Wojciech Siemion (1928 - 2010)

Aktor teatralny i filmowy, reżyser, recytator, koneser słowa, miłośnik i znawca poezji.

Urodził się 30 lipca 1928 roku w Krzczonowie k. Lublina. Zmarł 24 kwietnia 2010 w Warszawie.


Ojciec Wojciecha, Mikołaj Siemion, był wiejskim nauczycielem, kierownikiem szkoły w Krzczonowie. To on zaszczepił w synu miłość do poezji.

Studiował w grupie prawnej Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1947-1950). Uczęszczał jednocześnie do Studia Dramatycznego Eleonory Frenkiel-Ossowskiej przy miejscowym Teatrze im. Juliusza Osterwy. Tam też, obok teatrów studenckich, zdobywał aktorskie ostrogi. Marzenia o adwokaturze porzucił, jak twierdził, z powodu wierszy Tadeusza Różewicza, które wtedy odkrył. Rektor warszawskiej PWST, prof. Aleksander Zelwerowicz wysoko ocenił Siemiona na egzaminie wstępnym. Po dwóch tygodniach przeniósł go od razu na drugi rok, a po kolejnych trzech na trzeci. W 1951 roku Siemion został absolwentem PWST, w której później pracował jako pedagog na Wydziale Aktorstwa. Wykładał także w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych w Warszawie. Był wielkim miłośnikiem folkloru, badaczem i popularyzatorem kultury polskiej wsi. Sztuki ludowej, wywodzącej się z tradycji historycznej, kresowej. W 1979 roku doprowadził do otwarcia w stylowym staropolskim dworku we wsi Petrykozy (województwo mazowieckie) - który odrestaurował i mieszkał w nim od lat - Wiejskiej Galerii Sztuki. Prywatne muzeum było równocześnie galerią wystawową, salą koncertową i teatralną, a także miejscem wielu wydarzeń kulturalnych. Gościł w nim malarzy, rzeźbiarzy, muzyków, aktorów. Stworzył dom otwarty, wciąż tętniący sztuką.

Przyszły czasy stalinowskie. W warszawskiej szkole teatralnej rektor Zelwerowicz, przymuszany do założenia komórki POP - podstawowej organizacji partyjnej, powierza zadanie zdolnemu studentowi z Krzczonowa. Dopóki istniała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Siemion się z nią nie rozstał. W 1983 roku wszedł w skład rady krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. W latach 1985-1989 sprawował mandat posła na Sejm PRL IX kadencji z ramienia PZPR. Zasiadał w sejmiku mazowieckim (1998-2002, 2007-2010), reprezentując Polskie Stronnictwo Ludowe. Jako działacz społeczny prezesował oddziałowi mazowieckiemu Stowarzyszenia Współpracy Polska-Wschód.

Na dużym ekranie Wojciech Siemion zadebiutował w 1951 roku, w roli ucznia szkoły morskiej w Załodze Jana Fethkego. Dwa lata później wcielił się się w Bronka, członka zespołu pieśni i tańca w Przygodzie na Mariensztacie Leonarda Buczkowskiego.

Szansę prawdziwego zaistnienia na dużym ekranie dał mu dopiero Andrzej Munk. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych wystąpił w dwóch jego filmach: Błękitnym krzyżu (1955) i Eroice (1957). W jego Zezowatym szczęściu (1960) zagrał antypatycznego urzędnika, personalnego Kacperskiego. W Jutro premiera (1962) Janusza Morgensterna wcielił się w inspicjenta Józia.

Niezapomniane, zindywidualizowane postacie z ludu stworzył w filmach: Kierunek Berlin (1968) Passendorfera; Ziemia obiecana (1974) Andrzeja Wajdy, gdzie zagrał Wilczka, zachłannego plebejskiego lichwiarza; Przedwiośnie Filipa Bajona (2001), w którym grał poczciwego służącego Maciejunia oraz w Ubu Król Piotra Szulkina (2003). Jego popularność ugruntowały również komedie Stanisława Barei: Poszukiwany poszukiwana (1972), Nie ma róży bez ognia (1974) oraz Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978). Nie bez znaczenia były też seriale telewizyjne. Siemion wystąpił między innymi w Wojnie domowej - jako wychowawca Pawła (reż. Jerzy Gruza, 1965), Niewiarygodnych przygodach Marka Piegusa – jako kapitan MO (reż. Mieczysław Waśkowski, 1966) i Alternatywy 4 (reż. Stanisław Bareja, 1983).

