceny doświadczalnej (która byłaby "pepinierą młodych talentów" i szkołą "doborowego repertuaru"); do końca życia uczestniczył w komisjach teatralnych i konkursach dramatycznych. Oceniając trzeźwo "obiektywne warunki" nie kusił się już o reformy podstawowe, z których nie zrezygnował zresztą do końca. Jego recenzje i rozprawy budziły zawsze ferment, wpływały na poglądy i koncepcje gry, o czym świadczą po latach wspomnienia aktorskie. Domagając się pełnej autonomii teatru, za najważniejszy warunek dalszego jego rozwoju uważał unarodowienie scen warszawskich i stworzenie żelaznego repertuaru dramatu i opery polskiej.

Jako krytyk teatralny, muzyczny i literacki współpracował m.in. z "Kurierem Warszawskim" (1870-87, 1899-1901), "Kurierem Codziennym" (1878, 1887-89), "Tygodnikiem Powszechnym" (1881-1882), "Echem Muzycznym, Teatralnym i Artystycznym" (1883-84), "Gazetą Polską" (1889-98), "Tygodnikiem Ilustrowanym" (1898-1904), "Biblioteką Warszawską" (od 1890 do zgonu). W 1885 objął posadę w biurach Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej; praca ta dała mu możliwość odbycia licznych podróży teatralnych po Europie. W 1887 opublikował pracę o początkach polskiej sceny narodowej i jej założycielu pt. "Wojciech Bogusławski", zamieszczoną jako wstęp do dramatu Stanisława Kozłowskiego "Albert wójt krakowski". W tych latach nawiązał stały kontakt z ,,Revue d'Art Dramatique", gdzie w 1889 w nr 88 i 89 zamieścił syntetyczny zarys "Le theatre en Pologne". W 1890 został obok D. Henkla współredaktora "Biblioteki Warszawskiej"; nawał zajęć sprawił, że ostatecznie przeszedł na uprawiany już do końca życia typ obszernych kwartalnych kronik sprawozdawczych z zakresu teatru, dramatu i muzyki, drukowanych w zeszytach "Biblioteki Warszawskiej".

Należał do przedstawicieli najbardziej twórczej polskiej krytyki teatralnej. Leon Schiller określił go jako "najświetniejszego, najbardziej przygotowanego do swego zawodu i najwnikliwszego krytyka teatralnego w ostatnim dwudziestopięcioleciu ubiegłego i na początku naszego wieku". Prócz teatru, który był jego główną pasją, zajmował się publicystyką muzyczną a także krytyką i historią literatury. Był również autorem nowel ogłaszanych w czasopismach i tłumaczył sztuki dramatyczne oraz powieści.

Ożeniony był z Julią Norblin (ślub 30 września 1871 w Warszawie).
Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, Wikipedia.

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
18 marca 2022

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...