Wolność Yoko Ono

Takie książki rodzą się tylko z ogromnej pasji, z wewnętrznego zamiłowania do poznawania zjawisk nieoczywistych, a także z radości dzielenia się z innymi swoimi przemyśleniami. I co ważne. Anna Magalska łamie dotychczasowe stereotypy opiniujące Yoko Ono.

Anna Magalska, aktorka Teatru im. Wilama Horzycy w Toruniu, tworzy w tej monografii misterną siatkę, głównie z elementów analitycznych oraz interpretacyjnych. Lecz siatka ta nie jest tylko tłem dla przedstawienia postaci Yoko Ono. Artystka jest jej częścią. Autorka nie ogranicza się bowiem do analizowania poglądów i zachowań Yoko Ono, lecz dla ich wytłumaczenia oraz interpretacji, sięga po poglądy największych światowych autorytetów filozoficznych, psychoanalitycznych, artystycznych i estetycznych. Warto nie tylko zagłębić się w cytowane fragmenty ich wypowiedzi, objaśniające określone postępowanie czy poglądy Yoko Ono związane z jej światopoglądem oraz postrzeganiem przez nią istoty sztuki, ale także podążać razem z autorką w meandrach ich odczytywaniu.

A są one bardzo interesujące, ponieważ Anna Magalska źródeł ukształtowanej w wieku młodzieńczym czy dojrzałym osobowości artystki, szuka w wielu zdarzeniach usytuowanych na jej osi czasu, począwszy od wczesnego dzieciństwa i od surowych zasad panujących w domu rodzinnym. Ale i tutaj, objaśniając je i odnosząc do późniejszych poglądów Ono, drobiazgowo i cierpliwie tłumaczy czytelnikowi istotę japońskiego świata kulturowego i obyczajowego. Dla przykładu. Pozostawianie przez rodziców małej Yoko w ciemnej sypialni, w której potajemnie, by ją oświetlić, rozpalała zapałki, jedną po drugiej, przełożyło się na sens jej performensów, w których niemałą rolę odgrywała powtarzalność określonych gestów. Spędzanie wakacji tylko w towarzystwie guwernantki wyzwalało w dziewczynce ogromne pokłady wyobraźni, którymi później zaskakiwała w swoich instalacjach.

Anna Magalska, przedstawiając wczesne dzieciństwo Yoko Ono, wywalczoną zgodę u władz uniwersyteckich na podjęcie studiów dotąd niedostępnych dla kobiet, wyjazd z Japonii do USA, pierwsze małżeństwo, dziecko, wejście w świat sztuki, „zbiera" elementy składowe niezbędne do stworzenia jej portretu psychologicznego. Dalej, wypełnia go Johnem Lennonem, ich wspólnymi projektami artystycznymi. I tak, portret ten rozrasta się, zostaje uzupełniany kolejnymi artystycznymi przedsięwzięciami. Przybywa w nim coraz więcej przestrzeni dla swobody wszelkich twórczych działań Ono.

Ciekawie przedstawia Anna Magalska poszukiwania przez Yoko Ono odkrywczych, interesujących działań artystycznych, którymi mogłaby zaistnieć na „scenie sztuki", głównie w Nowym Jorku. I tak powstał performens „bagizm", którego istota polegała na tym, że Ono wchodziła do dużego czarnego worka, do którego zapraszała kogoś z widowni, po czym worek zostawał zawiązany. Tu ważny aspekt odgrywa zaproszenie przedstawiciela z publiczności, bowiem zawsze podkreślała, że akt twórczy powstaje przy jej współudziale. Był to performens bardzo pobudzający wyobraźnię widzów. Warto tu jeszcze zauważyć, ale już w zupełnie innym kontekście filozoficzno-estetycznym, a właściwie noszącym silne znamiona idei feminizmu i wolności jednostki, pomysł, by ukryć pod materiałem jednego z czterech lwów na Trafalgar Square. Event ten został określony jako „Lion Wrapping".