Nie można pominąć ról Siemiona w filmach zagranicznych, jak w węgierskiej ekranizacji Legendy o zajęczym paprykarzu. Powieść Józsi Jenö Tersánszkyego z 1935 roku była buntem pisarza przeciw niesprawiedliwości społecznej, dyskryminacji człowieka i narastaniu tendencji faszystowskich. Reżyser Barna Kabay wybrał w 1975 roku tę historię wiejskiego odmieńca, szukającego porozumienia nie z pomiatającymi nim ludźmi, lecz ze zwierzętami, na swój debiut fabularny, w głównej roli obsadzając polskiego aktora.

Ostatnie role filmowe Siemiona to między innymi „Taxi A" Marcina Korneluka (2007), „Niezawodny system" Izabeli Szylko (2008) i „Ostatnia akcja" (2009) w reż. Michała Rogalskiego, gdzie grał w doborowej obsadzie: z Aliną Janowską, Barbarą Krafftówną, Janem Machulskim, Marianem Kociniakiem i Piotrem Fronczewskim.

W pierwszej roli teatralnej wyszedł na scenę 14 grudnia 1946 roku w „Krakowiakach i góralach" Wojciecha Bogusławskiego w Teatrze Miejskim w Kaliszu. Pięć lat później ukończył studia w warszawskiej PWST.

Był aktorem STS-u, a z końcem lat sześćdziesiątych - Kabaretu pod Egidą. Po sezonie w Teatrze Polskim w Szczecinie (1950-1951), związał się ze scenami stołecznymi: Teatru Ateneum (1951-1955), Teatru Młodej Warszawy (1955-1957; dziś Rozmaitości), Teatru Komedia (1957-1962 i 1966-1968, w którym pełnił funkcję dyrektora i kierownika artystycznego), Teatru Narodowego (1962-1963, 1964-1965, 1972-1983), Teatru Powszechnego (1963-1964) i Teatru Ludowego w Warszawie (1970-1972). Grał także przez sezon w Teatrze Polskim we Wrocławiu (1968-1969). Upamiętnił się jako założyciel i sprawny dyrektor Starej Prochowni (od 1972 roku).

Wielką wagę przykładał zawsze do kultury słowa - poprawności językowej i do umiejętnego wyczucia rytmiki utworów. Popularyzował polską poezję jako niezrównany interpretator utworów Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida, Mirona Białoszewskiego i Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. A także - jako autor poświęconych im książek w cyklu Lekcja czytania. Słowo nie miało przed nim tajemnic.

W latach 1958-1965 był związany ze Studenckim Teatrem Satyryków w Warszawie, legendarnym STS-em. Momentem przełomowym w aktorskiej drodze Siemiona był wyreżyserowany tam przez Jerzego Markuszewskiego w 1959 roku monodram Wieża malowana, który przeszedł do historii polskiego teatru. Siemion nie tylko w nim wystąpił, ale napisał także - we współpracy z Ernestem Bryllem - scenariusz, na który złożyły się teksty i piosenki zaczerpnięte z polskiej poezji ludowej. W czasach rozkwitu poezji zaangażowanej, ukazał bogactwo i piękno autentycznej poezji ludowej. Stworzył poruszające prostotą formy widowisko o doli i niedoli chłopskiego losu. O prawdach starych jak świat: ciężkiej pracy, wiernej miłości, śmierci i nagrodzie czekającej w niebie. Tym przedstawieniem stworzył "teatr jednego aktora", któremu pozostał wierny do końca.

Do najbardziej znanych teatralnych ról Siemiona należą kreacje na scenie Teatru Narodowego: Józefa w Żywocie Józefa Mikołaja Reja w reżyserii Kazimierza Dejmka (1965), Bohatera w Kartotece Tadeusza Różewicza w reżyserii Tadeusza Minca (1973) oraz w inscenizacjach Adama Hanuszkiewicza: Osipa w Rewizorze Mikołaja Gogola (1973), Grabca w Balladynie (1974) i Wernyhory w Śnie srebrnym Salomei Juliusza Słowackiego (1977). Zaznaczył się też w wyrazistym epizodzie Przewodniczącego w Pluskwie Majakowskiego, ostatnim przedstawieniu tragicznie zmarłego Konrada Swinarskiego (1975).

Na początku lat siedemdziesiątych Siemion zrealizował swoje marzenie o stworzeniu własnego teatru poezji. Założył Teatr Stara Prochownia na Starym Mieście, przy ulicy Boleść w Warszawie. W ciągu trzydziestu lat działalności Starej Prochowni, od 1972 do 2002 roku, wystąpiło na jej scenie ponad 800 aktorów, wśród nich takie sławy, jak Irena Eichlerówna, Nina Andrycz, Hanna Skarżanka, Tadeusz Łomnicki, Gustaw Holoubek, Krystyna Janda czy Krzysztof Kolberger.

Siemion towarzyszył narodzinom tej sceny. Był pomysłodawcą i animatorem wieczorów poetyckich, aktorem i reżyserem spektakli. Starą Prochownię już na początku lat siedemdziesiątych określano jako "niezwykłe zjawisko", "kolorowy stragan ze sztuką" i "warszawski underground". (Od 2002 roku teatr należy do Stołecznego Centrum Edukacji Kulturalnej; działa pod nazwą Stara ProchOFFnia, lansując twórczość młodych teatrów offowych).

Wojciech Siemion wykreował również wiele ról w widowiskach Teatru Telewizji. Zagrał między innymi Chłopa w „Mazurze kajdaniarskim" Ernesta Brylla (1966) we własnej reżyserii, Księdza w „Weselu" Stanisława Wyspiańskiego (reż. Jan Kulczyński, 1981) i Gruszkę w „Bigda idzie!" Juliusza Kaden-Bandrowskiego (reż. Andrzej Wajda, 1999). Dla Teatru Telewizji wyreżyserował ponadto wiele przedstawień promujących znakomite interpretacje polskiej poezji, jak na przykład „A chruśniak malinowy trwa..." według wierszy Bolesława Leśmiana (1977) czy „Mironczarnia" z utworami Białoszewskiego (1983).

Był niezwykle płodnym aktorem w Teatrze Polskiego Radia, gdzie uczestniczył w realizacji niemal stu słuchowisk. Debiutował tam 27 stycznia 1952 w spektaklu „Wit Stwosz" Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w reż. Jerzego Kiersta. Grał bardzo interesujące role m. in. spektaklach „Biała dżuma" Karola Čapka (Syn Willian) w reż. Zbigniewa Kopalko (28 grudnia 1956), „Człowiek jak człowiek" Bertolta Brechta (Jesse Mahoney) w reż. Wandy Laskowskiej (15 maja 1962), „Fircyk w zalotach" Franciszka Zabłockiego (Pustak) w reż. Gustawa Holoubka (21 czerwca 1964), „Kupiec" Mikołaja Reja (Kupiec) w reż. Zbigniewa Kopalko (10 maja 1966), „W małym dworku" Stanisława Ignacego Witkiewicza (Ignacy Kozdroń) w reż. Helmuta Kajzara (21 września 1969), „Wesele" Stanisława Wyspiańskiego (Upiór) w reż. Zdzisława Nardellego (16 marca 1971), „Słowo o Jakubie Szeli" Bruno Jasieńskiego (Szela), który sam wyreżyserował (17 października 1971) oraz „Boreasz" Hanny Januszewskiej (Boreasz) w reż. Heleny Merenholc (25 grudnia 1974).
Kilka słuchowisk również wyreżyserował np. wspomniany wcześniej spektakl „Słowo o Jakubie Szeli", a także „Życie" Ernesta Brylla (14 listopada 1968), „Jak nieubłogosławiony Andriej Rublow objawił sie Nikiforowi i od porzucenia nadziei go odwodził" Wiesława Stępniewskiego (26 grudnia 1974) i „Damroka - księżniczka kaszubska" Antoniego Bolesława Faca (2 lutego 1975).

W kontekście 35 lat pracy pedagogicznej Wojciecha Siemiona w 2007 roku Maria Szyszkowska upominała się o jubileusze aktora, o których "zapomina" jego macierzysta, warszawska uczelnia. Przypomniała, że jest on także autorem książek, które są lekcją czytania naszych wielkich poetów.

W pamięci widzów pozostanie wielkim za interpretacje poezji, za przyśpiewki ludowe, które podniósł do rangi prawdziwej sztuki, za niepowtarzalne monodramy, za muzeum w Petrykozach.

Był żonaty z Jadwigą Siemion, koleżanką z Wydziału Prawa KUL, cenioną adwokatką, zmarłą w 2004 roku. W 2009 ożenił się ponownie, z Barbarą Kasper, anglistką.

Zmarł w wyniku doznanych trzy dni wcześniej obrażeń w wypadku samochodowym pod Sochaczewem. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Powązkach Wojskowych w Warszawie.

Źródła: Culture.pl, FilmPolski, Wikipedia, E-teatr

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
24 kwietnia 2018
Portrety
Wojciech Siemion

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...