Anna Magalska w mistrzowski sposób panuje nad światem przedstawionym, w którym tworzyła i nadal tworzy Yoko Ono. Urzeka jego przejrzystość, określony klimat porządku, jasno precyzowane myśli, sądy, co w rezultacie jest jednym z ważniejszych aspektów tej monografii. Każdy rozdział koncentruje się na określonym problemie, na zdarzeniu, wokół których autorka buduje całą narrację. Bo niezwykłość tej monografii tkwi także w tym, że w jej popularnonaukowy styl, autorka wplata, i to w sposób niezwykle delikatny, wrażliwy - poetyckość, metafizyczność, które to towarzyszą zazwyczaj wszelkim działaniom artystycznym. I ten wymiar jest bardzo istotny.

Warto też podkreślić, że monografia ta ma swoją duszę, stworzoną przez aktorkę, dla której język teatru okazał się idealnym narzędziem, by poznać i zrozumieć artystkę, dla której z kolei językiem wyrażania swoich emocji i przeżyć jest sztuka konceptualna, performens oraz inne zdarzenia artystyczne.
Interesujący jest także sposób przedstawienia postaci Yoko Ono, wypływający z jej zainteresowań, a przede wszystkim z niezwykle empatycznego wnętrza samej autorki. Bo oto, podczas zasygnalizowania określonej sytuacji artystycznej, czy poglądów Yoko Ono, wyjaśnia, dlaczego właśnie ona ją zainteresowała. I odkrywa własną psychikę, własne przekonania, jakże często korespondujące z głoszonymi przez Yoko Ono. Feminizm, poszanowanie przyrody, szczególnie drzew, to tylko niektóre hasła określające Yoko Ono jako kobietę, artystkę, jako człowieka świadomego swego życia, celów do których podąża.

I jeszcze jedna ważna rzecz. Anna Magalska monografię Yoko Ono opatruje „Tabelą aspektów wolności OD i DO według oksfordzkiego filozofa Izaaka Berlina", ujmującą pozytywne oraz negatywne aspekty wolności Yoko Ono ujęte chronologicznie. Warto się w nią wczytać, ponieważ w bardzo istotny sposób koresponduje z tytułem książki, co więcej, skłania do wielu przemyśleń na temat istoty wolności jednostki i tytułowej – międzyludzkiej. Rozważania autorki na ten temat, jak i wokół problemu „inności" drugiego człowieka, są niezwykle wartościowe w aspekcie merytorycznym, ale i emocjonalnym. Uwagę przykuwają także liczne Przypisy, przedmiotowo uzupełniające, dopowiadające, objaśniające podawaną narrację. Są też fotografie obrazujące liczne performensy Yoko Ono.
I jest jeszcze ważna rozmowa o Yoko Ono, o której Anna Magalska oraz Weronika Trojańska rozmawiają z Jeffreyem Perkinsem, amerykańskim artystą , performerem.

O klimacie monografii decydują również ilustracje dla każdego rozdziału autorstwa Ady Jarzębowskiej, która także zaprojektowała okładkę. Są odcienie różowe, kojarzące się z kwitnącymi kwiatami wiśni oraz tonacje błękitne oddające barwę nieba nad Japonią. Ale dalekowschodni koloryt tworzą także ilustracje, tematycznie wiążące się z treścią każdego rozdziału. Delikatna kreska, chwilami bardzo czytelna, zdecydowana, nadaje kształt japońskiemu krajobrazowi, to znów formuje jabłkogruszkę czy baloniki szybujące ku przestworzom...

__

Anna Magalska: Yoko Ono. Wyobraź sobie...wolność międzyludzką; Wydawnictwo: Adam Marszałek; Projekt okładki i ilustracje: Ada Jarzębowska; Miejsce i rok wydania: Toruń 2023; Liczba stron: 321; ISBN 978 83 8180 733 3.
Książka została dofinansowana przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego i Związek Artystów Scen Polskich.